آزار اهـل دوزخ از بوی گند این آدمــ ها !!

[мoвιɴα т]

دین اسلام، دینی اجتماعی است و اصول تعالیم آن بر مقدم داشتن دیگران بر خود استوار است لکن در یک مورد توجه به خود بیش از دیگران اهمیت دارد و آن هنگام عمل نمودن به دانسته‌هاست.

اصولا زمانی که فرد آگاهی خاصی در زمینه‌ای دارد و یا در منصب قضاوت، ریاست، حکومت و ... می‌نشیند باید بیش از آنکه به رفتار دیگر افراد توجه دارد به خود و اعمال خود بیندیشد تا عنوان عالم بی‌ عمل بر وی صدق نکند. در این بخش به بررسی موضع اهل بیت (علیهم السلام) نسبت به این مسئله می پردازیم.

راه شناخت عالمان بی ‌عمل

اینکه انسان چه کسی را به عنوان پیشوای خود در امور مختلف قرار دهد بسیار مهم است. چرا که این گونه انتخاب‌ ها مسیر آینده را تعیین می‌کنند. پیروی از افرادی خود بر گفته ‌هایشان عمل نمی‌کنند ،بی ‌تأثیر شدن سخنان آنان را با خود به همراه خواهد داشت هر چند اقوالشان نیک و سازنده باشد. از این رو در روایات شاخص‌هایی برای شناخت این گونه عالمان گذاشته شده است که در ذیل به دو مورد از آن‌ها اشاره می‌گردد:

1ـ پیروی از ظالمان: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: "فقها امنای پیامبران ‌اند، تا وارد دنیا نشده باشند. سۆال شد: ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! مراد از ورود آنان به دنیا چیست؟ فرمود: پیروی از پادشاه سلطه‌گر، پس هر گاه چنین کردند از آنان نسبت به دین خود بر حذر باشید". (الکافی، ج 1، ص 26)

علت این فرمایش حضرت را باید در این امر دانست که اسلام همواره دعوت به ظلم ستیزی می‌نماید و به مسلمانان سفارش می‌کند از ظلم دوری کرده و در برابر ظالمان سکوت نکنند. عالمی که خود را فقیه در دین می‌داند باید از این اصل مهم به خوبی آگاهی داشته باشد و آن را نصب العین خویش قرار دهد که در غیر این صورت در شمار عالمان بدون عمل قرار خواهد گرفت.

"بدترین مردم عالمی است که دنیای خود را بر علمش ترجیح داده و دوستدار دنیا شده و برای آن تلاش کرده و این تلاش او به گونه‌ای است که اگر بتواند مردم را به تحیر وا دارد، چنین می‌کند ... عالمی که به علم خود عمل نکند، علمش برای او سودی ندارد، چنانکه تابش نور آفتاب برای نابینا سودمند نیست".

ـ دنیاگرایی: دنیاگرایی نیز در شما صفاتی است که علمان و رهبران جوامع اسلامی باید از آن دوری کنند که اگر این خصلت دامن‌گیر جامعه‌ای گردد مشکلات فراوانی را با خود به همراه خواهد داشت. (در تحف العقول، ص 503 )

از حضرت عیسی (علیه السلام) نقل شده است:

"بدترین مردم عالمی است که دنیای خود را بر علمش ترجیح داده و دوستدار دنیا شده و برای آن تلاش کرده و این تلاش او به گونه‌ای است که اگر بتواند مردم را به تحیر وا دارد، چنین می‌کند ... عالمی که به علم خود عمل نکند، علمش برای او سودی ندارد، چنانکه تابش نور آفتاب برای نابینا سودمند نیست".

در جایی دیگر از آن جناب نقل شده است: «دینار، آفت دین است و عالم طبیب دین است، پس هر گاه دیدید که طبیب آفت را به سوی خود می‌کشد به او اعتماد نکنید، که او خیرخواه دیگران نیست». (الخصال، ص 113)

عاقبت عالمان بدون عمل

بررسی روایات نشان از این امر دارد که عالمانی که به دانسته‌های خویش عمل نمی‌کنند کیفری سخت گریبانشان را خواهد گرفت و سخت ‌ترین عذاب‌ها را خواهند دید. از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نقل شده است: "دوزخیان از بوی گند عالم بی‌عمل، در آزارند". (بحار الأنوار، ج 2، ص 34)

همچنین امام صادق (علیه السلام) فرموده‌اند: "از نادان هفتاد گناه آمرزیده می‌شود پیش از آنکه یک گناه از دانا آمرزیده شود". (تفسیر القمی، ج 2، ص 146)

اما علت و حکمت این همه سختگیری را می‌توان در روایتی از امام علی (علیه السلام) جست و جو کرد: «لغزش عالم، مانند شکسته شدن کشتی است که سرنشینان خود را غرق می‌کند و خودش هم غرق می‌شود.»(بحارالأنوار،ج 2، ص 58)

هنگامی که عالمی به دانسته‌های خویش عمل نمی‌کند یارانش گمان می‌کنند آن عمل اهمیتی ندارد و به پیروی از استاد خویش کج‌روی می‌کنند. در نتیجه آن عالم علاوه بر هلاکت خویش، زمینه‌ساز هلاکت دیگران نیز شده است.

البته گاه ممکن است عالمی به خطا رود لکن شاگردان و یاران تیزهوشش متوجه کج ‌روی او شوند و پیروی‌ اش نکنند و یا حتی آن عالم خطا علمش را به صورت علنی انجام ندهد که در این صورت حسرتی عظیم را در آخرت نصیب خود ساخته است.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: "گروهی از بهشتیان، به گروهی از دوزخیان می‌نگرند و می‌گویند: ما به برکت تربیت و آموزش شما به بهشت رفتیم، چه شده است که شما خود به دوزخ افتادید؟! گویند: ما به نیکی فرمان می‌دادیم ولی خود به آن عمل نمی‌کردیم". (مکارم الاخلاق، ج 2، ص 364)

قال على (علیه السلام): «كسانى كه خود را پیشواى مردم قرار مى‌دهند باید قبل از آن كه به مردم ‌آموزش بدهند خود را آموزش دهند، و باید مردم را با اعمالشان به رعایت آداب‌الهى دعوت كنند، پیش از آن كه با زبانشان دعوت نمایند».

مسئولین توجه داشته باشند

قال على (علیه السلام): «كسانى كه خود را پیشواى مردم قرار مى‌دهند باید قبل از آن كه به مردم ‌آموزش بدهند خود را آموزش دهند، و باید مردم را با اعمالشان به رعایت آداب‌الهى دعوت كنند، پیش از آن كه با زبانشان دعوت نمایند».(بحارالانوار، ج ،ص 56 )

كسانى كه در مقام رهبرى و هدایت و مدیریّت هستند، خواه در یک‌ مجموعه بزرگ مثل یک كشور باشند، و یا مجموعه‌ اى كوچک مثل یک ‌خانواده، چنین اشخاصى تمایل دارند افراد تحت نظر آن ‌ها به سخنانشان‌ گوش فرا دهند و دستورهاى آن‌ها را پذیرا گردند. در علم روانشناسى و روانكاوى در مورد راه نفوذ در مردم بحث‌هاى فراوانى مطرح شده است؛ ولى بیش‌تر جنبه مصنوعى و ساختگى دارد. امّا در تعالیم اسلامى، دستورات جالبى در این زمینه مى‌بینیم كه هماهنگ با طبیعت و فطرت‌انسانى است.

آن حضرت معتقدند: «قبل از دعوت ‌دیگران به هر عمل، خود عامل به آن باشید!» یعنى از تأدیب عملى‌ استفاده كنید، همان‌گونه كه پیشوایان بزرگ دین چنین بودند. نصیحت‌ عالم بى‌ عمل به سخریّه و مسخره كردن شباهت بیش‌ترى دارد! بدین‌ جهت در روایات براى عالم بى‌ عمل تشبیه‌هاى جالبى آمده است‌.

یکی از عواملی که سبب می‌شود مردم انگیزه‌ای برای تحصیل دانش ‌های دینی نداشته باشند بی‌ عملی عالمان است. چنانچه امام علی (علیه السلام) فرمودند: "آنچه مردم را از تحصیل دانش بی‌رغبت کرده، این است که می‌بینند کمتر عالمی است که به علمش عمل کند". (غرر الحکم، ح 3895)

نتیجه

عالمان عنصری حیاتی در جوامع اسلامی به شمار می‌روند و چگونگی حرکت آن‌ها تأثیری مستقیم در حرکت مردم به سوی کمال دارد. زمانی که عالمان با دنیاگرایی و پیروی از حاکمان سلطه‌گر تعالیم اسلامی را زیر پا نهاده و به دانسته‌ها عمل نکنند مردم نیز کم کم رغبت خود به یادگیری را از دست داده و جامعه رو به زوال می‌رود. در نتیجه مهم‌ترین خطری که عالم را تهدید می‌کند عمل نکردن به علم است. این مقوله ای است که عالم باید خود را بر دیگران ترجیح دهد.