نگاهی اجمالی به زندگی ثامن الائمه

[جاویدم]

تاریخ نگاران و محققان مسلمان در تعیین زمان ولادت آن امام همام، گوناگون سخن گفته اند. مورخان و محدثان مشهور تولد آن حضرت را به روز پنجشنبه یا جمعه ۱۱ ذیقعده سال ۱۴۸ هـ ق نگاشته اند. [۱]  بر این اساس، سال ولادت آن گرامی همزمان با سال شهادت جد بزرگوارش امام صادق علیه السلام بوده است.
نام شریف وی، علی، لقب مشهورش، رضا وکنیه ی معروفش، ابوالحسن است.[۲]  
درباره القاب امام علیه السلام، محدثان و مورخان، القاب ذیل را یاد کرده اند:
«سراج الله، نور الهدی، قره عین المۆمنین، مکیده الملحدین، کافی الخلق، الرضی، الرضا، رب التدبیر، الفاضل، الصابر، الوفی، الصدیق.» .[۳]

پدر بزرگوار حضرت رضا علیه السلام، امام موسی بن جعفرعلیه السلام، هفتمین امام شیعه است و مادر بزرگوارش، بانوی مکرمه ای است که با نامهایی چون: تکتم، نجمه، سمان، خیزران، سکن، نجیه و طاهره از وی یاد شده، ولی مشهورترین آنها، تکتم است. از نشانه ها چنین استفاده می شود که وقتی این بانوی ارجمند به خانه امام موسی بن جعفرعلیه السلام درآمد، به این نام خوانده شد و پس از ولادت امام رضا علیه السلام طاهره نام گرفت.[۴]

همسران و فرزندان
امام رضا(ع) دارای تعدادی کنیز بودند، از جمله کنیزان ایشان، سبیکه مادر امام جواد(ع) است. وی کنیزى بود که به او سبیکه یا دُرّه می گفتند، حضرت رضا او را خیزران نام گذاشتند و این بانو از اهالى نوبه (منطقه ای در آفریقا) است.[۵] و همسر دائمی امام رضا(ع) ام حبیبه بود.[۶]

در تعداد و اسامی فرزندان امام رضا(ع) نقل های مختلفی وجود دارد؛ گروهی آنها را پنج پسر و یک دختر، به نام های محمّد قانع، حسن، جعفر، ابراهیم، حسین و عایشه ذکر کرده اند؛[۷] همچنین در نقلی شیخ صدوق در سلسله سند روایتی از فاطمه به عنوان یکی از دختران آن حضرت نام برده است؛[۸] امّا شیخ مفید بر این عقیده است، که امام هشتم(ع)، فرزندی جز امام جواد(ع) نداشتند.[۹] ابن شهرآشوب[۱۰] و طبرسى،[۱۱] نیز بر همین اعتقادند.
شهادت

امام رضا(ع) پس از هفده سال سکونت در مدینه و تبلیغ دین و ارشاد مردم، با نقشه و حیلۀ مأمون عباسی، راه خراسان را در پیش گرفت. آن حضرت پس از قبول اجباری ولایت عهدی مأمون و گذشت سه سال، در ۵۵ سالگی به دست مأمون خلیفه عباسی به شهادت رسید.
در تعیین سال و روز شهادت امام نقل های مختلفی به ثبت رسیده است. گروهی سال ۲۰۲ هجری قمری را سال شهادت حضرت می دانند[۱۲] و عده ای سال ۲۰۳ هجری قمری را؛ [۱۳] اما مشهور، آخر صفر سال ۲۰۲ هجری است.


پی نوشت ها:‌
[۱]. کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفارى، على اکبر، آخوندى، محمد، ج ۱، ص ۴۸۶، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ ق؛ مجلسى، محمد باقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، محقق و مصحح: رسولى محلاتى، هاشم‏، ج ۶، ص ۷۰، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق؛ شیخ مفید، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج ۲، ص ۲۴۷، کنگره شیخ مفید، قم، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
[۲] . خصیبى، حسین بن حمدان، الهدایة الکبرى، ص ۲۷۹، البلاغ، بیروت، ۱۴۱۹ق؛ اربلى، على بن عیسى، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، محقق و مصحح: رسولى محلاتى، هاشم‏، ج ۲، ص ۲۸۴، بنى هاشمى، تبریز، چاپ اول، ۱۳۸۱ق.
[۳]. همان.
[۴]. امین عاملی، سید محسن، سیره معصومان، ترجمه حجتی کرمانی، علی، ج ۶، ص ۱۴۲، نشر سروش، تهران، ۱۳۷۶ش؛ قرشی، باقر شریف‏، پژوهشى دقیق در زندگانى امام رضا علیه السلام‏، ترجمه صالحی، سید محمد، ج ۱، ص ۴۰ و ۴۱، اسلامیة، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
[۵]. طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الورى بأعلام الهدى‏، ج ۲، ص ۹۱، نشر آل البیت، قم، ۱۴۱۷ق؛ امین عاملى‏، سید محسن، أعیان الشیعة، ج ۲، ص ۳۲، دار التعارف‏، بیروت، ۱۴۰۳ق.‏
[۶]. شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا علیه السلام، محقق و مصحح: لاجوردی، مهدی، ج ۲، ص ۱۴۷، نشر جهان، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۸ق؛ مازندرانی، ابن شهر آشوب‏، المناقب، ج ۴، ص ۳۶۷، نشر علامه، قم، ۱۳۷۹ق؛ أعیان الشیعة، ج ۲، ص ۲۳؛ شمس الدین محمد بن طولون‏، الأئمة الاثنا عشر، ص ۹۷، نشر رضی، قم، بی تا؛ المرعشى التستری، القاضی نورالله، إحقاق الحق و إزهاق الباطل‏، ج ۱۲، ص ۳۸۶، مکتبة آیة الله المرعشى النجفى‏، قم، چاپ اول، ۱۴۰۹ق. ‏
[۷]. مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج ‏۴۸، ص ۳۲۰، دار إحیاء التراث العربی‏، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق؛ محدث اربلی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج ۲، ص ۷۹۱، نشر رضی، قم، چاپ اول، ۱۴۲۱ق؛ أعیان الشیعة، ج ۲، ص ۱۳؛ و ر.ک: شبراوى‏، جمال الدین، ص ۳۴۶ و ۳۴۷، دار الکتاب‏، قم، چاپ اول، ۱۴۲۳ق؛ حَمَوى‏، محمد بن اسحاق‏، أنیس المؤمنین‏، ص ۲۰۳، بنیاد بعثت‏، تهران، ۱۳۶۳ش؛ حسینى عاملى‏، سید تاج الدین، التتمة فی تواریخ الأئمة علیهم السلام، ص ۱۲۳، نشر بعثت، قم، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.‏  
[۸]. ‏شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا علیه السلام، محقق و مصحح: لاجوردی، مهدی، ج ۲، ص ۷۱، نشر جهان، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۸ ق.    
[۹]. الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج ۲، ص ۲۷۱.
[۱۰]. المناقب، ج ۴، ص ۳۶۷.
[۱۱]. إعلام الورى بأعلام الهدى‏، ج ۲، ص ۸۶.
[۱۲]. الأئمة الاثنا عشر، ص ۹۸؛  ابن ابى الثلج‏، تاریخ أهل البیت‏، تحقیق: حسینی، سیدمحمدرضا، ص ۸۳، آل البیت، قم، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
[۱۳]. الکافی، ج ۱، ص ۴۸۶؛الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج ۲، ص ۲۴۷؛ أنیس المؤمنین‏، ص ۲۰۳؛ طبرسی، فضل بن حسن‏، تاج الموالید، ص ۹۸، دار القار، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق؛التتمة فی تواریخ الأئمة علیهم السلام‏، ص ۱۲۳.

باتشکر از شهر سوال