وظایف پلیس سیاسی رضاخان

[# αпGεʟ]

پس از کودتای سوم اسفند 1299،اداره تأمینات و پلیس سیاسی در مجموعه تشکیلات نظمیه یا همان شهربانی بعدی نقش اساسی یافت. از آن پس پلیس سیاسی شهربانی وظیفه داشت تمام مخالفان سیاسی رضاخان را در روندی مداوم و گسترده سرکوب و از عرصه فعالیت های سیاسی و اجتماعی کشور بیرون کند.

---

پس از کودتای سوم اسفند 1299، اداره تأمینات و پلیس سیاسی در مجموعه تشکیلات نظمیه (شهربانی بعدی) نقشی اساسی یافت. پیش از آن، و حداقل از اواخر دوره ناصرالدین شاه، اداره تأمینات در زیر مجموعه ها و دوایر نظمیه قرار گرفته بود و این روند تا پایان دوران ریاست سوئدیها هم با نوساناتی چند تداوم پیدا کرد و تحولاتی کیفی را از سر گذرانیده توسعه یافته بود. اما پس از کودتا ، علاوه بر اینکه رضاشاه تأکید بسیار داشت بر توسعه کیفی و درجه کارآمدی اداره تأمینات بیش از هر زمان دیگری افزوده شود،جهت گیری کلی و حیطه فعالیت آن نیز به سوی کنترل اجتماعی،سیاسی، و فردی هر چه بیشتر جامعه ایرانی سیر نموده به تدریج به دستگاهی مهیب که گویا وظیفه ای جز سلب امنیت شهروندان نداشت مبدل گشت. از آن پس اداره تأمینات و پلیس سیاسی شهربانی وظیفه داشت تمام مخالفان سیاسی رضاخان و رضاشاه بعدی را در روندی مداوم و گسترده سرکوب،منزوی و از عرصه فعالیتهای سیاسی و اجتماعی کشور بیرون  رانده در تحکیم هر چه بیشتر پایه های قدرت استبدادی رضاشاه بکوشد. با این حال، در آغاز تلاش چندانی برای آموزش علمی نیروهای اطلاعاتی – امنیتی و تأمینات شهربانی صورت نگرفت. به نظر نمی رسد پرسنل این اداره در حیطه وظایف  اطلاعاتی ، آگاهی و جاسوسی ، دوره های آموزشی منظم و انسجام یافته ای را پشت سر گذارده باشند.

بنابراین ،دستگاه اطلاعاتی – امنیتی و کارآگاهی رضاشاه ،بدون این که از آموزشهای لازم اطلاعاتی و پلیسی برخوردار باشد،مجموعه ای از نیروهای نامتناجس را تشکیل می داد که مهم ترین وظیفه آن وحشت آفرینی در اقصی نقاط کشور و سرکوب شدید مخالفتها از گونه های مختلف بود

بگذریم از اینکه گفته می شد طی سالهای پایانی سلطنت رضا شاه برخی آموزشهای کلی از سوی افسران فرانسوی به افسران اداره آگاهی داده شد و کتب و دستورالعمل هایی نیز از زبان فرانسه برای آموزش نیروهای شهربانی به فارسی ترجمه شده بود؛اما این آموزشها هیچ گاه سیری منطقی نداشت و نیز شامل تمام پرسنل اداره آگاهی و تأمینات (پلیس سیاسی) نمی شد. انگلیسیها، که خود پایه گذار سلطنت پهلوی بودند گرایش چندانی به آموزش نیروهای اطلاعاتی و امنیتی رضاخان نشان ندادند.  با این حال،بسیار مایل بودند که از همان آغاز، دستگاه امنیتی و شهربانی رضاخان در سرکوب مخالفان سیاسی او بکوشد و « به فعالیت های سیاسی مضر رسیدگی کند» در همان حال نیروهای اطلاعاتی و امنیتی که در ایران دوره رضاشاه حضور داشتند ترجیح می دادند در بسیاری از موارد خود مستقیماً در امور اطلاعاتی- امنیتی دخالت کنند و به اصطلاح در کشف توطئه های سیاسی رضاخان را یاری نمایند.(1)
حسین فردوست نقش فرانسویان را بیش از انگلیسیان در شکل گیری دستگاه اطلاعاتی و به ویژه، جاسوسی و ضد اطلاعاتی دوران رضاشاه مۆثر می داند و ترجیح می دهد فرانسویان را پایه گذار و« بنیادگذار دستگاه اطلاعاتی در ایران» معرفی کند.(2)
بنابراین ،دستگاه اطلاعاتی – امنیتی و کارآگاهی رضاشاه ،بدون این که از آموزشهای لازم اطلاعاتی و پلیسی برخوردار باشد،مجموعه ای از نیروهای نامتناجس را تشکیل می داد که مهم ترین وظیفه آن وحشت آفرینی در اقصی نقاط کشور و سرکوب شدید مخالفتها از گونه های مختلف بود تا رضا شاه در راستای نقض هرچه بیشتر دستاوردهای مشروطیت و پایمال کردن حقوق اساسی مخالفان سیاسی،اجتماعی و مذهبی آسوده تر گام بردارد. اداره تأمینات و پلیس سیاسی رضاشاه بیشترین فعالیتش در سرکوب گروه های زیر متمرکز شد :
1 . دارندگان اندیشه مشروطه خواهی که، با کودتای سوم اسفند 1299 و قدرت یابی و صعود نهایی رضاشاه به تخت سلطنت، دستاورد های دوران مشروطیت را محکوم به زوال می دانستند؛
2 . روحانیون و علمای مذهبی (اسلامی) که، علاوه بر علایق سیاسی ، آشکارا  نظاره گر سیاستهای دین زدایی و ایجاد محدودیت برای روحانیون و علما از سوی او بودند.
3 . رجال و سیاستمداران و کارگزاران ریز و درشت دولتی و حکومتی و نظامی که با وجود اعلام وفاداری نسبت به رضا شاه و خدمت در مجموعه حاکمیت همواره مورد سوءظن و خشم رضاشاه بودند، در حالی که رضاشاه، در واقع و یا در دنیای خیال، تصور می کرد هر آن ممکن است از سوی آنان توطئه ای بر ضد او در حال شکل گیری باشد. این گروه پرشمار از رجال و کارگزاران نیز دائماً در بیم و هراس از رضاشاه و دستگاه مخوف اطلاعاتی – امنیتی به سر می بردند.

شکل گیری وانسجام نهایی دستگاه اطلاعاتی و پلیس سیاسی رضاشاه مدتها به طول انجامید . اما دستگاه خبرچینی و جاسوسی او از طریق نظمیه (شهربانی) از همان آغازین سالهای کودتای سوم اسفند1299 سخت فعال بود و مأموران مخفی و جاسوسان پرشمار آن، مردم کشور از اقشار مختلف را تخت مراقبتهای شدید قرار می دادند

4 . مدیران و هیئت تحریریه مطبوعات ونویسندگان کتب و نشریات که از همان نخستین ماههای کودتای سوم اسفند تحت شدید ترین سانسورها  ونظارتهای نظمیه (شهربانی) قرار گرفتند و این روند تا پایان دوران سلطنت رضاشاه تداوم یافت.
5 . ایلات و عشایر که بلافاصله پس از کودتای سیاست سرکوب آنان آغاز شد و تا پایان دوران سلطنت رضاشاه همواره از مهم ترین دغدغه های او به شمار می رفتند.
6 . و ، در نهایت، عامه مردم که با توجه به فعالیت هایی که داشتند همواره تحت مراقبت و فشارهای بسیار از سوی شهربانی قرار داشتند و از آزارهای مأموران پرشمار ولی فاسد آن دستگاه هرگز آسوده نبودند.
شکل گیری وانسجام نهایی دستگاه اطلاعاتی و پلیس سیاسی رضاشاه مدتها به طول انجامید . اما دستگاه خبرچینی و جاسوسی او از طریق نظمیه (شهربانی) از همان آغازین سالهای کودتای سوم اسفند1299 سخت فعال بود و مأموران مخفی و جاسوسان پرشمار آن، مردم کشور از اقشار مختلف را تخت مراقبتهای شدید قرار می دادند.

با تمام این احوال ، دستگاه اطلاعات شهربانی و اداره تأمینات آن تا دوران ریاست آیرم تکمیل نشد . در دوره آیرم بود که دایره ای ویژه ، که به زودی سایر فعالیت های شهر بانی را تحت الشعاع قرار داد ، تحت عنوان اداره سیاسی تشکیل شد که تحت عناوین « اداره تأمینات » ، « پلیس سیاسی » ، «اداره آگاهی » نیز از آن یاد شده است. تمام این عناوین به دایره ویژه شهربانی که وظیفه اساسی آن تعقیب و سرکوب مخالفان سیاسی و ... رضا شاه بود اطلاق می شد .اداره آگاهی شهربانی  در دوره  آیرم مأموران پرشماری را به خدمت گرفت و آنها را در مناطق مختلف جامعه پراکند . بدین ترتیب ، تمام دوایر دولتی ، وزارتخانه ها ، مجلس شورای ملی و غیره مملو از جاسوسانی شد که همه روزه گزارشهای از حضور و فعالیتهای خود تهیه کرده برای ریاست شهربانی ارسال می کردند . بر اساس بسیاری از همان گزارشهای مخفیانه ، که در موارد متعدد چندان هم حقیقت نداشت مخالفان حکومت و نیز رقبا و دشمنان شخصی و ... ریاست شهربانی و رضا شاه تحت تعقیب قرار گرفته ، مجازات می شدند . بسیاری از رجال درجه اول کشور عمدتا ً بر اساس گزارشهای مخفیانه اداره سیاسی شهربانی مقصر شناخته شده ، محاکمه و مجازات می شدند(3).