درباره هنر پراصالت فیروزه کوبی و مراحل تولید ظروف فیروزه کوب

[شکوفه-یاس]

فیروزه کوبی در ایران، یک هنر و صنعت شناخته شده است. جالب است بدانید بسیاری از افرادی که به فرهنگ شرقی و ایرانی علاقه دارند، علاقه دارند تا کلکسیونی از ظروف فیروزه کوب را جمع آوری کنند.
مراحل تولید هنر پر اصالت فیروزه کوبی
سابقه تاریخی فیروزه کوبی به نسبت دیگر صنایع دستی ایرانی کمتر بوده و در حال حاضر نیز تولیدات آن محدودتر است. همین مورد موجب شده تا هنر پر اصالت فیروزه کوبی، آنچنان که باید شناخته شده نباشد، هر چند زیبایی این محصولات بسیار زیاد و چشم‌گیر است. در ابتدا ساخت این هنر در مشهد آغاز شد و بعد از حدود 20 سال، توسط هنرمند دیگری به اصفهان نیز برده شد. به‌طور کلی ساخت و پرداخت محصولات فیروزه کوب، از دو مرحله تشکیل شده‌اند؛ 1. زرگری و 2. فیروزه کوبی

1. زرگری
برای ساخت فرآورده‌های فیروزه کوبی در ابتدا باید زیرساخت، ساخته شود که این کار در کارگاه‌های زرگری و به صورت جداگانه انجام خواهد شد. زرگری در واقع همان آماده‌سازی ظروف و شی مورد نظر با یکی از فلزات مس، برنج، نقره یا برنز بوده است. این کار توسط زرگر یا همان سازنده فلزات، به وسیله دست و یا دستگاه‌های پرس انجام می‌شود.

برای مطالعه درباره هنر پراصالت فیروزه کوبی و مراحل تولید ظروف فیروزه کوب


پس از ساخته شدن شیء موردنظر مانند ظروف یا قطعات زیورآلات، باید فیروزه کوب شوند. بخش‌هایی که باید بر روی آن‌ها فیروزه کوبی انجام شود، مشخص شده و اطراف آن با یک رشته فلزی باریک که باید از جنس فلز زمینه باشد، لحیم می‌شود. به این رشته فلزی باریک، کُندن می‌گویند.

این لحیم‌کاری نیز باید به گونه‌ای انجام شود که دیواره به ارتفاع دو الی سه میلی‌متر افزایش یابد. این کار را اغلب زرگر انجام می‌دهد، اما در برخی مواقع هنرمند فیروزه‌کوب نیز می‌تواند لحیم‌کاری ظروف را انجام دهد. حتی می‌توان در زمانی که سطح زیادی برای فیروزه کوبی آماده شده باشد، با کُندن و رشته‌های فلزی، نقوش جزئی و کوچکی را به شکل تزئینی ایجاد کرد و داخل آن‌ها نیز دوباره لحیم‌کاری نمود.

این نقوش شامل طرح‌هایی از گل، بوته و غیره خواهد شد. طرحایی این نقوش بر روی هنر پر اصالت فیروزه کوبی، موجب زیباتر شدن محصول شده و همچنین استحکام محصول را نیز افزایش می‌دهد.

2. فیروزه کوبی
مرحله اول: در ابتدا باید سنگ خرده‌های فیروزه که دیگر در کارگاه‌های فیروزه تراشی مورد استفاده قرار نمی‌گیرند، جمع‌آوری شود. این سنگ خرده‌ها، عموماً با مقداری خاک و سنگ‌ریزه‌های معمولی همراهند که باید کاملاً پاکسازی شوند. سپس خرده سنگ‌ها براساس اندازه‌شان تفکیک می‌شوند، به این عمل دانه‌بندی می‌گویند.
مرحله دوم: شی مورد نظر برای فیروزه کوبی باید در دمای حدوداً 30 درجه سانتی‌گراد، حرارت داده شده و بر روی قسمت‌هایی که سنگ فیروزه قرار می‌گیرد، لاک پودر شده یا همان لاک گردویی پاشیده شود. این عمل باید به گونه‌ای انجام شود تا پودر لاک ذوب شده و سطح قسمت مشخص شده را بپوشاند.قبل از آن که پودر لاک چسبندگی و نرمی خود را از دست بدهد، مقداری از سنگ‌های خرد فیروزه بر روی آن قرار می‌گیرد. برای پر کردن فواصل ایجاد شده در بین سنگ‌های فیروزه، در حرارت حدود 40 درجه سانتی‌گراد، مقدار دیگری پودر لاک بر روی سنگ‌ها پاشیده می‌شود. حرارت تا زمانی که لایه پودر لاک به صورت مذاب درآید، ادامه یافته و سنگ‌های ریزه‌تری در این مرحله اضافه می‌شوند تا سنگ‌ها کاملاً در کار جای بگیرند و بر هم بنشینند. این عمل در هنر پر اصالت فیروزه کوبی، اغلب با دست انجام خواهد شد و با فشار سنگ‌ها به خوبی بر سطح کار می‌چسبند. بعد از سرد شدن شیء، پودر لاک سخت می‌شود.
مرحله سوم: قسمت‌های پوشیده شده از سنگ فیروزه و پودر لاک، به وسیله سنگ آب، ساییده می‌شوند. به طوری که تمامی قسمت‌های اضافی لاک از بین رفته و برجستگی‌های جزئی حاصل از سنگ فیروزه نیز تراشیده شود. در این مرحله رنگ سنگ‌ها، فیروزه‌ای بوده و لاک به رنگ سیاه یا قهوه‌ای تیره نشان داده می‌شوند.
مرحله چهارم: مرحله پرداخت در واقع آخرین مرحله در هنر پر اصالت فیروزه کوبی به شمار می‌رود که خود شامل دو مرحله می‌شود؛
پرداخت قسمت‌های فلزی محصولات فیروزه کوبی اغلب در کارگاه‌های زرگری انجام شده و لایه‌های تیره‌رنگی که در حین فیروزه کوبی ایجاد شده‌اند، به وسیله ابزارهای دستی و یا تیغه‌های چرخ‌کاری پاکسازی شده و حالت صیقلی پیدا می‌کنند.
در این مرحله، پرداخت قسمت فیروزه کوب انجام خواهد شد. پس از پولیش بخش‌های فلزی، شیء دوباره به کارگاه فیروزه کوبی بازگردانده شده و در آنجا سطوح به وسیله روغن زیتون یا کنجد پرداخت می‌شوند تا به درخشندگی لازم برسند.