شهر سوخته دنیایی از اطلاعت درباره گذشته

[NeginNg]

شهر سوخته شهری باستانی است که در 56 کیلومتری بین زابل و زاهدان قرار گرفته و با قدمتی بیش از 5000 سال یکی از مراکز اصلی تجارت و تمدن در زمان خود بوده است.

از نام واقعی شهر سوخته اطلاعی در دست نیست و نام جدید آن نامی است که حدود 150 تا 200 سال پیش بر این محوطه نهاده اند . هنوز هیچ کس از نام این شهر و دلیل از میان رفتن آن چیزی نمی داند باستان شناسان حدس می زنند تغییر مسیر رودخانه هیرمند سبب متروک شدن این شهر بوده است.

قدیمیترین انیمیشن دنیا از شهر سوخته بدست آمده است:

پیش از انقلاب اسلامی باستان شناسان ایتالیایی حاضر در شهر سوخته به هنگام کاوش در یک گور 5 هزار ساله جامی پیدا کردند که نقش یک بز همراه با تصویر یک درخت روی آن دیده می شد. در سال 1983 این اثر در قالب گزارش حفاری گروه ایتالیایی در نشریه ای معرفی شد. سالها بعد دکتر سید سجادی پس از بررسی این شیء دریافت که نقش آن برخلاف دیگر آثار تکراری هدفمند دارد به گونه ای که حرکت بز را به سوی درخت نشان می دهد. در آن زمان نقاشی هنرمند توانسته در 5 حرکت بزی را طراحی کند که به سمت درخت حرکت می کند و از برگ آن تغذیه می کند از این جام 10 سانتی متری که روی یک پایه است برای نوشیدن استفاده می کردند.



در سفالهای شهر سوخته که از متمدنترین و پیشرفته ترین تمدن های باستانی در 5 هزار سال پیش است، نقش بز و ماهی بیش از هر نقش دیگری است چون مردم شهر از بز و ماهی بیش از هر موجود دیگری برای ادامه حیات استفاده می کردندنقش بز متحرک نشان می دهد که مردمان شهر سوخته بسیار باهوش، هنرمند و در زمان خود پیشرو بوده اند.

از دلایل دیگر که ثابت کننده ی هوش بسیار بالای مردم شهر سوخته است این است که آنها اولین مخترعان بازی هایی چون شطرنج و تخته نرد بوده اند و دیگری خط کشی با دقت کمتر از نیم میلی متر که نشان از آشنایی آنان با علم ریاضی و هندسه دارد.

هنر و صنعت و معماری در شهر سوخته:

شهر سوخته یکی از شهرهای صنعتی در 5 هزار سال پیش در جنوب شرقی ایران بوده که در کارگاههای مختلف آن اشیاء گوناگونی ساخته می شده و این کارگاهها و صادرات و واردات اشیاء قیمتی در این شهر باعث ایجاد طبقه کارگر متخصص شد. با بررسی آثار باقی مانده سنگی می توان به نتایج گوناگونی رسید که حاصل نظام نوین اجتماعی ( شهرنشینی ) بوده که عبارتند از تجارت و مبادله کالا با سرزمینهایی در فاصله های مختلف ، ایجاد تخصص و کارتمام وقت صنعتگران درشهرها که با جدا سازی کارگاههای صنعتی از محله های دیگر شهر صورت می گرفته و بالاخره تقسیم بندی اجتماعی افراد بر اساس نوع کاری که انجام می دهند. مهره های شهر سوخته به شکل های مختلف و مواد گوناگونی چون سنگ لاجورد، فیروزه ، عقیق ، کریستال صخره ای، سنگ آهک، مرمر، سنگ صابون ، صدفهای دریایی ، استخوان فلز ، و در موارد نادری از لاء ساخته شده اند .

به جز سنگ لاجورد و فیروزه ، تقریبا تمام مواد اولیه و خام بکار رفته در شهر سوخته از ارتفاعات سیستان تامین می شد و عقیق از بستر رودخانه ها گرفته می شد .

حاصل مقایسه اشیاء زینتی فراوانی که تا کنون از مصر ، بحرین ، سوریه ، دانمارک ، شوش، جیرفت و شهر سوخته بدست آمده این بود که بسیاری از این اشیاء با ارزش که در گورستانهای سلطنتی میان رودان (بین النهرین) یافت شده از شهر سوخته و جیرفت و آسیای مرکزی به این منطقه آمده و توسط بزرگان مورد استفاده قرار می گرفته اما نکته جالب توجه آن است که ظروف قیمتی بدست آمده از شهر سوخته و جیرفت در گورستانهای عمومی کشف شده اما در میان رودان و دیگر شهرها این ظروف در گورستانها ی سلطنتی و معابدیافت شده» وی یاد آور شد: «این موضوع نشان می دهد که تولید این قبیل اشیاء در جیرفت و شهر سوخته رایج بوده و در گورهای مردم این شهر ها نیز یافت می شود اما زمانی که این اشیاء به میان رودان می رود بسیار باارزش دانسته می شودو در معابد و این قبیل مراکز نگهداری می شوند» و تمام اینها نشان از غنا و رفاه مردمان این شهرها دارد .

پارچه های بدست آمده از شهر سوخته نرم و تازه بنظر می رسند و برخی از آنها را می توان مانند دستمالی پیچیده و باز کرد بدون آنکه به شکل آنها خللی وارد شود . پارچه ها، رنگی و دارای دو منشأ گیاهی و جانوری هستند و پیدا شدن تعداد قابل توجهی وسایل و ابزار گوناگون بافندگی و ریسندگی چوبی و گلی و سفالی و فلزی نشان دهنده تولید پارچه ها در شهر سوخته است .

در مجسمه های یافت شده در شهر سوخته پیکر حیوانات و انسان، هم زن و هم مرد دیده می شود.

پس از سفال، مرمر رایج ترین ماده ای است که در شهر سوخته برای تولید ظرفهای مختلف و اشیایی چون مهر ، مدال،     مهره های سنگی ، دوک نخ ریسی، وزنه های بافندگی و پیکرکها استفاده شده ، بر اساس شواهد موجود تولید ظروف سنگی در شهر سوخته فعالیتی تخصصی بوده و بر مبنای اطلاعاتی که از گورستان در دست است می دانیم که بسیاری از پیشه ها و مشاغل در شهر سوخته تخصصی بوده (قبورجداگانه) ،عمده سنگهای به کار رفته در تولید اشیاء مرمری شهر سوخته، از افغانستان به این منطقه آورده شده .

اشکال چوبی نیز به شکل های مختلف در شهر سوخته دیده شده اند : اشیاء زینتی ، قالب کفش ، جعبه ها، اشیا و ابزار کار. از نمونه های بسیار شایان توجه و جالب، آثار معرق بر روی دو عدد شانه ی سر است  که تا پیش از این قدمت معرق به دوره صفویه و قاجار بر می گشت ولی با کشف این دو شانه ظریف قدمت معرق به هزاره سوم قبل از میلاد عقب رانده شد.