حوضچه دختر گبر شهرستان اقلید

[spent †]

حوضچه دختر گبر شهرستان اقلید

در مرکز شهر اقلید، بر دامنه تپه سنگی قلات، یادمانی از عهد ساسانی برجای مانده که به حوض دختر گبر معروف است. حوض دختر گبر با سه پله، یک حوض با عمق کم و کتیبه ای به خط پهلوی ساسانی به طول دو متر و عرض 88 سانتی متر در خود تاریخی از این شهرستان نهفته دارد.

شهر اقلید مركز شهرستان‌ اقلید است‌ و در ارتفاع‌ 2250متر از سطح‌ دریا قرار دارد.

وقتی از شهر آباده به سمت اقلید حرکت می‌کنید در نیمه‌های راه، سمت چپ جاده چند تپه را می‌بینید که پای یکی از آنها امامزاده‌ای قدیمی به چشم می‌خورد. از اینجا به بعد از جاده خبری نیست و باید پای پیاده سفر کنید. پس از آن که امامزاده را پشت‌سر گذاشتید در دامنه یکی از تپه‌ها به نام تل فلات، گودالی را می‌بینید که مردم محلی آن را حوض دختر گبر می‌نامند. بر دیواره این حوضچه کتیبه‌ای نوشته شده که بخشی از شناسنامه و سند هویتی اقلید به شمار می‌آید. این گودال در اصل دخمه‌ای بوده که یکی از افراد مهم و سرشناس در دوره یزدگرد سوم ساسانی در آنجا دفن شده است. در آن زمان این حوضچه دارای سرپوش سنگی بوده و شکل خاصی از نحوه دفن مردگان را در آن زمان نشان می‌دهد.

در نمای جلوی آن در قابی 160*56 سانتیمتری نبشته ای در 21 سطر عمودی حک شده است. کتیبه حوض دختر گبر به صورت عمودی بر دیواره خارجی گودال، به خط پهلوی ساسانی نوشته شده است. از آنجا که این سنگ‌نوشته به صورت عمودی و با خط شکسته نوشته شده، همراه با سنگ‌نوشته‌های دربند قفقاز و چند نبشته در حوالی تخت جمشید از مهم‌ترین کتیبه‌های ساسانی، در این سبک خاص به شمار می‌روند.

اگرچه 8 سطر آغازین این کتیبه آسیب زیادی دیده، اما بقیه آن خوانده و ترجمه شده و شامل موضوعاتی است مانند نام و نسب متوفی ، تاریخ نگاشته شدن کتیبه (11 آبان سال ششم یزدگردی)، نام کسی که دستور به ساخت این مقبره را داده و اشاره به این که شخص درگذشته را چگونه مطابق‌ آیین‌های مرسوم زمان خود به خاک سپرده‌اند.



کتیبه کنار اثر که در حال از بین رفتن است

این اثر در سال 1334 کشف شده و در سال 54 به شماره 936 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و بر اساس مدارک تاریخی این اثر مربوط به قبل از اسلام و جزئی از عبادتگاه زرتشتیان و متعلق به قلعه ای در بالای تپه بوده است.


در آن دوران خانه حاکم اقلید بالای این قلعه قرار داشته و در روزهای عید بویژه عید نوروز این حوضچه را پر از حنا می کرده اند و دختر حاکم مقداری از حنا را به عنوان تبرک به مردم می داده است. این اثر شامل یک حوض و کتیبه ای در 21 سطر خط پهلوی به طول دو متر و عرض 88 سانت است.



آشغال و زباله جای حنا را در حوض دختر گبر گرفته است

به گزارش مهر، اما آنچه اکنون از این اثر تاریخی که به گفته کارشناسان دارای ارزشهای زیادی است به چشم می خورد محلی برای دفع زباله و آشغال بوده و بر این اساس در حالیکه در گذشته های دور در این حوضچه حنا ریخته و به مردم هدیه داده می شد امروز در آن آشغال ریخته می شود.


مکانی که می توانست محلی برای جذب گردشگران و سندی برای افتخار تمدنی این شهرستان باشد امروز به محل آشغال ریزی مردم تبدیل شده که حتی با این وضعیت نمی توان انتظار داشت که گردشگران حتی به نزدیکی آن نیز بیایند.

یکی از جنبه های مهم این اثر تاریخی کتیبه ای 21 سطری در جوار آن بوده که در حال حاضر به حال خود رها شده بدون اینکه برای آن تدابیری جهت ایمن سازی آن در مقابل آب و هوا و تخریبهای انسانی اندیشیده شده باشد.



محدوده تاریخی که به محلی برای جمع شدن آشغال تبدیل شده لست

عدم نصب تابلوهایی مناسب در محدوده های اطراف برای رسیدن به حوض دختر گبر به جز تابلویی که میراث فرهنگی، حوضچه را با سال به ثبت رسیدن آن نمایش داده و فقدان راه مناسب برای دسترسی به این اثر تاریخی از مشکلاتی است که در این اثر ارزشمند تاریخی مانند بیشتر آثار میراثی استان فارس مشاهده می شود.


وجود مشکلات این چنینی در حوضچه دختر گبر به غیر از اینکه نوک پیکان نقد را به سوی مسئولان نشانه می برد برخی از انتقادات را نسبت به بومیان محل و ساکنین منطقه نیز مطرح می کند که هنوز ارزش واقعی چنین آثاری را درک نکرده و در حفظ و مراقبت از آن نمی کوشند.


در این خصوص فرهنگسازیهای مناسبی نیاز است تا در یک دوره زمانی، ساکنین اطراف این اثر تاریخی متوجه اهمیت حوضچه دختر گبر شده و خود آنها در اقدامی خودجوش مراقبت از این اثر را بر عهده بگیرند.

در کنار این امر نیز متصدیان و متولیان امر باید بیشتر مراقبت کرده تا چنین آثاری بیشتر از حد کنونی در معرض تخریب و نابودی قرار نگیرد.

راه ناهمواری که می توانست با تمهیداتی مناسب سازی شود

گردشگران برای بازدید این اثر تاریخی مجبور هستند که تخته سنگهای بزرگ تپه را بالا روند و این امر شاید برای افراد کهنسال تر مشکل باشد از این رو باید در این خصوص با ایجاد پله هایی که به محیط تاریخی آسیب نرساند و دسترسی به آن را میسر کند، اقدام کرد.


باید توجه داشت که داشته های میراثی استان فارس فقط به چند اثر بزرگ و جهانی ختم نمی شود بلکه مجموعه آثار میراثی و تاریخی استان فارس به این استان هویت تاریخی و تمدنی بخشیده از این رو باید با اختصاص اعتباراتی مناسب هم در جهت ترمیم آسیبها و هم در راستای حفاظت از آثار از سوی متولیان امر اقدام کرد.


در این راستا مردم نیز باید ضمن درک اهمیت و تاثیر وجود چنین آثاری در ابعاد مختلف زندگی خودشان، بیشتر مراقبت از این آثار را مورد توجه قرار دهند یا حداقل از حرکاتی که موجبات تخریب بیشتر آن را فراهم می کند، خودداری کنند.


آشغال ریزی در کنار اثر و اقداماتی از این قبیل به هیچ عنوان در شان فرهنگ استان فارس نیست و باید این روند را به طور جدی تغییر داد.


این حوض سنگی در نبشته یاد شده دخمه نامیده می شود.هومباخ به این نتیجه رسیده که دخمه در اصل آرامگاه محصور است. به این ترتیب در حوض سنگی، یک نفر به راحتی می توانسته است با زانوی جمع شده دفن شده باشد.در روزگاری این حوض سرپوشی از تخته سنگ داشته است. این کتیبه قدیمی ترین کتیبه سنگ مزار کشف شده در ایران به خط پهلوی است که متن آن از قرار زیر است:

ترجمه متن

1. این دخمه

2. .......

3. بابكان

4. یكم

5. ....

6. ......

7. ......

8. زرتشتیان

9. وبیشاپور

10. مرزبان فرمود

11. ساختن و این ماه

12. آبان در

13. سال 6 یزدگرد

14. شاهان شاه

15. وروزخور به بخت

16. شد و روز ماه

17. تنی به این آیین را

18. به دخمه نهاده و

19. خواسته(ای) به ارزش

20. 12000 مزد

21. فرمود دادند

متاسفانه این مکان تاریخی از آن جمله اماکن با ارزش است که بر اثر بی توجهی مسئولین سازمان میراث فرهنگی، نه تنها گمنام و مهجور مانده بلکه متاسفانه بعضی از مردم از آن به عنوان دستشویی استفاده می کنند، و این مایه بسی شگفتی و شرمساری هر ایرانی و فرهنگ دوست است. تحقیقات در مورد این بنا با قدمتی نزدیک به دو هزار سال بسیار کم انجام شده و کاربرد و عملکرد آن تا به امروز در هاله ای از ابهام باقی مانده است