بازی آنلاین
آپلود عکس
13-02-2015، 13:05
اشتغال طلاب علوم دینی؛ فرصت یا تهدید؟ (۱)
نگاهی به موضوع اشتغال طلاب حوزه‌های علمیه
طلاب و روحانیانی که درگذشته و تا قبل از انقلاب اسلامی تنها به فعالیت‌های حوزوی و تبلیغی مشغول بوده و معیشت خود را نیز از همین راه تأمین می‌کردند، امروز به برکت نظام جمهوری اسلامی ایران در بسیاری از نهادهای دولتی، حوزوی و مستقل اشتغال ورزیده و گاهی نیز اشتغال آنان با تغییر آرمان همراه می‌شود که مورد مذمت علمای دین واقع می‌شوند.
همین امر سبب شده تا سوالاتی در ذهن طلاب و عموم مردم پیش آید که براستی چرا طلبه‌ها دنبال شغل می‌روند؟ طلب معیشت از سوی طلاب چه حکمی دارد؟ طلبه‌ها چه شغل‌هایی را انتخاب می‌کنند؟ آیا کار کردن روحانیان در نهادهای مختلف حوزوی و غیرحوزوی با اهداف و آرمان‌های تبلیغی حوزه علمیه منافات دارد؟ پیامدهای اشتغال طلاب چه بوده است؟ روحانیان و طلاب از چه زمانی می‌توانند به فعالیت‌ها و مشاغل پاره وقت و تمام وقت اشتغال ورزند؟ معنی و مفهوم رزق تضمین شده چیست؟ و آیا تحصیل تمام وقت برای چه مقاطعی و چگونه طلابی لازم است؟
پاسخ به این سوالات نیاز به بررسی دقیق انواع فعالیت‌ها و مشاغل مجاز و غیرمجاز روحانیت از دیدگاه روایات و علمای دین و تقسیم‌بندی طلاب بر اساس مهارت‌های غیرطلبگی، نیازهای مالی، سطح تحصیلی، اهداف، انگیزه‌ها، جدیت و تلاش آنان دارد.
جایگاه روایی تلاش و همت
پیش از هرچیز و قبل از پاسخ به سوالات فوق باید به نقل روایاتی در باب تلاش و همت، اهمیت کسب علم و لزوم اشتغال برای طلب معیشت پرداخت.
روایات بسیاری از رسول اکرم - صلی الله علیه و آله و سلم - و اهل‌بیت - علیهم السلام - وارد شده است که همگان را از تنبلی و بی‌حوصلگی نهی کرده و در آنان تأکید شده است که از عوامل محرومیت، سستی در کار است و نیز تنبلی انسان را از رسیدن به آرزوها ناکام می‌گذارد.
امیرمومنان حضرت علی - علیه السلام - در نهج البلاغه می‌فرمایند «یکی از عوامل محرومیت، سستی (در کار) است» همچنبن روایاتی از ایشان در غررالحکم و میزان الحکمة آمده است که می‌فرمایند «به طاعت خدای سبحان دست نیابد مگر کسی که تلاش کند و نهایت کوشش خود را به کار گیرد.» و نیز «کسی که پیوسته تنبلی کند، در رسیدن به آرزویش ناکام ماند.» (غررالحکم، 6009) و (میزان الحکمة، جلد 11،صفحه 5184)
روایتی از امام صادق - علیه السلام - نیز در این خصوص وارد شده که می‌فرمایند، «إیَّاکَ وَ الْکَسَلَ وَ الضَّجَرَ فَإِنَّهُمَا یَمْنَعَانِکَ مِنْ حَظِّکَ مِنَ الدُّنْیَا وَ الآخِرَةِ ؛ از تنبلی و بی حوصلگی بپرهیز، زیرا که این دو خصلت، تو را از بهره دنیا و آخرت بازمی‌دارند.» (میزان الحکمة، جلد 11، صفحه 5186)
امام حسن - علیه السلام - نیز در روایاتی می‌فرمایند: «کسی که همت ندارد مروت ندارد»، «برای دنیایت چنان کار کن که گویا برای همیشه (در آن) خواهی بود. و برای آخرتت (نیز چنان) سعی و تلاش کن که گویا فردا از دنیا خواهی رفت». (بحار الانوار، جلد 8 ، صفحه 111) و (تحف العقول، صفحه 408، حدیث 20)
آنچه که از این روایات برداشت می‌شود، مذمت شدید تنبلی و سستی از سوی اهل‌بیت - علیهم السلام - است و طلبه‌ای که نماینده دین و اهل‌بیت - علیهم السلام - محسوب می‌شود، به‌جد باید خود را از تنبلی و سستی دور بدارد
کسب دانش برای مقابله با تنبلی
همان‌طور که ملاحظه شد، بر اساس روایات بسیاری، تلاش و همت برای همگان به‌ویژه طلابی که داعیه دین دارند، امری لازم و پراهمیت است؛ اما سوال اینجا است که تلاش و همت برای طلبه به چه صورت تحقق می‌یابد؟ و چه راه‌‌هایی برای بالا بردن همت و فرار از تنبلی از سوی یک طلبه وجود دارد؟
دین مقدس اسلام برای کسانی که دوران زندگی خود را با تمام فراز و نشیب‌ها با عطر دلاویز علم و دانش معطر می‌کنند والاترین ارزش‌ها را قائل شده و به هیچ چیزی بعد از تعلیم و تربیت، به اندازه آن ثواب مترتب نکرده است.
بر خلاف آنچه که دشمنان اسلام، این دین مقدس را فقط دین شمشیر و زور معرفی می‌کنند، اسلام عزیز یک دین دانشمندپرور است و نیز مطابق سنت و روایاتی از اهل‌بیت - علیهم السلام -، کسب علم و دانش اهمیت زیادی در دین مبین اسلام دارد و می‌تواند یکی از مهم‌ترین راه‌های مقابله با تنبلی باشد؛ از همین‌رو شایسته است، به روایاتی از اهل‌بیت عصمت و طهارت - علیهم السلام - در باب فضیلت، اهمیت و وجوب کفایی کسب علم بپردازیم.
اهمیت تحصیل علم در اسلام / دانش سبب کلى ایجاد عالم است
مرحوم زین الدین بن علی، شهید ثانی - رحمه الله - در مقدمه کتاب منیة المرید خود می‌فرماید: بدیهى است که خداى متعال دانش را سبب کلى براى آفرینش همه عالم علوى و سفلى قرار داده و این اندازه از جلالت و فخر در حق دانش کافى است که خداى در کتاب محکمش از نظر بینائى و یادآورى ارباب معرفت فرماید: « اَللّهُ اَلَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ اَلْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ یَتَنَزَّلُ اَلْأَمْرُ بَیْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اَللّهَ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ وَ أَنَّ اَللّهَ قَدْ أَحاطَ بِکُلِّ شَیْءٍ علما؛ خدا کسى است که هفت آسمان را ایجاد فرموده، و از زمین مانند آسمان آفریده، و امر خود را میان آنها فرو فرستاده، تا بدانید که خدا به هر چیزى توانا است و دانش او به هر چیزى احاطه دارد» (طلاق 11).
همین آیه بر شرافت علم، به‌ویژه علم توحید، کافى است که اساس هر علم و مدار هر دانش می‌باشد. (منیة المرید، ترجمه محمد باقر ساعدی خراسانی، جلد 1، صفحه 4)
شهید ثانی- رحمه الله - می‌افزایند: خداى متعال دانش را بالاترین شرافت و بزرگترین عزت براى فرزند آدم قرار داده و نخستین منتى که پس از آفرینش و ظهور او از کَتم عدم به ضیاء و نور وجود منت نهاده همانا نعمت دانش است، چنانچه در سوره علق که اولین سوره نازله بر پیمبر اوست می‌فرماید « اِقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ اَلَّذِی خَلَقَ، خَلَقَ اَلْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ، اِقْرَأْ وَ رَبُّکَ اَلْأَکْرَمُ، اَلَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ » نیکو تدبر کن چگونه افتتاح فرموده کتاب خود را که باطلى در او نیست و از جانب حکیمى فرو فرستاده شده که شبهه در کلام او راه ندارد به نعمت ایجاد، از آن پس نعمت دانش را بر بشر خوانده و اگر نعمت و منتى بعد از نعمت ایجاد بالاتر از دانش بود، خداى بدین نعمت بزرگ اختصاص نمی‌داد؛ در این آیه علاوه بر آنکه حسن براعت و دقائق معانى و حقایق بلاغت را مراعات فرموده، نور هدایت و راه دلالت بصراط مستقیم را منوط به علم دانسته است. (همان)
امیرمومنان حضرت علی - علیه السلام - در خصوص اهمیت کسب دانش می‌فرمایند «علی المتعلم ان یودب نفسه فی طلب العلم و لا یمل من تعلمه و لا یستکثر ما علم؛ بر دانش آموز است که خود را مودب به آداب تحصیل علم کند و در امر یادگیری خستگی به خود راه ندهد و دانسته‌هایش را زیاد نشمارد.» همچنین ایشان می‌فرمایند «یا مومن ان هذا العلم و الادب ثمن نفسک فاجتهد فی تعلمها فما یزید من علمک و ادبک یزید فی ثمنک و قدرک فانت بالعلم تهتدی الی ربک و بالادب تحسن خدمة ربک؛ ای مومن همانا این علم و دانش و ادب، ارزش واقعی تو است. پس در آموختن آنها تلاش کن زیرا هر چه دانش و ادب تو افزونی یابد ارزش تو افزون می‌گردد. به وسیله دانش به سوی خدای سبحان رهنمون می شوی و با ادب خدمت به پروردگارت را به نیکویی انجام می‌دهی.» (غرر الحکم) و (بحار الانوار جلد 1 صفحه 180)
و نیز پیامبر اسلام در مقام ارزش گذاری به علم می‌فرماید «طلب العلم فریضة علی کل مسلم ألا ان الله یحب بغاة العلم ؛ دانش آموختن بر هر مسلمانی واجب است همانا خدا، طلب کنندگان دانش را دوست دارد.» (اصول کافی، جلد1، کتاب فضل العلم، حدیث 1، صفحه 35)
نگاهی به موضوع اشتغال طلاب حوزه‌های علمیه
طلاب و روحانیانی که درگذشته و تا قبل از انقلاب اسلامی تنها به فعالیت‌های حوزوی و تبلیغی مشغول بوده و معیشت خود را نیز از همین راه تأمین می‌کردند، امروز به برکت نظام جمهوری اسلامی ایران در بسیاری از نهادهای دولتی، حوزوی و مستقل اشتغال ورزیده و گاهی نیز اشتغال آنان با تغییر آرمان همراه می‌شود که مورد مذمت علمای دین واقع می‌شوند.
همین امر سبب شده تا سوالاتی در ذهن طلاب و عموم مردم پیش آید که براستی چرا طلبه‌ها دنبال شغل می‌روند؟ طلب معیشت از سوی طلاب چه حکمی دارد؟ طلبه‌ها چه شغل‌هایی را انتخاب می‌کنند؟ آیا کار کردن روحانیان در نهادهای مختلف حوزوی و غیرحوزوی با اهداف و آرمان‌های تبلیغی حوزه علمیه منافات دارد؟ پیامدهای اشتغال طلاب چه بوده است؟ روحانیان و طلاب از چه زمانی می‌توانند به فعالیت‌ها و مشاغل پاره وقت و تمام وقت اشتغال ورزند؟ معنی و مفهوم رزق تضمین شده چیست؟ و آیا تحصیل تمام وقت برای چه مقاطعی و چگونه طلابی لازم است؟
پاسخ به این سوالات نیاز به بررسی دقیق انواع فعالیت‌ها و مشاغل مجاز و غیرمجاز روحانیت از دیدگاه روایات و علمای دین و تقسیم‌بندی طلاب بر اساس مهارت‌های غیرطلبگی، نیازهای مالی، سطح تحصیلی، اهداف، انگیزه‌ها، جدیت و تلاش آنان دارد.
جایگاه روایی تلاش و همت
پیش از هرچیز و قبل از پاسخ به سوالات فوق باید به نقل روایاتی در باب تلاش و همت، اهمیت کسب علم و لزوم اشتغال برای طلب معیشت پرداخت.
روایات بسیاری از رسول اکرم - صلی الله علیه و آله و سلم - و اهل‌بیت - علیهم السلام - وارد شده است که همگان را از تنبلی و بی‌حوصلگی نهی کرده و در آنان تأکید شده است که از عوامل محرومیت، سستی در کار است و نیز تنبلی انسان را از رسیدن به آرزوها ناکام می‌گذارد.
امیرمومنان حضرت علی - علیه السلام - در نهج البلاغه می‌فرمایند «یکی از عوامل محرومیت، سستی (در کار) است» همچنبن روایاتی از ایشان در غررالحکم و میزان الحکمة آمده است که می‌فرمایند «به طاعت خدای سبحان دست نیابد مگر کسی که تلاش کند و نهایت کوشش خود را به کار گیرد.» و نیز «کسی که پیوسته تنبلی کند، در رسیدن به آرزویش ناکام ماند.» (غررالحکم، 6009) و (میزان الحکمة، جلد 11،صفحه 5184)
روایتی از امام صادق - علیه السلام - نیز در این خصوص وارد شده که می‌فرمایند، «إیَّاکَ وَ الْکَسَلَ وَ الضَّجَرَ فَإِنَّهُمَا یَمْنَعَانِکَ مِنْ حَظِّکَ مِنَ الدُّنْیَا وَ الآخِرَةِ ؛ از تنبلی و بی حوصلگی بپرهیز، زیرا که این دو خصلت، تو را از بهره دنیا و آخرت بازمی‌دارند.» (میزان الحکمة، جلد 11، صفحه 5186)
امام حسن - علیه السلام - نیز در روایاتی می‌فرمایند: «کسی که همت ندارد مروت ندارد»، «برای دنیایت چنان کار کن که گویا برای همیشه (در آن) خواهی بود. و برای آخرتت (نیز چنان) سعی و تلاش کن که گویا فردا از دنیا خواهی رفت». (بحار الانوار، جلد 8 ، صفحه 111) و (تحف العقول، صفحه 408، حدیث 20)
آنچه که از این روایات برداشت می‌شود، مذمت شدید تنبلی و سستی از سوی اهل‌بیت - علیهم السلام - است و طلبه‌ای که نماینده دین و اهل‌بیت - علیهم السلام - محسوب می‌شود، به‌جد باید خود را از تنبلی و سستی دور بدارد
کسب دانش برای مقابله با تنبلی
همان‌طور که ملاحظه شد، بر اساس روایات بسیاری، تلاش و همت برای همگان به‌ویژه طلابی که داعیه دین دارند، امری لازم و پراهمیت است؛ اما سوال اینجا است که تلاش و همت برای طلبه به چه صورت تحقق می‌یابد؟ و چه راه‌‌هایی برای بالا بردن همت و فرار از تنبلی از سوی یک طلبه وجود دارد؟
دین مقدس اسلام برای کسانی که دوران زندگی خود را با تمام فراز و نشیب‌ها با عطر دلاویز علم و دانش معطر می‌کنند والاترین ارزش‌ها را قائل شده و به هیچ چیزی بعد از تعلیم و تربیت، به اندازه آن ثواب مترتب نکرده است.
بر خلاف آنچه که دشمنان اسلام، این دین مقدس را فقط دین شمشیر و زور معرفی می‌کنند، اسلام عزیز یک دین دانشمندپرور است و نیز مطابق سنت و روایاتی از اهل‌بیت - علیهم السلام -، کسب علم و دانش اهمیت زیادی در دین مبین اسلام دارد و می‌تواند یکی از مهم‌ترین راه‌های مقابله با تنبلی باشد؛ از همین‌رو شایسته است، به روایاتی از اهل‌بیت عصمت و طهارت - علیهم السلام - در باب فضیلت، اهمیت و وجوب کفایی کسب علم بپردازیم.
اهمیت تحصیل علم در اسلام / دانش سبب کلى ایجاد عالم است
مرحوم زین الدین بن علی، شهید ثانی - رحمه الله - در مقدمه کتاب منیة المرید خود می‌فرماید: بدیهى است که خداى متعال دانش را سبب کلى براى آفرینش همه عالم علوى و سفلى قرار داده و این اندازه از جلالت و فخر در حق دانش کافى است که خداى در کتاب محکمش از نظر بینائى و یادآورى ارباب معرفت فرماید: « اَللّهُ اَلَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ اَلْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ یَتَنَزَّلُ اَلْأَمْرُ بَیْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اَللّهَ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ وَ أَنَّ اَللّهَ قَدْ أَحاطَ بِکُلِّ شَیْءٍ علما؛ خدا کسى است که هفت آسمان را ایجاد فرموده، و از زمین مانند آسمان آفریده، و امر خود را میان آنها فرو فرستاده، تا بدانید که خدا به هر چیزى توانا است و دانش او به هر چیزى احاطه دارد» (طلاق 11).
همین آیه بر شرافت علم، به‌ویژه علم توحید، کافى است که اساس هر علم و مدار هر دانش می‌باشد. (منیة المرید، ترجمه محمد باقر ساعدی خراسانی، جلد 1، صفحه 4)
شهید ثانی- رحمه الله - می‌افزایند: خداى متعال دانش را بالاترین شرافت و بزرگترین عزت براى فرزند آدم قرار داده و نخستین منتى که پس از آفرینش و ظهور او از کَتم عدم به ضیاء و نور وجود منت نهاده همانا نعمت دانش است، چنانچه در سوره علق که اولین سوره نازله بر پیمبر اوست می‌فرماید « اِقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ اَلَّذِی خَلَقَ، خَلَقَ اَلْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ، اِقْرَأْ وَ رَبُّکَ اَلْأَکْرَمُ، اَلَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ » نیکو تدبر کن چگونه افتتاح فرموده کتاب خود را که باطلى در او نیست و از جانب حکیمى فرو فرستاده شده که شبهه در کلام او راه ندارد به نعمت ایجاد، از آن پس نعمت دانش را بر بشر خوانده و اگر نعمت و منتى بعد از نعمت ایجاد بالاتر از دانش بود، خداى بدین نعمت بزرگ اختصاص نمی‌داد؛ در این آیه علاوه بر آنکه حسن براعت و دقائق معانى و حقایق بلاغت را مراعات فرموده، نور هدایت و راه دلالت بصراط مستقیم را منوط به علم دانسته است. (همان)
امیرمومنان حضرت علی - علیه السلام - در خصوص اهمیت کسب دانش می‌فرمایند «علی المتعلم ان یودب نفسه فی طلب العلم و لا یمل من تعلمه و لا یستکثر ما علم؛ بر دانش آموز است که خود را مودب به آداب تحصیل علم کند و در امر یادگیری خستگی به خود راه ندهد و دانسته‌هایش را زیاد نشمارد.» همچنین ایشان می‌فرمایند «یا مومن ان هذا العلم و الادب ثمن نفسک فاجتهد فی تعلمها فما یزید من علمک و ادبک یزید فی ثمنک و قدرک فانت بالعلم تهتدی الی ربک و بالادب تحسن خدمة ربک؛ ای مومن همانا این علم و دانش و ادب، ارزش واقعی تو است. پس در آموختن آنها تلاش کن زیرا هر چه دانش و ادب تو افزونی یابد ارزش تو افزون می‌گردد. به وسیله دانش به سوی خدای سبحان رهنمون می شوی و با ادب خدمت به پروردگارت را به نیکویی انجام می‌دهی.» (غرر الحکم) و (بحار الانوار جلد 1 صفحه 180)
و نیز پیامبر اسلام در مقام ارزش گذاری به علم می‌فرماید «طلب العلم فریضة علی کل مسلم ألا ان الله یحب بغاة العلم ؛ دانش آموختن بر هر مسلمانی واجب است همانا خدا، طلب کنندگان دانش را دوست دارد.» (اصول کافی، جلد1، کتاب فضل العلم، حدیث 1، صفحه 35)
![[-]](http://www.flashkhor.com/forum/images/collapse.gif "[-]")
