مروری بر مصاحبه‌های امام خمینی (ره) در زمستان 57

[ابراهیم هادی]

چرا علما با انقلاب سفيد شاه مخالفت كردند؟
انقلاب سفيد:
يكم- دلايل و زمينه ها:
رژيم پهلوي و در رأس آن محمدرضا در جهت خواست هاي استعمارگرانه امريكا و همچنين تغيير فكر مردم ايران و مدرنيزاسيون، دستورالعمل ديكته شده استكبار را كه در كشوهاي ديگر به اجرا درآمده بود به عنوان انقلاب سفيد به مردم ايران عرضه نمود و آن را به رفراندم گذاشت :
پس از آن كه لايحه انجمن‏هاى ايالتى و ولايتى، با مخالفت و مقاومت پى گير و قاطع امام خمينى (ره) و ديگر مراجع رو به رو و سر انجام از سوى هيات وزيران رسما ملغى گرديد. سپس شاه تصور كرد كه اگر خود مجرى چنين رفرم‏هايى شود با مخالفت جدى مواجه نشده و اقداماتش با موفقيت همراه خواهد بود.آن چه شاه را واداشت تا مسؤوليت اين كار را بر عهده گيرد، تعهدى بود كه در قبال تعويض و بر كنارى على امينى به امريكا سپرده بود.در واقع رفرم‏هاى مذكور كه پيش از اين در قالب لايحه انجمن‏هاى ايالتى و ولايتى با شكست مواجه شده بود، با حذف و اضافاتى مجددا مورد توجه قرار گرفت.از اين رو شاه در 19 دى ماه 1341 ه.ش - سالروز اصلاحات ارضى - به طور رسمى اعلام كرد قصد دارد اصول شش گانه‏اى را به رفراندوم بگذارد.اين اصول كه شاه به آن‏ها نام انقلاب سفيد داده بود، در حقيقت همان رفراندوم‏هايى بود كه امريكا به كشورهاى توسعه نيافته اعلام كرده بود.
دوم-اصول شش گانه‏:
اصول فوق، با جملاتى زيبا و سنجيده معرفى شده بود كه مخالفت‏با آنها، مخالفت‏با منافع عمومى و مصالح ملى قلمداد مى‏گرديد. اين اصول عبارت بود از: 1. الغاى رژيم ارباب و رعيتى; 2. ملى كردن جنگل ها در سراسر كشور; 3. فروش سهام كارخانه هاى دولتى به عنوان پشتوانه اصلاحات ارضى; 4. سهيم كردن كارگران در منافع كارگاه هاى توليدى و صنعتى; 5. اصلاح قانون انتخابات; 6. ايجاد سپاه دانش به منظور اجراى تعليمات عمومى و اجبارى.
سوم- مخالفت امام(ره) و علما:
امام خمينى (ره) بار ديگر مراجع قم را به تشكيل جلسه و اخذ تصميم فرا خواند.بدين ترتيب جلسه‏اى برگزار و در نهايت قرار شد نماينده‏اى از سوى رژيم دعوت شود تاانگيزه شاه را از طرح اين لوايح توضيح دهد.به همين منظور آقاى بهبودى روانه قم شد و بى درنگ با مقامات روحانى و علماى قم به گفت و گو نشست و چند بار نيز بين تهران و قم رفت و آمد كرد و نظرات و پيشنهادهاى علماى قم را به رژيم و پاسخ‏هاى شاه را به آنان رساند. بى نتيجه ماندن گفت و گوى علما با نماينده شاه، سبب شد آن‏ها آيت الله آقا روح الله كمالوند - كه از علماى بزرگ خرم آباد و داراى شم سياسى بود - را به نزد شاه روانه كنند.شاه در پاسخ به پرسش‏هاى مرحوم كمالوند، به جاى اين كه توضيح روشنى به وى دهد، مى‏گويد: «اگر آسمان به زمين بيايد و زمين به آسمان برود من بايد اين برنامه را اجرا كنم، زيرا اگر نكنم از بين مى‏روم‏» .در پايان نيز از علماى ايران گلايه مى‏كند كه چرا او را همانند علماى اهل سنت اولى الامر خطاب نمى‏كنند و براى او دعا گو نيستند. پس از مراجعت آيت الله كمالوند، مراجع و علماى قم جلسه‏اى تشكيل دادند تا نتيجه ملاقات وى با شاه را جويا شوند.پس از شنيدن سخنان وى، روشن شد كه اصول ادعايى شاه مورد حمايت كامل امريكاست تا جايى كه ادامه سلطنتش به اجراى آن‏ها بستگى دارد.
امام خمينى (ره) در واكنش به اصرار شاه بر انجام رفراندوم، در روز 2 بهمن 1341، ه.ش طى اعلاميه‏اى آن را تحريم كرده و رفراندوم اجبارى ناميد كه در مقابل حكم اسلام و قانون اساسى بى ارزش است.به دنبال انتشار اين اعلاميه، بازار تهران تعطيل شد و كسبه با سر دادن شعارهايى عليه رفراندوم به تظاهرات پرداختند.گروهى از مردم و دانشجويان مسلمان دانشگاه تهران نيز تظاهرات بر پا كردند كه مورد هجوم پليس قرار گرفته و تعدادى از آن‏ها مجروح و دستگير شدند.در قم نيز تظاهرات مردمى با حمله پليس و مجروح شدن و دستگيرى عده‏اى مواجه شد.
در اين شرايط شاه براى اين كه پيش از رفراندوم، مراجع و علماى قم را متقاعد كند با اطلاع پيشين به قم سفر كرد.فرماندار قم تلاش نمود تا علما را به استقبال شاه ببرد، اما اين حركت‏با اقدام به موقع امام خمينى (ره) خنثا شد.ايشان بلا فاصله اعلاميه‏اى منتشر كرد و خروج مردم را از خانه‏هايشان تحريم نمود.شاه در روز 4 بهمن وارد اين شهر شد اما بازارها و مغازه‏ها يك پارچه تعطيل بود و به جز افراد مزدورى كه از قبل براى اين كار آورده بودند، كسى در خيابان‏ها و معابر ديده نمى‏شد.شاه پس از سخنرانى تند و خشمگينانه عليه روحانيت‏بى هيچ دستاوردى به تهران بازگشت.
چهارم- برگزاري رفراندوم:
با تمام مخالفت‏هايى كه صورت گرفت‏سر انجام رفراندوم در ششم بهمن ماه 1341 برگزار گرديد و بنا به اعلان رسانه‏هاى گروهى پنج ميليون و ششصد هزار نفر به لوايح مذكور راى مثبت دادند!
پس از رفراندوم كه با نيرنگ، تقلب و تهديد گسترده همراه بود، روزنامه‏ها با تبليغات گسترده اين «پيروزى‏» را به شاه و مردم تبريك گفتند.حاميان خارجى دربار نيز پيام‏هاى تبريك براى شاه فرستادند و رئيس جمهور امريكا اعلام داشت: «مسلم است كه اين پشتيبانى ملى اعتماد آن اعليحضرت را به درستى راهى كه برگزيده‏اند تقويت كرده.»
ريچارد كاتم، كارشناس پيشين وزارت خارجه امريكا در ايران، از معدود مخالفان شرايط انجام رفراندوم بود.او در نامه‏اى به روزنامه نيويورك تاميز كه از اصول انقلاب سفيد شاه و موفقيت وى در انجام رفراندوم به شدت دفاع مى‏كرد، چنين نوشت: «رفراندوم شاه نه آزاد بود و نه يك پيروزى براى دموكراسى و حكومت مردم بر مردم به شمار مى‏آيد.» يك مورخ فرانسوى نيز چنين نوشت: «پوچ بودن نتيجه رفراندوم - 9/99%آرى - وقتى آشكار شد كه چند ماه بعد، موج تظاهرات در خيابان‏ها به راه افتاد و اين بار گروهى از روحانيان بر ضد رژيم موضع گيرى كردند.آيت الله خمينى اعتراضات را رهبرى مى‏كند.او از اقامتگاه خود در شهر قم مستقيما شاه را با لحن تندى مخاطب قرار مى‏دهد.»
با توجه به شرايط پيش آمده، روحانيان به پيشنهاد امام خمينى (ره) تصميم گرفتند بعنوان اعتراض در ماه مبارك رمضان آن سال كه از هشتم بهمن ماه آغاز مى‏شد، از رفتن به مساجد خوددارى كنند و براى جلب نظر عمومى در تمام ماه رمضان، مراسم سخنرانى‏ها و مساجد را تعطيل نمايند.
پنجم- دلايل مخالفت امام (ره)
امام در پاسخ به استفتاى جمعى از متدينان تهران - كه از تصويب ملى سؤال كرده بودند - مى‏نويسد:
«به نظر اين جانب رفراندوم كه به لحاظ رفع بعضى از اشكالات به اسم تصويب ملى خوانده شده، مخالف راى جامعه، روحانيت اسلام و اكثريت قاطع ملت است‏» . ايشان در ادامه ايرادات خود بر تصويب ملى يا رفراندوم نوشته بود: «به پاره‏اى از اشكالات اشاره مى‏نمايم: 1.در قوانين ايران رفراندوم پيش بينى نشده است.2.معلوم نيست چه مقامى صلاحيت دارد رفراندوم نمايد و اين امرى است كه بايد قانون معين كند.3.لوايح ششگانه مبهم‏اند و فاصله اعلان آن‏ها تا زمان برگزارى رفراندوم اندك است و مردم مهلت انديشيدن درباره آن‏ها را ندارند.4.اكثريت جامعه ايران قوه تشخيص فهم اين اصول را ندارند.5.راى دادن بايد در محيط آزاد باشد و اين در ايران عملى نيست‏» .در آخر نيز تاكيد فرمود كه: «به نظر مى رسد اين رفراندوم اجبارى مقدمه براى از بين بردن مواد مربوط به مذهب است، علماى اسلام از عمل سابق دولت راجع به انتخابات انجمن‏هاى ايالتى و ولايتى براى اسلام، قرآن و مملكت احساس خطر كرده‏اند و به نظر مى‏رسد كه همان معانى را دشمنان اسلام مى‏خواهند به دست جمعى مردم ساده دل اغفال شده اجرا كنند» .
منابع:
1. عبد الوهاب فرانى، از مرجعيت تا تبعيد امام خمينى، ص 40.
2. بارى روبين، جنگ قدرتها در ايران، مترجم محمود مشرقى، ص 96.
3. كريستين دلانوآ، ساواك، ترجمه عبد الحسين نيك گهر، ص 91.
4. سيدحميد روحانى، نهضت امام خمينى ،ج 1، ص 309.
5. انقلاب اسلامى و چرايى و چگونگى رخداد آن، جمعى از نويسندگان ،ص 72 .