صنایع دستی یزد(هنر زيلو بافي )

[L²evi]

صنایع دستی یزد:هنر زیلو بافی

هنر زيلو بافي در يزد

در استان يزد به دليل موقعيت خاص آب و هوايي و وضعيت اقتصادي، مردم به صنايع دستي روي مي آورند. صنايع دستی یزد از زمانهاي قديم تا به امروز مورد توجه هنرمندان و هنرشناسان بوده است. از اين ميان زيلو از صنايع دستی معروف استان يزد مي باشد كه قدمت آن به دوره پيش از اسلام مي رسد كه در ميان اعراب وجود داشته است.

 

زيلو يكي از قديمي ترين محصولات دستباف مي باشد و از آن به عنوان فرشي كم بها كه از نخ بافته شده و در تابستان ايجاد خنكي مي كند استفاده مي شود. خاستگاه هنر زيلو بافي دراستان يزد محلي به نام بشنيغان در ميبد بوده كه از اين محل به جاهاي ديگر رواج يافته است. به دليل شباهت زياد زيلو به حصير، در نقش و بافت، مي توان احتمال داد كه زيلوبافي مرحله تكميل يافته حصيربافي است و بافندگان آن از اين صنعت الهام گرفته اند.

 

زيلو به علت اينكه تار و پود پنبه اي دارد از گزند شن هاي روان كوير مصون مي ماند در حاليكه قاليهاي رنگارنگ پشمي در برابر توفان شن تاب مقاومت نخواهند داشت. در زيلو بافي به علت كاربرد پنبه به عنوان عنصر اوليه بدون پرز در بافت، سلامتي بافنده و مصرف كننده را به مخاطره نخواهد افكند در صورتي كه پشم در قالي بافي سبب بروز بيماريهايي در دستگاه تنفسي خواهد شد.

 

زيلو بر خلاف بسياري از فرشها و زيراندازها، فاقد تنوع رنگي است. معمولاً زيلو هاي خانگي نسبت به زيلو هاي مساجد از تنوع رنگ بيشتري برخوردار هستند و در رنگهاي آبي، سفيد، سبز، نارنجي، آبي و گلي بافته مي شوند.

 

علت اينكه اكثر مساجد و زيارتگاه هاي ايران و حتي خارج از ايران مانند كربلا، نجف، سامرا و ... با زيلو مفروش مي شوند همان سادگي و بي پيرايگي است كه مختص خانه خداست و آرامشي است كه رنگ آبي زيلوها به انسان مي دهد. در اين راستا سيد ركن الدين محمد پدر مير شمس الدين كه از سادات و رجال نامي يزد بود، مدتي در رونق زيلوبافي ميبد نقش مهمي ايفا كرده است وباعث رونق بخشیدن به صنایع دستی یزد شده است.

 

وي در زمان حياط خود به جز موقوفات بسيار و تاسيس بناي اصلي مسجد جامع كنوني، پنج مسجد بزرگ در يزد بنا نهاد كه بي ترديد براي تامين فرش اين مساجد خود يكي از خريداران عمده زيلوي ميبد بوده است. يكي از نقش هاي زيلو نيز ركن الديني نام دارد كه به احتمال زياد از وي به يادگار مانده است.

 

رنگ هايي كه در زيلو استفاده مي شود همگي از گياهان كويري تهيه مي شود. ماده اوليه ساخت اين رنگها عموماً گياه روناس براي ايجاد رنگ قرمز، نيل براي ايجاد رنگ آبي و پوست گردو براي ايجاد رنگ قهوه اي روشن مي باشد. علت اصلي استفاده كردن از رنگهاي گياهي در زيلو ثابت ماندن رنگ زيلو به هنگام شستشو و مقاومت در برابر اشعه خورشيد مي باشد.

 

به طور كلي زيلوها از نظر كاربرد و رنگ به سه دسته تقسيم مي شوند :
1 - زيلوهايي كه با رنگ آبي و سفيد بافته مي شود و مختص مساجد و اماكن متبركه مي باشد.

2 - زيلوهاي جوهري كه با رنگ آبي و گلي بافته مي شود و براي مصارف خانگي به كار مي رود. اين زيلو ها نسبتاً ارزان قيمت مي باشد.

3 - زيلوهاي نفتال كه با رنگ سبز و گلي بافته مي شود و مرغوبترين نوع زيلو است.
در زيلو دو نقش وجود دارد؛ نقش حاشيه كه در اصطلاح دج گفته مي شود و نقش كار يا زمينه. نقش حاشيه عموماً ثابت و يكنواخت است و از نقوش گوناگوني تشكيل مي شود. اما نقش زمينه بسته به ذوق بافنده يا مكان مورد استفاده تغيير مي كند.