ایمان به قیامت در قرآن کریم

[bOoOoOy]

قرآن کریم، بعد از توحید، ایمان به روز قیامت را در بالاترین درجه ی اهمیت قرار می دهد به طوری که در بسیاری از آیات ایمان به آخرت را بعد از اقرار به وحدانیت خداوند آورده است.

مثلاً هنگام وصف مؤمنان چنین می فرماید:

«لیس البرّ ان تولوا وجوهکم قبل المشرق و المغرب و لکنّ البرّ من امن بالله و الیوم الاخر...»[۱]

هم چنین:

«ذلک یوعظ به من کان منکم یؤمن بالله و الیوم الاخر...»[۲]

و باز می فرماید:

«لقد کان لکم فی رسول الله اسوة حسنة لّمن کان یرجوا الله و الیوم الاخر و ذکرالله کثیراً»[۳]

و یا در مورد کفار چنین آمده:

«قاتلوا الذین لایؤمنون بالله و لا بالیوم الآخر...»[۴]

و یا در شأن منافقین خداوند متعال می فرماید:

«و من الناس من یقول آمنا بالله و بالیوم الآخر و ما هم بمؤمنین»[۵]

«والذین تنفقون اموالهم رئاءِ الناس و لا یؤمنون بالله ولا بالیوم الآخر و من یکن الشیطان له قریناً فساءِ قرینا»[۶]

بنابراین نتیجه می گیریم که ایمان به روز واپسین به گونه ای اصلی واساسی در ارتباط با ایمان به خدا قرار دارد و اعتقاد به آخرت، ایمان به خدا را کامل می کند.

هم چنین پیامبر اکرم(ص) نیز هنگام شمردن ارکان ایمان، ایمان به روز قیامت را پنجمین مورد معرفی کرده است: «الایمان ان تؤمن بالله و ملائکته و کتبه و رسله والیوم الآخر و تؤمن بالقدر خیره و شره...» یا در بسیاری از احادیث شریف به هنگام ترغیب و ترهیب مردم می فرمایند اگر شما به خدا و روز آخرت ایمان دارید (من کان یؤمن بالله و الیوم الاخر) فلان کار را انجام دهید یا از فلان عمل دوری جویید.

«ضرورت ایمان به جهان آخرت»
ایمان به آخرت نه تنها در دین اسلام بلکه در تمام ادیان آسمانی به عنوان یکی از اصلی ترین ارکان ایمان شمرده شده است و حتی می توان گفت که اعتماد به جهان ابدیت یکی از نیازهای فطری انسان به حساب می آید. برای این مطالب مثالی می زنیم: اگر از کسی بخواهیم که کاری را انجام دهد، اولین سؤالی که به ذهن خطور می کند این است که انجام دادن این کار چه نفعی برایم دارد و عدم انجام آن چه ضرری برایم خواهد داشت؟

چنین شخصی اگر کوچک ترین تردیدی در بی فایده بودن آن کار داشته باشد، مسلماً رغبتی برای انجام آن نخواهد داشت. مسأله ی آخرت نیز چنین است. می دانیم که جهان کنونی ما گنجایش پاداش همه کارهای نیک و یا سزای همه کارهای بد را ندارد و اصولاً این دنیا، جهان امتحان و آزمایش است.ممکن است شخص نتیجه ی بعضی اعمالش را به صورت خیلی جزئی (بنا به حکمت خداوندی و به خاطر درس عبرت دیگران) در این دنیا ببیند اما حساب و کتاب اصلی در آن دنیا صورت خواهد گرفت.

با توجه به این مطلب در می یابیم که تفاوت عملکرد انسان ها از کجا ناشی می شود. انسان مؤمن به روز قیامت، تمام اعمال و اقوال خود را زیر نظر چشم های تیزبین و دقیق نگهبانان غیبی خداوندی می بیند و هیچ زمان و مکانی را خالی از این نظارت و دوربین های مخفی الهی نمی شناسد. بنابراین هر لحظه مواظب است که سخنی یا عملی غیر از آنچه مورد رضای خدا باشد، از او سر نزند.

اما کسی که ایمانش ضعیف است یا اصلاً ایمانی به آخرت ندارد، دنیا را هدف و مقصد نهایی خود قرار می دهد و در هر کاری قبل از هر چیزی نفع و سود خود را جست وجو می کند. بنابراین واضح است که در نزد چنین شخصی ارتکاب به هر نوع گناهی برای رسیدن به مقاصد زودگذر دنیایی، قابل توجیه است. زیرا برای او دست یافتن به هدف مهم است و حال هیچ تفاوتی ندارد از چه راهی و با چه ابزارهایی بدان رسیده است. به بیان دیگر به چه بهایی تمام شده، چندین نفر کشته شده یا بی خانمان گشته اند یا چند زن و کودک مظلوم و بی دفاع بیوه، یتیم یا قربانی شده اند!!

ارتکاب گناهانی چون دزدی، خیانت، دروغ، تهمت، رشوه، ظلم و انواع گناهان کبیره ی دیگر، برای چنین افرادی ــ منکرین آخرت یا معتقدین اهل غفلت و اسیر نفس ــ معنایی ندارد.

«درجات ایمان به روز رستاخیز»
با توجه به عملکرد انسان ها می توانیم درجات ایمانی و میزان اهمیت و ارزش روز رستاخیز را در بینش مردم به سه گروه تقسیم نماییم:

۱) دسته ای از مردم که بعد از انجام عمل زشت و کار ناپسند، به یاد آخرت و محکمه ی عدل الهی می افتند و تصمیم می گیرند که دیگر مرتکب چنین کاری نشوند لذا توبه می کنند.

۲) گروهی که در حین انجام کارِ خلاف شرع، ناگاه آخرت را به یاد می آورند و محکمه ی عدل الهی را در برابر چشمان خود مجسم می کنند که از رشوه، پارتی، واسطه گری و چرب زبانی خبری نیست. حتی زن و فرزندانی که به خاطر آن ها خود را به گناه آلوده اند، نیز از اعمالشان بی زاری می جویند. آن گاه خوف و هراس تمام وجود آن ها را دربر می گیرد. این جاست که سخت به خود می آیند و به توبه و استغفار می پردازند.

۳) عده ای هم هستند که قبل از انجام هر کار زشتی، آخرت را به یاد می آورند و خود را در پیشگاه محکمه ی عدل الهی تصور می کنند و این احساس مسؤولیت، آنها را حتی از فکر کار خلاف نیز باز می دارد، چه رسد به نزدیکی و ارتکاب آن!!

باید دانست که گروه سوم، مطلوب ترین حالت بندگی است و تنها کسانی به این مقام نایل می شوند که برای زدودن هرگونه ناپاکی از دل، با نفس اماره مبارزه می کنند، بدون آن که نفس را بکشند و تارک دنیا شوند؛ بلکه آن را رام نموده به فرمان خود در می آورند. آنان انگار نعمت های بهشتی و عذاب جهنم را به صورت آشکار و عیان جلو چشم خود نظاره گر هستند:

«فهم والجنة کمن رآها و هم والنار کمن رآها»

گروه نخست، دارای ایمانی ضعیف تر و کم رنگ تر از دو دسته ی دیگر هستند. ولی به هر حال آن قدر از ایمان به روز قیامت و حساب و کتاب برخوردارند که حداقل بعد از ارتکاب گناه، اقدام به توبه می کنند. یادآوری این نکته نیز لازم است که اگر شخصی هیچ یک از این سه مرتبه ایمانی نسبت به قیامت را نداشته باشد به صرف این که بداند قیامتی هست و بهشت و دوزخی در کار است سودی برای او نخواهد داشت. زیرا همان طور که قبلاً هم اشاره شد، ایمان به آخرت باید در انسان احساس مسؤولیت ایجاد کند و انسان را به گونه ای پرورش دهد که همیشه خود را مسؤل اعمال و اقوال خویش بداند و ایمان داشته باشد که تمام وعده های خدا و پیامبر بر حق است. در این صورت دل ها آرام می گیرند و در برابرش تسلیم و خاضع می گردند. چنین صاحب دلانی که دل هایی لبریز از خوف خدا دارند و با موعظه و نصیحت هراسان می گردند و مرتکب گناه و ستم نمی شوند مؤمن خوانده می شوند.

«یک سریال شگفت انگیز»
برخلاف سایر سریال های موجود در جهان فیلم و نمایش، سریالی نیز وجود دارد که علی رغم فراموشی بسیاری از مردم و غفلت آن ها، این سریال موجود است و قابل تماشا. قسمت های مختلف این سریال به این شرح است:

۱) یوم الحصاد (روز درو):

اولین پرده ی این نمایش از زمانی آغاز می شود که داس تیز و برنده ی مرگ، انسان ها را همانند ساقه های زرد و ضعیف پاییزی درو می کند و یکی یکی از صحنه هستی پاک می کند ... در چنین روزی ــ که البته هیچ انسانی از آن مستثنی نیست ــ جان به گلو می آید و اعضای بدن سرد و خاموش شده و سکرات مرگ هجوم می آورد و انسان به خواب ابدی فرو می رود. آن را می توان روز فریاد نیز نامید، زیرا فریاد اطرافیان و نزدیکان بلند می شود ... .

۲) یوم الرقاد (روز خواب طولانی):

منظره ی دوم از این نمایش سلسله وار، روزی است که خواب طولانی آدمی شروع می شود و در آغاز این خواب ابدی، قصه ی دو فرشته ی مأمور خداوندی وجود دارد... پیامبر اکرم(ص) می فرماید: مردگان در قبرها مورد سؤال قرار خواهند گرفت و در جواب این سؤال، فرد مؤمن پاسخ می دهد که، حضرت محمد(ص) به سوی ما با حجت های آشکار از سوی خداوند مبعوث شد و ما به او ایمان آوردیم و تصدیقش کردیم. بنابراین به او گفته خواهد شد که راحت بخواب، ما قبلاً هم می دانستیم که تو فرد مؤمنی هستی. اما شخص منافق یا کافر پاسخ می دهد که: نمی دانم مردم چیزهایی می گفتند من هم تکرار می کردم... فرشتگان خواهند گفت: نه فهمیدی و نه ایمان آوردی. (این فهم و ایمان تو قابل قبول نیست.) سپس با گرزی آهنین ضربه ای بر صورت او کوبیده می شود واز درد آن، چنان ناله و فریادی سر می دهد که همه ی موجودات آن را می شنوند غیر از دو موجود سنگین گوش (یعنی انسان و جن)... از این فریاد تمام کرم ها بیدار می شوند و به یک باره هجوم می آورند و صورت، چشم، گوشت و پوست او را تکه پاره کرده و به استخوان لخت و عریان تبدیل می کنند... .

۳) روز حساب و کتاب:

آخرین قسمت این سریال مستند، روزی است که بعد از یک انتظار طولانی، همه ی انسان ها با زنده شدن دوباره در پیشگاه عدل الهی قرار می گیرند، همان روزی که مال و فرزندان به حال انسان سودی ندارند و فقط ایمان و عمل صالح افراد ملاک است و بس. در چنین روزی بسیاری از افراد حسرت خواهند خورد که چرا ایمان نیاوردیم و عمل صالحی انجام ندادیم و چه بسا خیلی از مردم نیز آرزو کنند که ای کاش به زندگی دنیا باز می گشتیم و گذشته را جبران می کردیم. اما انسان خوشبخت در آخرت، کسی است که در این دنیا عبرت بگیرد و از همین حالا به فکر فردای خود باشد و توشه ای فراهم کند.

از مکافات عمل غافل مشو

گندم از گندم بروید جو ز جو

دل ها در دست و سلطه ی خداوند هستند.

بیشتر مردم فراموش کرده اند که تمام دل ها در قبضه ی قدرت خداوندند و هر وقت و هر طور بخواهد ، آن ها را منقلب می نماید. مردم سعی می کنند رضایت بندگان خدا را به دست آورند و با این کار دل هایشان را می میرانند، در حالی که انسان نه تنها مالک قلب دیگران، بلکه مالک قلب خود هم نیست. با این کار خود را از رضایت خدا بی بهره می سازد.

امّا صاحبان آخرت، آن هایی که هدف خلقت را درک کرده اند، دنیا را گذرگاهی برای آخرت قرار می دهند و خود را در عبادت خدا فنا می سازند و از زمان سبقت می گیرند تا لحظه ای را بدون ذکر خدا سپری نکنند. این ها راه را کوتاه کرده اند و خود را بیهوده با مردم خسته نکرده اند، بلکه مستقیماً به مالک دل ها روی آورده اند، در نتیجه خدا آن ها را محافظت نموده و حقوق آن ها را نزد مردم نگه داشته است.

آن ها چنین معادله ای را درک کرده اند که برای اغلب مردم قابل درک نیست. امام ابن القیم جوزی این معادله را این طور خلاصه می نماید که عاقل کسی است که جانب خدا را بگیرد، هر چند مردم هم از او عصبانی بشوند؛ و هر کسی که جانب مخلوق را مراعات نموده و حقّ خالق را ضایع گرداند، خداوند قلبش را برمی گرداند و بر او غضبناک می شود، امّا برعکس، هر کسی جانب حقّ و راستی را مراعات نماید، خداوند از او راضی می شود.

«بیایید به قرآن باز گردیم»
یا رب ز دو کَـوْن بی نــیازم گــردان

از افــسر فـقــــر سـرفــرازم گــردان

در راه طلـب تــو مــحرم رازم کــن

راهی که نه سوی توست بازم گردان

خواهران و برادران ایمانی، همه ی ما مسافریم و سوار بر قطار زندگی، معلوم نیست این قطار چه زمانی و کجا می ایستد تا ما را پیاده کند. پس چه بهتر قبل از این که تمام راه ها بسته شود و فرصت ها از دست برود، فکری به حال خودمان بکنیم. زاد و توشه ی لازم برای این سفر سخت و طولانی را فراهم نماییم. زاد و توشه ای که بتوان به وسیله ی آن مسیر را طی کرد. زاد و توشه ی این سفر شناخت، ایمان و تقوی است. مهم ترین و اولین منبع قرآن کریم است تا زاد خود را از آن برگیریم چرا که بهترین وسیله ی شناخت و کسب ایمان و تقوی می باشد. با خواندن، تفکر و تدبر در آن می توان به این زاد دست یافت. زاد و توشه ای که منجر به آگاهی، آرامش خاطر و وجدان پاک و سلیم می شود. آرامش وجدان پاکی که غیر از کانال قرآن، صادر نمی شود.

آری برادران و خواهران ایمانی و جویای حقیقت؛ باید در این مسیر، شناخت و آگاهی را سرلوحه ی کار خود قرار دهیم چرا که خداوند می فرماید: «از چیزی دنباله روی مکن که از آن ناآگاهی. بی گمان (انسان در برابر کارهایی که چشم و گوش و دل و سایر اعضای دیگر انجام می دهند) مورد پرس وجوی قرار می گیرد...»[۷]

در واقع هیچ راهی، حتی اسلام نباید بدون آگاهی پیموده شود چون خداوند از ما می خواهد آگاهانه در مسیر او گام برداریم. در غیر این صورت وسایل و امکاناتی که خداوند برای شناخت و کسب ایمان و تقوی از قبیل چشم، گوش و دل در اختیار ما قرار داده است تعطیل کرده ایم. از طرف دیگر گمراه می شویم و از مسیر عبودیت پروردگاری خارج می گردیم. نتیجه ی آن سقوط در درّه ی هولناک بدبختی و سرگردانی است. پس بیایید با تفکر و تدبر در مخلوقات خداوند به صفات خدا پی ببریم تا تعظیم و تقدیس خداوند در وجودمان ایجاد شود. زیرا ایمان به خدا و پرهیزگاری، در این مسیر قرار دارد.

قرآن کریم ما را به اطاعت و پیروی از پیامبر عظیم الشأن اسلام(ص) دعوت می کند. هم چنین از ما می خواهد به امر به معروف و نهی از منکر بپردازیم روز جزا و حساب را یادآوری می نماید و مژده ی بهشت و برخورداری از نعمت های بی پایان الهی می دهد. چه بهتر به قرآن برنامه ی زندگی برگردیم و آن را به عنوان چراغی فراروی خود قرار دهیم و راه خود را از بین تاریکی ها به وسیله ی آن روشن نماییم. راه راستی را برگزینیم که در پرتو ایمان و تقوی است.

خداوند می فرماید: «این راه (که من برای تان ترسیم و بیان کردم) راه مستقیم من است (و منتهی به سعادت هر دو جهان می گردد پس) از آن پیروی کنید و از راه های (باطلی که شما را از آن نهی کرده ام) پیروی نکنید که شما را از راه خدا (منحرف) و پراکنده می سازد. این ها چیزهایی است که خداوند شما را بدان توصیه می کند تا پرهیزگار شوید (و از مخالفت با آن ها بپرهیزید)»[۸]

هرکس این راه را پیمود حتماً به سرمنزل سعادت و خوشبختی رسیده است. اقوام عرب جایی که غرق در فساد و بی بندوباری و خرافات بودند، چگونه تغییر کردند؟ چه چیزی باعث شد ملتی از آن ها سر برآورد که برای هدایت مردم دنیا برگزیده شوند؟ اگر با دیدی واقع بینانه بنگریم می بینیم عامل مؤثر، همان قرآنی بود که جبرئیل امین از طرف خداوند بر حضرت محمد مصطفی(ص) نازل کرد.

عرب خود را به نور مصطفی سوخت

چراغ مــــرده ی مشرق برافـــروخت

پیامبر اکرم(ص) نیز آن را در نهایت امانت و صداقت به مردم ابلاغ نمود. کسانی هم چون ابوبکر، عمر، عثمان، علی، بلال، سلمان، ابوذر، عبدالرحمن بن عوف و... به وسیله ی آن تربیت شدند. کسانی که شهرت و آوازه ی آن ها تا قیام قیامت باقی خواهد ماند و مسلمانان به نیکی از خدمات شایسته ی آن ها تجلیل می کنند. هم اینان بودند که نور قرآن را در دنیا پراکندند و مردمان زیادی را از گمراهی به سوی سعادت رهنمون شدند. نوری که هنوز در اقصا نقاط جهان می درخشد و قلب انسان ها را منور می گرداند و روز به روز درخشان تر و گسترده تر می شود. این نور در عصر ما بعد از هزار و پانصد سال هنوز روح تقوی، فداکاری، ایثار، صداقت، سخاوت، جهاد و شهادت در وجود مؤمنان خداوند روشن می کند و کسی توان خاموشی آن را ندارد. «می خواهند نور خدا را با دهان های شان خاموش گردانند ولی خدا نور (آیین) خود را کامل می گرداند هرچند کافران دوست نداشته باشند.»[۹]

آری خواهران و برادران ایمان دار، اولین کسانی که ایمان آوردند وقتی که قرآن خوانده می شد با تمام وجود در برابر آن تعظیم می کردند و به آن احترام می گذاشتند. با حضور قلب و تدبر و تعمق کامل آن را می شنیدند. از پند و اندرزهای آن متأثر می شدند. با رضایت کامل و بدون شک و تردید در اجرای فرامین آن دقت می نمودند. یعنی در واقع صحابه و یاران پیامبر(ص) قرآن های زنده ای بودند که بر روی زمین گام برمی داشتند. به طور عملی حافظ و مجری قرآن بودند. هرجا می رفتند دین حق را تبلیغ می کردند و از گفتن حرف حق ابایی نداشتند. و به گفته ی علامه اقبال لاهوری:

فقیران تا به مسجد صف کشیدند

گــــریبــان شهنشاهان دریدند

چون آن آتش درون سینه افسرد

مسلمانان به درگاهـان خزیدند

پس این چنین است برادر و خواهرم، امروز تمام گرفتاری و مشکلات درونی و بیرونی ما مسلمانان ناشی از دوری و فراموشی قرآن است. اگر به قرآن و سنت پاک پیامبر(ص) برگردیم اکثر مشکلات ما حل خواهد شد. هنوز دیر نشده است بیایید با تصمیم قاطعانه ی خود و برگزیدن راه درست شیطان را ناراحت و رحمان را از خود خوشنود و راضی گردانیم. قبل از این که پیامبر(ص) در حضور خداوند از ما شکایت کند که: «و پیامبر (شکوه کنان از کیفیت برخورد مردم با قرآن) عرض می کند، پروردگارا! قوم من این قرآن را (که وسیله ی سعادت دو جهان بود) رها و از آن دوری کرده اند (و از ترتیل، تدبر و عمل بدان) غافل شده اند.»[۱۰] به راه راست برگردیم و از خداوند طلب عفو و بخشش نماییم چون خداوند بخشنده ی مهربان است از گذشته ی ما در می گذرد و با آغوش باز ما را می پذیرد به شرطی که ما راست بگوییم و صداقت داشته باشیم.

او خیلی نزدیک است بیایید در این فرصت باقی مانده از عمرمان دست به دعا به سوی ذات پروردگار بلند کنیم و هم نوا با پیر هرات از او بخواهیم ما را به راه راست هدایت کند و دستمان را بگیرد.

«الهی به حرمت ذاتی که تو آنی، به حرمت صفاتی که چنانی و به حرمت نانی که تو دانی به فریاد رس که می توانی.»[۱۱]