رودخانه هراز

[spent †]

رودخانه هراز (harāz) که در قدیم، رودخانه هرهز نیز نامیده می‌ شد و از كلمه باستانی «آب هرمز» كه خود در اصل «آب اهورمزدا» بوده است ، و یا از (مازد) «با زاء نقطه دار» گفته‌اند كه از ساحل غربی رودخانه (اراز) – كه حالا (هراز) گويند گرفته شده است. از دره لار در جنوب دماوند سرچشمه می‌گیرد و رواناب‌های دره قاضی‌کلا و جنگل‌دره نیز از کوه‌های شمیم‌کوه، آب زیارو و لاسم که از کوه‌های غربی قزقان‌چای فیروزکوه و آب رودهای جاری از دهکده‌های دلارستاق، نیز به این رود وارد می‌شوند.در بندهش اینچین آمده: رود هرهز در تپرستان است و از کوه دماوند سرچشمه می گیرد.رودخانه هراز در یک دره نسبتاً پهن به طرف شمال جریان یافته‌است و در مسیر آن چندین روستا و محله و حداقل ۸ کارخانه شن و ماسه وجود دارد.و بیش از ۱۵۰۰ کیلومتر مربع است. آب زارعی کشاورزان آمل، فریدونکنار، بخشی از بابل و نور نیز از این رودخانه تامین می‌گردد. مهمترین شهرهایی که بر روی مخروط افکنه رودخانه هراز توسعه یافته‌اند عبارتند از شهرستان‌های آمل و فریدونکنار. شیب رودخانه هراز در محدوده کوهستانی بسیار متغیر است. شیب رودخانه هراز از مرز کوهستان تا شمال شهر آمل ۱۳ در هزار و در محدوده شهر آمل ۷ در هزار می‌باشد.
ریخت‌شناسی
رودخانه هراز در محدوده کوهستانی، در دره‌ای نسبتا باریک جریان دارد. با نزدیک شدن به پهنه ساحلی، پهنای آن افزایش یافته و رودخانه به دلیل افت شیب بستر به چندین شاخه تفکیک می‌گردد.
در پیرامون روستای درکه، پهنای دره در حدود ۵۰۰ متر و در محل خروج از کوهستان پهنای مسیر رودخانه هراز به ۱۰۰۰ متر نیز می‌رسد. در محل خروج از کوهستان، رودخانه هراز به ۶ شاخه تقسیم می‌گردد. ریخت‌شناسی رودخانه هراز اگرچه به صورت کلی یک دره – رودخانه است ولی در مجموع ریخت‌شناسی آن تلفیقی از شبکه گیسواری(Braided pattern)، بادزنه‌ای (Fan forming) با چند پیچابه (meander) می‌باشد.
از محل ترک‌کلا و درازان (محدوده پل کمربندی) پهنای بستر رودخانه هراز آمل بار دیگر کاهش یافته و رودخانه هراز به صورت یک یا دو شاخه در یک بستر حفر شده‌است و به سمت شهر آمل به حرکت در می‌آید.
مشخصات رودخانه هراز به شرح زیر می‌باشد:
پهنه سیلابی بزرگ (بستر کبیر): ۳۰۰ متر
بستر صغیر رودخانه ۲۰–۳۵ متر
پهنه سیلابی فعال ۱۰۰–۱۵۰ متر (بخش‌هایی از این پهنه می‌توانند به صورت متناوب غرقاب شوند).
دو نهشته در پیرامون رودخانه هراز قابل شناسایی هستند:
نهشته‌های آبرفتی متوسط دانه (۶ تا ۲۰ سانتی متر) که حاصل آبرفت گذاری رودخانه هراز می‌باشد.
نهشته‌های بادرفتی (لس: Loess متشکل از ۹۰ درصد سیلت با رنگ قهوه‌ای روشن).
در محدوده رودخانه هراز نهشته‌های لس با رنگ قهوه‌ای روشن، با بیش از ۹۰ درصد سیلت تشکیل شده‌است و سپس با شروع فازهای فرسایشی (از ده هزار سال پیش تاکنون)، این نهشته‌ها در دیواره رودخانه هراز برونزد یافته‌اند. نهشته‌های لس که بالاترین پادگانه را در محدوده رود آمل تشکیل می‌دهد، تقریباً در بسیاری نقاط مسیر رودخانه آمل قابل شناسایی است.
مسیر و سرچشمه ها
مهمترين سرچشمه رود هراز ، از قله 4375 متري پالان گردن در 66 كيلومتري جنوب شرقي چالوس ، با نام لار جاري مي‌شود و پس از دريافت آبهاي مهم ديگري (مثل : آب سفيد ، الرم ، آب چهل بره ، آب سياه پلاس ، آب امام پهنك ، سه سنگ ، ديو آسياب ، ورارود ، دلي چاي و چشمه ملك) و عبور از ده پلور با نام هراز ، به سمت درياي مازندران جاري مي‌گردد. البته در راه باز رودها و چشمه‌هايي به آن مي‌پيوندند كه مهمترين آنها لاسم ، تلخ رود ، آب رزان ، آب مشك انبار ، پنجاب(نمارساق) ، هراز ، آب پردمه ، شيركلارود ، چلورود و هلي‌چال) هستند. طول رود هراز 185 كيلومتر مي باشد و از كنار بلندترين قله ايران ، دماوند مي‌گذرد . قسمت زيادي از اين مسير لاريجان نام دارد ، كه نام خود را از روي سرچشمه اصلي هراز ، لار گرفته است.
ریشه نام
طوايفی كه حدود دريای مازندران – و جزء دريای خزر است – در اراضي خاك ايران ساكن بوده ، چهار طايفه به شمار آمده ، اول (مارد) همان آمارد كه (مازد) «با زاء نقطه دار» گفته‌اند كه از ساحل غربی رودخانه (اراز) – كه حالا (هراز) گويند ، از بالای آمل به طرف مغرب سكنا داشته و اشتقاق اسم مازندران از نام همين طايفه است. كه (اندران) در فارسي به معني مظرّوفيت و مكان است . پس ، مازندران ، يعني مملكتی كه طايفه مازد يا مارد اندر آن ساكن می باشند.