بالا نشین شکوهمند قجری-عمارت امیر بهادر یا خانه مفاخر ایران

[PROOSHAT]

شاید شومی عیار مس هایی که امین الضرب به جای عیار طلا در سکه ها به کار می برد توی خیابان امیر بهادر ولو شده که حالا کلاغ ها بالای تیرهای چراغ برق بر درخت های پیر خانه امیر بهادر قار می زنند بر درخت های بی بار و بر زمستانی.
 
مشهور است که خیابان امیریه دومین خیابان تهران است که پس از چراغ برق دستش به روشنایی برق می رسد و از صف تاریکی بیرون می زند.حالا روبه روی خانه امیر بهادر قدیمی ترین تیر های چراغ برق ایستاده اند به مرحمتی امین الضرب که این خیابان را برای اولین بار روشن کرد تا جناب امیر بهادر به سکه های طلای قلابی اش گیر ندهد.
 
صدای کالسکه شش اسبه ناصر الدین شاه هنوز در گوش این خیابان خاطره شده.کالسکه شاه برای اولین بار از جلوی خانه امیر بهادر گذشت و چشم اعیان شهر را در آورد.وارد که می شوی تالار بزرگ و شگفت انگیزی روبرویت قرار می گیرد.یک تالار بزرگ که دارای چهار ستون است و به شیوه آیینه کاری اصیل ایرانی آراسته شده.نقاشی هایی از چهره پروین اعتصامی، دکتر حسابی، کمال الملک، بهزاد و دیگران نمی گذارد چشم از دیوارهای این تالار برداری.حتما در همین جا مراسم روضه خوانی و سوگواری برگزار می شده.
 
آیینه هایی که استعداد دارند در انعکاس هر چه می بینند و کاشی هایی با نقوش اسلامی و متاثر از نگارگری دوران هخامنشی و یا قدیمی ترین آن که در معماری عهد قاجاریه بسیار مرسوم بوده.دو مجسمه مفرغی داخل حیات جلوی در اصلی بنا، ناگهان تو را پرتاب می کند به روزهای حیات مظفرالدین شاه یا کمی عقب تر، دوران صفویه و اوج معماری شکوهمند صفویه .
 
درباره خانه امیر بهادر روی دیوار دهلیز ورودی نوشته شده: «عمل میرزا آقا گچ کار ولد حسن ۱۳۱۸، برای محل انجمن خریداری شد. مساحت این خانه حدود ۳۰۰۰ مترمربع و دارای تالار بزرگ ، زیرزمین آینه کاری شده و تالار بزرگ فوقانی و حوض خانه و کاشی کاری و اتاق های متعدد است . از آن جا که معماری ایرانی و تزیینات آینه کاری این محل شایسته توجه بود، (۱۳۴۷ ش ) تعمیرات آن با رعایت شیوه اصیل قدیم انجام پذیرفت . در ۱۳۵۰، ازاره تالار آینه که از سنگ نامناسب و سست تعبیه شده بود به ازاره های مرمر تبدیل گردید و نقائص ساختمانی بنا شامل طاق بندی و نماسازی صحن مرمت شد.»
 
 
 
سرای امیر بهادر صحن وسیعی دارد که بنای اصلی در ضلع شمالی و بنای دیگری شامل حوض خانه و دو اتاق و نیازمندی های مربوطه در ضلع جنوبی صحن احداث گشته است . محوطه بازی نیز به صورت حیاط و باغچه و حوض آبی کوچک در شمال بنای اصلی و ضلع جنوبی خیابان اهلی شیرازی وجود دارد که به فراخور وضع و موقعیت ، از آن بهره برداری شده است .
 
در داخل حیاط سه مجسمه برنزی وجود دارد که مربوط به کمال الدین بهزاد، نقاش مینیاتوریست قرن نهم هجری و دیگری کمال خجندی ، عارف و شاعر قرن هشتم است که محمد علی مددی آن را در ۱۳۵۷،ساخته و نصب کرده است که قالب گیری آنها در ایتالیا انجام شده است. مجسمه دیگر واقع در گوشه حیاط ، اثر هنرمند معاصر، پیل آرام است که تندیس فروغی را ساخته بود، اما بعد از انقلاب به جای سر فروغی ، سر علی اکبر دهخدا بر روی پیکره نصب شده است . بنای گلخانه و ساختمان جدید جهت مخزن کتاب و جایگاه نگهداری کلیشه ها و دیگر متعلقات و محل دستگاه حرارت مرکزی است .
 
بر دیوار راهروهای ساختمان ، تابلوهایی از پادشاهان پهلوی و شاعران و افراد فرهنگی دیده می شود که افرادی همچون ابوالحسن صدیقی ، آذرگیتی و کمال الملک آن را کشیده اند.
 
 
کتابخانه نیز دارای مجموعه کتاب هایی از کتابخانه های اهدایی افرادی چون شادروان عبدالحسین بیات۱۳۴۸،مجموعه خیام و مجموعه دکتر عیسی زنده دنیا در شاخه های باستان شناسی ، تاریخ و فرهنگ و ادب ایران زمین است.
 
این مقدمه بهانه ای بود تا شرح حال مختصری از یکی از بازیگران سیاست نیمه آخر سلسله قاجار را آوریم. کسی که برخلاف بسیاری از نام های گذشته هنوز نامش را با نام پلی که به او منسوب است یاد می کنیم؟ «پل امیربهادر» گو این که امروز از آن پل چیزی باقی نیست، ولی سرای امیربهادر هنوز برجا است.
 
خانه بزرگ و قدیمی که در سال ۱۳۴۶ خورشیدی ۱۹۶۷ میلادی انجمن آثار ملی آن را خریداری کرد و پس از تعمیر و بازپیرایی و حتی اصلاحات در آنجا استقرار یافت. این بنا با شماره ۴۴۱۱ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. عمارت امیر بهادر مانند دیگر عمارت های رجال دوره قاجاریه بسیار مفصل و بزرگ است و به روزگار خود در خور زندگی عریض و طویل وزیر دربار بوده است.این سرا شامل چند دستگاه خانه های بزرگ همچون اندرونی، بیرونی، دیوانخانه، حسینیه، حیاط خلوت، گرمابه، اصطبل و دیگر نیازمندی های زندگانی این گونه افراد است.
 
 
اما پل امیربهادر که دیگر آثاری از آن نمانده است. پلی شمالی جنوبی روی حوضچه یخچال مستطیل شکل باریکی که در میانه راه(محل تقاطع)خیابان دروازه قزوین(شهید شبیری و خیابان شیخ بهایی کنونی)واقع بود و در جنوب این استخر(حوضچه)دیوار بلند یخچال قرار داشت.
 
برای توصیف موقعیت محل به دوره ناصری یعنی پیش از آمدن امیربهادر از آذربایجان به آران برمی گردیم. در سال ۱۲۸۴ قمری که ناصرالدین شاه دستور تخریب حصار صفوی و احداث حصار جدید را به سبب گسترش کالبدی شهر و افزایش جمعیت صادر کرد، باغ بزرگ جنت که در غرب تهران بود داخل حصار ناصری قرار گرفت.
 
این باغ ضلع جنوبی اش خط مستقیمی با انحنای ملایمی بود(خیابان عبدالصمد کنونی)، اما ضلع شمالی اش دارای یک شکستگی بود، همان شکستگی ای که امروز در محل تقاطع خیابان های ولیعصر و قزوین مشاهده می کنیم. یعنی ضلع شمالی باغ جنت خیابان دروازه قزوین بود که از دروازه قزوین جدید(حصار ناصری)شروع می شد و به داخل شهر ادامه می یافت. این خیابان در محل انتهای خیابان شمالی جنوبی باغ جنت(خیابان ولیعصر کنونی)شکستگی داشت. در دوران رضا شاه خیابان باغ جنت را از وسط باغ جنت ادامه دادند و خیابان سراسری ولیعصر کنونی را بنا کردند.
 
 
خانه مسکونی هرمزدیار بهمن ، واقع در خیابان شیبانی ، از جمله بناهایی است که طی مراسمی به عبادتگاه شاه ورهرام ایزد تبدیل شده است .
 
 
بر سردر ورودی تالار عبادتگاه ، اهورا مزدا و کلمات اندیشه و گفتار و کردار نیک در سه طرف آن حک شده است . این بنا هفت ستون سنگی در ایوان دارد. محل عبادتگاه در ضلع شمالی تالار واقع است که با دو پله کوتاه از سطح زمین ارتفاع می گیرد و در دو طرف پله ها دو گاوصندوق مخصوص نذورات مالی در نظر گرفته شده است .
 
سه روغن دان روشن نیز بر روی سه سکو قرار دارد و در جناح شمالی مقبره ای بلند از سنگ مرمر ساخته شده که روی آن شمع روشن می کنند. این مکان در روزها و اعیاد خاص پذیرای زرتشتیان تهران است . محله قلمستان منطقه دیگری است که،در گذشته ، در اراضی آن انواع گیاهان و درختان پرورش داده می شد. انتهای این خیابان به میدان رازی (گمرک ) متصل می شود.