جنگ داخلی لیبی (۲۰۱۱)

[SɪʟᴠᴇʀMɪɴᴅ]

جنگ داخلی یا انقلاب ۲۰۱۱ لیبی، که با نام انقلاب ۱۷ فوریه نیز شناخته می‌شود، از اواسط فوریه سال ۲۰۱۱ میلادی، به‌دنبال بالا گرفتن اعتراضات و راهپیمایی‌های خیابانی مخالفان و سپس شورش سراسری علیه حکومت لیبی و رهبر آن، معمر قذافی آغاز شد. ادامه این خشونت‌ها همراه بود با درگیری‌ها و سرکوب‌های شدید که در نهایت در اکتبر ۲۰۱۱ میلادی با سرنگونی حکومت معمر قذافی به پایان رسید.اعتراضات از ۱۳ ژانویه ۲۰۱۱ میلادی، در این کشور آغاز شد. این اعتراض‌ها و راهپیمایی‌ها از روز ۱۷ فوریه ۲۰۱۱ میلادی به شکلی گسترده‌ درآمد و به یک شورش سراسری در خاک لیبی تبدیل شد. این شورش‌ها با برخوردهای خونین حاکمیت با مردم معترض همراه شد. این درگیری‌ها به تدریج همه شهرهای لیبی را فرا گرفت؛ و به جنگهای شهری و بین شهری، میان مخالفین و هواداران حکومت منجر شد. نیروهای مخالف حکومت، در شهر بنغازی اقدام به تشکیل دولت موقت کردند. مخالفان معمر قذافی از مناطق شرق لیبی حرکت خود را آغاز کرده و به تدریج مناطق مرکزی و غربی لیبی را نیز تحت کنترل خود گرفتند. شورای امنیت سازمان ملل متحد با تصویب قطعنامه‌ای دارایی‌های معمر قذافی و ده نفر از نزدیکان وی را توقیف کرد و مسافرت آنان به سایر نقاط جهان را محدود ساخت. براساس این قطعنامه، مقرر شد که اقدامات معمر قذافی و نزدیکانش توسط دادگاه کیفری بین‌المللی پیگیری شود. در ۲۷ ژوئن ۲۰۱۱ میلادی دستور بازداشت معمر قذافی صادر شد. با پیشروی‌های مخالفان بیشتر شهرهای شرق کشور و نیمی از شهرهای شمال غربی به کنترل مخالفان درآمد ولی پایتخت لیبی (طرابلس) و چندین شهر دیگر در غرب کشور در دست نیروهای دولتی باقی‌ ماند. در اوایل ماه مارس ۲۰۱۱ نیروهای دولتی شهرهای شرق لیبی از جمله بنغازی و چندین شهر دیگر را مورد هجوم توپخانه‌ای و راکتی قرار دادند. در ۱۷ مارس ۲۰۱۱ میلادی به در خواست برخی از اعضای شورای امنیت سازمان ملل، قطعنامه‌ ۱۹۷۳ مبنی بر ایجاد یک منطقه پرواز ممنوع بر فراز لیبی به تصویب رسید. ۱۰ عضو از ۱۵ عضو شورای امنیت از تصویب این قطعنامه حمایت کردند. با تصویب این قطعنامه از ۱۹ مارس ۲۰۱۱ میلادی مداخله نظامی کشورهای غربی در جنگ داخلی لیبی توسط نیروهای نظامی ایالات متحده آمریکا، فرانسه و بریتانیا آغاز شد. در این درگیری‌ها که چندین ماه به طول انجامید، برخی از شهرها و مناطق بارها میان نیروهای دولتی و مخالفین، دست به دست شد. در پایان این درگیری‌ها در ۲۰ اوت ۲۰۱۱ میلادی عملاً مخالفان قذافی توانستند تقریباً همه شهرهای لیبی به استثنای طرابلس و سرت را در دست خود بگیرند. در ۲۲ اوت ۲۰۱۱ مخالفان معمر قذافی به طرابلس نیز نفوذ کردند و وارد میدان سبز شدند. آن‌ها در ۲۳ اوت ۲۰۱۱ توانستند با گذر از باب‌العزیزیه به محل اقامت معمر قذافی وارد شوند، ولی به رغم آنکه اکثر رسانه‌ها از حضور معمر قذافی و خانواده‌اش در طرابلس خبر می‌دادند، قذافی و خانواده‌اش در طرابلس حضور نداشتند. سرانجام در ۲۰ اکتبر ۲۰۱۱ میلادی، شهر سرت آخرین پایگاه معمر قذافی سقوط کرد و معمر قذافی کشته شد. دولت انتقالی، پایان جنگ را اعلام کرد اما همچنان از نیروهای ناتو خواست تا یک ماه دیگر نیز به مأموریت خود در لیبی ادامه دهند.نقش شبه نظامیانی که در این جنگ درگیر بودند و نقششان در لیبی جدید از مسایل مهم این جنگ است. برخی از آن‌ها پس از سرنگونی حکومت معمر قذافی از خلع سلاح سرباز زده و با دولت جدید همکاری نکرده‌اند. این رویدادها منجر به اقدام دولت جدید مبنی بر انحلال چنین گروه‌هایی شده‌است. این مسایل لاینحل منجر به بروز جنگ داخلی دومی شده که تاکنون ادامه دارد.اعتراضات از ۲۳ دی ۱۳۸۹ (۱۵ فوریه ۲۰۱۱ میلادی) آغاز شد و در ۲۸ بهمن (روز خشم و قیام لیبی) و ۲۹ بهمن به‌شدت گسترش یافت که در بنغازی دومین شهر لیبی و بیضا با درگیری خونین و در طرابلس، پایتخت لیبی با حملات جنگنده‌های نیروی هوایی دولت علیه مخالفان همراه شد. از ۳ اسفند (۲۲ فوریه) قذافی چندین بار در تلویزیون ظاهر شد و با رد کناره‌گیری خواهان سرکوب بیشتر مخالفان شد. تعدادی از سفیران لیبی در جهان و همچنین تعدادی از وزرای کابینه دولت لیبی از جمله ژنرال عبدالفتاح یونس العبیدی وزیر کشور، در اعتراض به سرکوب مردم معترض استعفا دادند. در همین راستا سازمان ملل متحد سرکوب مردم معترض توسط حکومت لیبی را محکوم کرد و خواهان پایان دادن به خشونت‌ها در این کشور شد. قذافی در نطقی تلویزیونی خود را رهبر لیبی معرفی کرد -نه رئیس‌جمهور که بخواهد استعفا دهد- و بر ادامه سرکوب مخالفان تأکید کرد. شورای امنیت سازمان ملل متحد، در ۷ اسفند (۲۶ فوریه) در قطعنامه‌ای که با اجماع به تصویب رسید معمر قذافی رهبر لیبی، و نزدیکان او را تحریم کرد و خواهان محاکمهٔ او در دیوان بین‌المللی کیفری به جرم جنایت علیه بشریت شد. بیشتر شهرهای لیبی از شرق گرفته به سوی غرب در کنترل مخالفان دولت قرار گرفت. مخالفان در ۸ اسفند دولت موقت به ریاست مصطفی محمد عبدالجلیل وزیر مستعفی دادگستری دولت در بنغازی تشکیل دادند. تا نهم اسفند (پایان فوریه ۲۰۱۱) علاوه بر تقریباً تمام شرق کشور، تعدادی از شهرهای غرب و شهرهای نزدیک پایتخت لیبی (طرابلس) از جمله مصراته و زاویه بعلاوه قسمتی از پایتخت هم در کنترل مخالفان قرار گرفت. آمریکا ناوهای جنگی خود را به سواحل لیبی گسیل داشت، «هیلاری کلینتون» وزیر خارجه آمریکا از مطرح بودن همه گزینه‌ها از جمله گزینه نظامی خبر داده بود. نیروهای دریایی و زمینی آمریکایی لیبی را به محاصره خود درآوردند. «دیوید کامیرون» نخست وزیر انگلستان نیز احتمال روی آوردن به گزینه نظامی را علیه رژیم قذافی بعید ندانسته بود. «هیلاری کلینتون» وزیر خارجه آمریکا در سخنان امروز خود از مطرح بودن همه گزینه‌ها از جمله گزینه نظامی خبر داده بود. در تازه‌ترین مواضع آمریکا کاخ سفید، تبعید را یکی از گزینه‌های مطرح دربارهٔ دیکتاتور لیبی دانسته‌است. حمله نیروهای قذافی به بندر نفتی بریقه و شهرهای اجدابیا و البریقه لیبی که در کنترل مخالفان بود ناکام ماند. در این شورش مخالفان حکومت قذافی در قیام اخیر موفق شده‌اند تقریباً تمامی شهرهای شرق و تعدادی از شهرهای غرب کشور را از کنترل حکومت خارج سازند. نیروهای وفادار به قذافی تاکنون حملات متعددی را برای بازپس‌گیری شهرهای از دست‌رفته ترتیب داده‌اند که برخی از آن‌ها با مقاومت معترضان ناکام مانده‌است. در ۱۷ اسفند ۱۳۸۹ (۸ مارس ۲۰۱۱ میلادی) دولت انقلابی لیبی از پذیرش دیپلماتهای انگلیسی که برای دیدار با مخالفین قذافی به بنغازی آمده بودند پرهیز کرد و آن‌ها را اخراج نمود. ناتو طرح پرواز ممنوع آسمان لیبی را در دست بررسی دارد. جنگ و درگیری بین مخالفین و نیروهای دولتی تاکنون در شهرهای مهم لیبی از جمله: زاویه، بندر نفتی راس لانوف، شهر صدرا بندر بریقه که دومین تأسیسات مهم نفتی لیبی در آن واقع است و اجدابیا، طبرق، البیضا، بنغازی، راس النوف، مصراته، الزاویه و بن قردان، سرت، وازن، نالوت و طرابلس، پایتخت لیبی رخ داده‌است. تا ۲۱ اسفند پیشروی هواداران قذافی منجر به بازپس‌گیری بعضی از شهرهای شرقی لیبی از مخالفین دولت گردید. در ۲۷ اسفند شورای امنیت سازمان ملل آسمان لیبی را «منطقه پرواز ممنوع» اعلام کرد و در پی آن جنگ نیروهای ائتلاف شامل اعضای ناتو علیه دولت لیبی شکل شروع شد که تا یک هفته درگیری ۱۰۰ لیبیایی کشته شدند. بدنبال آن صدها هزار نفر از مردم لیبی از شهرها دست به فرار زدند. در پیشروی‌های مخالفین بیشتر شهرهای شرق کشور و نیمی از شهرهای شمال غربی به کنترل آن‌ها درآمد و تنها پایتخت لیبی (طرابلس) و چندین شهر دیگر در غرب کشور دردست نیروهای دولتی باقی‌ماند. در این درگیری‌ها طی چندماه، چندین بار نیروهای دولتی بعضی شهرهای در دست مخالفین را تصرف کرده و مجدداً از آن‌ها رانده شدند. طی عملیات سپیده دم عروس دریا در ۲۹ مرداد ۱۳۹۰ (۲۰ اوت ۲۰۱۱ میلادی) مخالفین توانستند همه شهرهای مذکور را در دست خود بگیرند؛ و تا نزدیکی طرابلس موضع بگیرند هم‌زمان عبدالسلام جلود (نفر دوم حکومت لیبی و نخست‌وزیر قذافی) به مخالفین پیوست. در ۳۱ مرداد ۱۳۹۰ (۲۲ اوت ۲۰۱۱) پس از ۶ ماه نبرد اوت مخالفین به طرابلس نفوذ کردند و وارد میدان سبز شدند. تصرف دو شهر دیگر یعنی بنی ولید و سرت خیلی طول کشید. سرهنگ قذافی نیز ناپدید شد. سرانجام در ۲۸ شهریور شهر سرت سقوط کرد. بنی ولید نیز پیشتر سقوط کرده بود. با تصرف شهر سرت معمر قذافی نیز دستگیر و کشته شد.