تورانیان همان سکاها هستند

[tyjtfhdhr]

پانْ تورانیسْم، شباهت صوری میان دو نام «تور» و «تورک»(ترک)پندارها و گمراهیهایی را سبب شده است. همین تصورات در سده های 13و14ق/19و20م تحریفها و دشواریهایی را پدید آورد؛ به ویژه آنکه در برخی از مآخذ محدوده هایی خیالی با نامهای توران و ترکستان در آسیای مرکزی پدید آمد که از دیدگاه جغرافیایی و تاریخی به اثبات نرسیده اند. از سدۀ 6م که ترکان به آسیای مرکزی راه یافتند، شباهت نامهای «تور» و «تورک» سبب شد که برخی نام توران و ترکان را یکی بدانند؛ حال آنکه رابطه ای میان این دو نام وجود ندارد(بارتولد، ii(1)/661). بعدها صورتی جغرافیایی را برای سرزمین توران مشخص کردند که جز تصور و پندار نبوده است. در این مشخصۀ جغرافیایی دشتهای آسیای مرکزی و جنوب قزاقستان را که شامل بخش بزرگی از صحرای قراقوم و قزل قوم است، توران نامیدند. ظاهراً این سرزمین در جنوب به کوپت داغ، در غرب به دریای کاسپی(خزر)، در شمال شرق به قزاقستان، در جنوب شرق به کوههای تیان شان و پامیر، دشت چوی، محدودۀ کوهستانی رود ایلی و دشتهای اطراف دریاچۀ بالخاش منتهی می شده است(bse3, xxvi/320).

نام ترکستان نیز همین حال را داشت و از سوی فاتحان عرب بر اراضی وسیعی از اراضی آسیای مرکزی نهاده شد. این اراضی بخش بزرگی از سرزمینهای تابع امپراتوری روسیه(ترکستان روس)، جنوب قزاقستان، سین کیانگ(اویغور= ترکستان چین) و شمال افغانستان را شامل می شده است. در 1284ق/1867م آن بخش از اراضی آسیای مرکزی که تابع روسیه بود، به صورت استانی تابع فرمانداری کل درآمد. از 1303ق/1886م اراضی مذکور رسماً ترکستان نامیده شد. پس از انقلاب روسیه، در 1918م نواحی نواحی غربی سرزمین مذکور، جمهوری شوروی سوسیالیستی خودمختار ترکستان نامیده شد. پس از سالهای 1303-1304ش/1924-1925م نام ترکستان از میان رفت و جای خود را به عنوان «آسیای میانه» داد که شامل بخشهای آسیای مرکزی تابع اتحاد شوروی سابق بود(همان، xxvi/338).
واژۀ «تور» به معنای دلیر و پهلوان است(یوستی، 329). تور در زبان سنسکریت نیز به همین معناست. این واژه که به صورت صفت در اوستا آمده، با همین معانی به قوم تورانی(توئیریه1) اطلاق شده است(پورداود، 1/53). بعدها از این نام دیوانه و وحشی اراده کرده اند، چنان که در زبانهای کردی و گیلکی به همین معنا و مترادف واژۀ دیوانه آمده است(همو، 1/53-54). در فرهنگ گیلکی این واژه با ملایمت بیشتری معنا شده، و به صورت «کم خرد و شیرین عقل» آمده است(نوزاد، 122). پسوند (ان)همراه با نام تور به دو معنا آمده است که در یکی نام سرزمین را با نام قوم مربوط می سازد، چون توران، ایران، گیلان(گِلان)، و دیگری نشانۀ تعلق به قوم است، چون توران به معنای تورها، کردان=کردها، ترکان=ترکها، گیلکان=گیلکها و جز آنها(رضا، اران...، 553).

در نوشته های اسطوره ای و دینی ایرانی، فریدون که شاه آریاییان بود، سرزمین خویش را میان 3 فرزند خود سَلم، تور و ایرج بخش کرد(بندهش، 150؛ پورداود، 1/57). نام سلم در نوشته های باستان به صورت «سئیریم» و «سرم» آمده است(همانجا؛ یشتها، 2/108). هریک از بخشهای مُلک فریدون به نام فرمانروایانشان، سرمان، توران و ایران نام گرفته اند. نام سرمان در تاریخ به صورت «سرمت» و در لاتینی «سرمتای» آمده است. طبری نام تور را به صورت «طوج» آورده است(1/214). در اوستا و دیگر نوشته های کهن، افراسیات پسر پَشَنگ و نوادۀ تور فرزند فریدون بوده است. گذشته از نام افراسیاب که به صورت فرنگرسین و در پهلوی فراسیاک و فراسیا آمده است، از دو برادر او با نامهای اغرئرث و کرسوزد(اغریرث و گرسیوز)یاد شده است که از نامهای ایرانی هستند. گذشته از آن به نامهای تورانی دیگری چون ارجاسپ(ارجت اسپ)، گوپت شا، پشنگ، ویسه(وئسک)، پیران(فریان)، هومان، سان، پیلسم، فرنگیس، وراز(گراز) و جز آنها برمی خوریم که همه از نامهای ایرانی هستند(یشتها، 1/218-219). نام سرزمینهایی که پیکار میان ایران و توران در آن روی داد، چون خشتروسوک بالای کنگ دژ(کنک دیز)، فراخ کرت و جز آنها نیز ایرانی هستند(همان، 1/219-220). چنین به نظر می رسد که کنک دیز که بعضی آن را ناحیه ای از خاک توران دانسته اند، در نظر ایرانیان ورجاوند بود. وجود این نام و دیگر نامهایی از این گونه در میان سکاییان مفهوم و روشن بوده است(رضا، ایران...، 62).

در نوشته های کهن فریان تورانی به عنوان نام شخص و دودمان او آمده است(پورداود، 1/67). برخی از خاورشناسان نام پیران ویسه، سپاه بد افراسیاب را فریان دانسته اند. طبری این نام را «فیران پسر ویسغان» آورده است(1/506). در ضمن وی شخصی به نام فرواک(فریاک) را نوادۀ کیومرث خوانده است(1/154). دیا ف اقوام تور را سکایی و سرزمین آنان را «ایران شرقی» دانسته است(ص144). آبایف(ص273) با استناد به نوشتۀ اوستا، فریانه را متعلق به قوم تور و درست تر گفته شود، سکاییان دانسته، و یادآور شده است که وجود این نام و دیگر نامهایی از این گونه در میان سکاییان مفهوم و روشن است(رضا، همانجا، حاشیۀ 20).
به گمان بسیار وجود درگیری میان ایرانیها و تورانیها که هر دو از یک نژاد و یک تیره بوده اند، می تواند مربوط به دو مسئله باشد: یکی صحراگردی تورانیان که به ایرانیان کشاورز یکجانشین گاه و بیگاه حمله می کردند و دیگری اختلاف در باورهای دینی آنان. گومیلف ایرانیان و تورانیان را اقوام آریایی دانسته است که از دیدگاه قومی و نژادی به یکدیگر نزدیک بودند، ولی آنچه آنان را از یکدیگر جدا می کرد، نه تفاوت قومی بود و نه زبان، بلکه تنها دین عامل افتراق و جدایی آنان به شمار می رفت(ص57). آبایف به اختلاف دینی تورانیان و ایرانیان توجه کرده، و ضمن اشاره به عدم نفوذ آیین زردشت در باورهای دینی مردم اوستیا(آسها)یادآور شده است که اقوام سکایی و سرمتی تنها اقوامی از تیره های ایرانی بودند که آیین زردشت به سرزمینشان راه نیافت. وی ضمن اشاره به رسم و سنت استفاده از نامهای قومی و نژادی به اشتراک نام «آریا» در اقوام ایرانی و تورانی(سکایی) پرداخته، و با اشاره به شباهت نامهای ایرانی اریارمنه، اریوبرزن و آریارت با نامهای سکایی ـ تورانی آریاپیت، آریافرن و...، آنها را واژه های قومی از ریشۀ آریا دانسته است(ص239-240).

پورداود به نقل از برون هوفر2 با اشاره به تورانیان در آثار برهمایی می نویسد که گروهی از سرودگویان، ریگ ودا را از تورانیان باسکاها و پارتها دانسته، و معتقد به انشاء این سرودها در سرزمین ایران و توران در آسیای مرکزی بوده اند(1/53). وی می نویسد که ایرانیان و تورانیان از یک دودمان اند(1/71). بارتولد تورانیان را شاخه ای با فرهنگ نازل تر از قوم آریایی دانسته، و یادآور شده که میان دو قوم آریان و توران دشمنی وجود داشته است. هنگامی که در سدۀ 6م ترکستان به تسلط ترکان درآمد، این دو واژه با یکدیگر درآمیختند و نام توران بر ترکان اطلاق شد، حال آنکه از آغاز رابطه ای میان این دو نام موجود نبود(ii(1)/661).
تشویشهای مندرج در آثار مؤلفان دربارۀ مرز ایران و توران سبب بروز ابهام گردیده، و موجب آن شده است که برخی مؤلفان تورانیان را ترک بنامند. گروهی از مؤلفان نیز حدود آمودریا(جیحون) را مرز ایران و توران نوشته اند. خوارزمی ایرانیان را «صاحب النهر» دانسته، و آن سوی رود را مرز توران خوانده است(ص137). بیرونی مرز ایران و توران را در جایی میان فرغانه و تخارستان دانسته است(ص271). مسعودی دربارۀ ترک نبودن تورانیان، به خطای برخی از مؤلفان اشاره کرده، و نوشته است که «مولد افراسیاب به دیار ترک بود و آن خطا که مؤلفان کتب تاریخ و غیرتاریخ کرده، و او را ترک پنداشته اند، از همین جا آمده است»(1/249).