ترمز زندگی ات را می شناسی؟

[ИĪИĴΛ ИĪƓĤƬ☛]

غفلت از مرگ و بی توجهی به آن، بسیار زیان بخش است؛ آن گونه که انسان را به پستی و بی باکی می کشاند، قلب را می میراند و او را از هر حیوانی گمراه تر و فرومایه تر می کند. بالعکس یاد مرگ و عالم برزخ و قیامت، بهترین موعظه و سازنده ترین اندرز برای هر انسان است و توجه داشتن به آن باعث می شود انسان دیگر به فکر ظلم به خود یا دیگران نباشد؛ بلکه به سوی کارهای خیر و نیک گام بر دارد.

مرگ اندیشی در مکتب علوی

یاد مرگ و تدبیر تمام زندگی و در عالم واقع زیستن، به حدی مهم و پر رنگ است که فقدان آن، دیگر ارزش ها را بی رنگ می کند و نشان ولایت شیطان معرفی شده است. آدمی با داشتن اوصاف نیکو، ارزشمند و سزاوار مدح دیگران می شود؛ اما بدون توجه به مرگ، از ارزش ها سقوط می کند.

برکات یاد مرگ

یاد مرگ در فرهنگ علوی به محرومیت انسان از بهره های طبیعی منجر نمی شود؛ بلکه او را بیشتر بر آن می دارد که از دنیا و هر آن چه در آن است، برای ساختن زندگی مطلوب و کسب رضایت محبوب بهره گیرد و در این راه از هیچ تلاشی فروگذار نکند. در اندیشه علوی، انسان هم دنیا و هم آخرت را دارد. داشتن دنیا برای به دست آوردن آخرت است؛ یعنی دنیا بهای آخرت است و سرمایه به دست آوردن آن. مرگ اندیشی، ترمز زندگی است برای وقتی که جزر و مد وسوسه ها و خواسته های دل، از کنترل آدمی خارج می شود. هنگامی که آدمی برای بینش و ارزش خویش و پندار و رفتار خود دست به انتخاب می زند، یاد مرگ است که او را به سویی می کشاند که آخرت را در نظر گرفته و برای آن، کار کند. امام علی(علیه السلام) از ویژگی مرگ چنین یاد می کند: « هان! بر هم زننده لذات، تیره کننده شهوت ها و برنده آرزوها را به یاد آرید، آن هنگام که به کارهای زشت شتاب می آورید و از خدا یاری خواهید، بر گزاردن واجب او ـ چنان که شاید ـ و نعمت و احسان او که به شمار نیاید».(۱) وقتی آدمی همواره به یاد مرگ باشد، نسبت به آن شناخت پیدا کرده و به حیات پس از مرگ یقین پیدا می کند. آنگاه دیگر مرگ را نابودی نمی پندارد و زندگی را به سال های زیستن در این دنیا محدود نمی داند؛ بلکه دنیا را مقدمه زندگی ابد، مرگ را وسیله انتقال به آخرت و خود را مسافری می داند که سرمایه اش، عمرش است. او زندگی را همانند رودخانه ای می پندارد که به دریای ابدیت در مرحله زندگی جدید قیامت می پیوندد.(۲) این نگاه به مرگ، سبب می شود آدمی در انتخاب های خود دقت کند؛ زیرا می داند که در برابر همه آن ها پاسخگو خواهد بود. دشواری های زندگی را با آرامش سپری می کند؛ چرا که مقصد و بازگشت برای او مهم است، نه سختی های راه. وقتی مرگ به سراغ او می آید، پریشان نمی شود؛ زیرا در طول زندگی درباره آن اندیشیده و برایش برنامه ریزی کرده است. با این اندیشه، از فرصت زیستن و زندگی در این دنیا بهره می جوید و آن را غنیمت می شمارد و تمام توان خود را برای شکوفا کردن پندار، کردار و گفتار خود به کار می گیرد. اگر آدمی با اندیشه در باب مرگ آن را برای خود ملموس و مأنوس سازد و برای گریز از آن به اقدامات جنون آمیز دست نزند، هم آرامش درونی خود و هم آرامش و صلح میان خود و دیگر همنوعانش را به خود و دیگران بخشیده است؛ چرا که بسیاری از جنگ افروزی ها در اثر غفلت از مرگ و پذیرش آن از سوی انسان هاست؛ انسان هایی که خلأ این باور در وجود آن ها حتی هدف از بودنِ خودشان در این دنیا را نیز از یادشان زدوده است.(۳)

پشتوانه اخلاق

در مکتب علوی غفلت از مرگ و بی توجهی به آن، بسیار زیان بخش است؛ آن گونه که انسان را به پستی و بی باکی می کشاند، قلب را می میراند و او را از هر حیوانی گمراه تر و فرومایه تر می کند. بالعکس یاد مرگ و عالم برزخ و قیامت، بهترین موعظه و سازنده ترین اندرز برای هر انسان است و توجه داشتن به آن باعث می شود انسان دیگر به فکر ظلم به خود یا دیگران نباشد؛ بلکه به سوی کارهای خیر و نیک گام بر دارد: «مَنِ ارْتَقَبَ الْمَوْتَ سَارَعَ فِی إِلَی الْخَیْرَات ؛ آن کس که مرگ را انتظار می کشد، در نیکی ها شتاب می کند».(۴)حضرت در سخن هشدار دهنده دیگری می فرماید: «أَمَا وَ اللَّهِ إِنِّی لَیَمْنَعُنِی مِنَ اللَّعِبِ ذِکْرُ الْمَوْت ؛ آگاه باشید به خدا سوگند که یاد مرگ مرا از شوخی و کارهای بیهوده باز می دارد».(۵)شناخت درست درباره مرگ که لازمه آن، شناخت صحیح زندگی است، مانع از شوخی و کارهای بیهوده می شود. منظور از شوخی در این کلام امام، مزاح درباره واقعیات نیست؛ زیرا شوخی در هر جا که ممکن است، امری مطلوب باشد. مقصود آن است که بدانیم اگر زندگی دنیوی صرف نظر از زندگی اخروی و محاسبه اعمال در نظر گرفته شود و مرگ پایان زندگی باشد، زندگی جز مزاح و شوخی چیزی نیست و همه شئون زندگی، از جزئی ترین مسائل تا بزرگ ترین رویدادها در نظر ما بی ارزش جلوه می کند. بنابراین، این کلام امام(علیه السلام) قطعاً با توجه به عالم پس از مرگ و محاسبه اعمال است.(۶)انسان با مرگ اندیشی، به حیات جاودانه پس از مرگ پی می برد و در می یابد که پیش از حیات زودگذر حیات دنیوی باید متوجه حیات جاودان اخروی باشد؛ هم چنان که امام(علیه السلام) نیز می فرماید: « میان شما تا بهشت یا دوزخ، فاصله اندکی جز رسیدن مرگ نیست».(۷) پس از مرگ، در عمل و توبه بسته می شود. پس هر که بمیرد، اگر در دنیا اطاعت و پیروی کرده باشد، به بهشت می رود و هر که نافرمانی کرده باشد، گرفتار دوزخ خواهد شد. وقتی آدمی ببیند بین او و بهشت و جهنم فاصله ای جز مرگ نیست، علایق دنیوی اش قطع و دوستی اش نسبت به دنیا زایل می شود.