نماز شب بر پیامبر(صلی الله علیه وآله) واجب بود؟

[ｷﾑ尺刀ﾑ乙]

یکی از عباداتی که بطور ویژه در اسلام تاکید شده نماز خواندن و قرآن خواندن شبانه و عبادت در شب است که برای مسلمانان امر مستحبی است، اما برای پیامبر(صلی الله علیه و آله) واجب بوده است.
مزمل از سوره های است که در اوائل بعثت به پیامبر(صلی الله علیه و آله) نازل شد، در ابتدای این سوره آمده است." بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ. قُمِ اللَّیْلَ إِلاَّ قَلِیلاً. نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِیلاً. أَوْ زِدْ عَلَیْهِ وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلاً"(بنام خداوند بخشنده بخشایشگر . اى جامه به خود پیچیده. شب را، جز كمى، به پا خیز. نیمى از شب را، یا كمى از آن كم كن. یا بر نصف آن بیفزا، و قرآن را با دقت و تامل بخوان)(1الی4 مزمل)
"مزمل" یعنی لفافه به خود پیچیده، كسى كه جامه یا چیزى به خود مىپیچد تا بخوابد یا مثلا سرما را دفع كند، آن را" مزمل" مىگویند، و با توجه به سیاق آیات گویا پیامبر(صلی الله علیه و آله) در مقابل دعوتش مورد استهزا و اذیت قرار گرفته، و براى خاطر خدا اندوهناك شده، و براى رفع غم و اندوه خود جامهاى به خود پیچیده تا لحظهاى استراحت كند، در این هنگام خطاب شده كه اى "جامه به خود پیچیده".
در روایت آمده كه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) داخل خانه خدیجه شد، در حالى كه از شدت كوفتگى و فزع و ترس نمىتوانست روى پاى خود بایستد، و فرمود: مرا بپیچید، چیزى نگذشت كه جبرئیل ندایش در داد كه: "یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ".
منظور از " قیام در لیل" بلند شدن در شب براى نماز است. این آیات رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را امر مىكند به اینكه نماز شب بخواند، تا به این وسیله آماده و مستعد گرفتن مسئولیتى گردد كه به زودى به او محول مىشود، و آن قرآنى است كه به وى وحى خواهد شد، همچنین به تلاوت قرآن توصیه می شود.
در آغاز دعوت پیامبر(صلی الله علیه و آله) بت پرستی و خرافه و دشمنان متعصب و لجوج در مکه وجود داشتند که ایشان و یاران اندكش با استمداد از تربیت قرآن مجید، و استعانت به نماز شب و استفاده از تقرب به ذات پاك پروردگار، توانستند بر تمام این مشكلات فایق آیند.
محمد بن مسلم از امام باقر (علیه السلام) روایت كرده كه گفت: من از آن جناب از این كلام خدا پرسیدم كه مىفرماید: " قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلًا". فرمود: "خداى تعالى به آن جناب دستور داد كه در هر شب نماز شب بخواند، مگر آنكه استثنائا شبى نتواند."
"مزمل" یعنی لفافه به خود پیچیده، كسى كه جامه یا چیزى به خود مىپیچد تا بخوابد یا مثلا سرما را دفع كند، آن را" مزمل" مىگویند، و با توجه به سیاق آیات گویا پیامبر(صلی الله علیه و آله) در مقابل دعوتش مورد استهزا و اذیت قرار گرفته، و براى خاطر خدا اندوهناك شده، و براى رفع غم و اندوه خود جامهاى به خود پیچیده تا لحظهاى استراحت كند، در این هنگام خطاب شده كه اى "جامه به خود پیچیده"
این آیات پیامبر(صلی الله علیه و آله) را مخیر مىكند كه نیمى از شب، یا كمتر از آن، و یا بیشتر از آن را بیدار بماند، و تلاوت قرآن كند.
با توجه به آیه پایانی این سوره علاوه بر پیامبر(صلی الله علیه و آله) عده ای از مومنان و اصحاب ایشان نیز از ایشان متابعت نموده و در شب به عبادت می پرداختند.
در آیه آخر این سوره خداوند تخفیفی در این زمینه می دهد "إِنَّ رَبَّكَ یَعْلَمُ أَنَّكَ تَقُومُ أَدْنى مِنْ ثُلُثَیِ اللَّیْلِ وَ نِصْفَهُ وَ ثُلُثَهُ وَ طائِفَةٌ مِنَ الَّذِینَ مَعَكَ وَ اللَّهُ یُقَدِّرُ اللَّیْلَ وَ النَّهارَ عَلِمَ أَنْ لَنْ تُحْصُوهُ فَتابَ عَلَیْكُمْ فَاقْرَۆُا ما تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ ..."(پروردگارت مىداند كه تو و گروهى از كسانى كه با تو هستند نزدیك دو سوم از شب یا نصف یا ثلث آن را بپا مىخیزید، و خداوند شب و روز را اندازهگیرى مىكند، او مىداند كه شما نمىتوانید مقدار آن را اندازهگیرى كنید، لذا شما را بخشید اكنون آن مقدار از قرآن كه براى شما میسر است تلاوت كنید...)(20 مزمل)
خطاب در این آیه به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است، و تعبیر به " ربك" اشاره است به اینكه رحمت و عنایت الهى شامل آن جناب است، و همچنین تعبیر به " یَعْلَمُ أَنَّكَ تَقُومُ ..."، بویى از شكر مىدهد، و از لحنش پیداست كه مىخواهد از آن جناب تشكر كند.
در حدیثى از امام صادق (علیه السلام) آمده است:"ان من روح اللَّه تعالى ثلاثة: التهجد باللیل و افطار الصائم، و لقاء الاخوان"(سه چیز از عنایات مخصوص الهى است: عبادت شبانه (نماز شب) و افطار دادن به روزهداران، و ملاقات برادران مسلمان)
باید توجه نمود که این آیه ، آیات ابتدای سوره را نسخ نمی کند بلکه تخفیفی بر آن است. هر چند از همان ابتدا هم قیام و عبادت در شب، مستحبّ و سنت مۆكد بوده، و جز در مورد شخص پیغمبر اكرم(صلی الله علیه و آله) هرگز جنبه وجوب نداشته است (آیات دیگری نیز مبنی بر وجوب نماز شب بر ایشان وجود دارد) و در این آیه پایانی این حکم تخفیف داده شده است.
در روایات آمده وقتى آیه" یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلًا" نازل شد، رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مدت ده سال شبها را به قیام و عبادت گذرانید، طایفهاى از اصحابش نیز او را متابعت مىكردند، خداى تعالى بعد از ده سال آیه" إِنَّ رَبَّكَ یَعْلَمُ أَنَّكَ تَقُومُ ... وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ" را نازل كرد، و بعد از ده سال تخفیفى به كار آنان داد.
البته در برخی روایات دیگر این مدت یک سال و یا هشت ماه آمده است.
در فضیلت نماز شب روایات زیادی نقل شده است. در حدیثى از امام صادق (علیه السلام) آمده است: "ان من روح اللَّه تعالى ثلاثة: التهجد باللیل و افطار الصائم، و لقاء الاخوان"(سه چیز از عنایات مخصوص الهى است: عبادت شبانه (نماز شب) و افطار دادن به روزهداران، و ملاقات برادران مسلمان)
در حدیث دیگرى از همان امام آمده كه در تفسیر آیه" إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ "(كارهاى نیك اثر كارهاى بد را از بین مىبرد) فرمودند:"صلاة اللیل تذهب بذنوب النهار"( نماز شب گناهان روز را از بین مىبرد.).