خاطرات تصویری یک عکاس از 15 خرداد 42

[PROOSHAT]

عکاسی در ایران و در سال‌های منتهی به پیروزی انقلاب، با تحول بزرگی همراه بود. در این سال‌ها بروز اتفاقاتی که بخش بزرگی از مردم و جامعه را تحت تاثیر قرار می‌داد، باعث شد عکاسی مستند اجتماعی دوره تازه‌ای را آغاز کند. عکاسان مطبوعاتی با رویکرد جدیدی که به عکاسی خبری پیدا کرده بودند، تصاویری را از حوادث مختلف ثبت کردند که امروز به عنوان سندی از تاریخ از آن‌ها استفاده می‌شود.
در همین دوران بود که پیشرفت تجهیزات عکاسی و گسترش فعالیت مطبوعات، عکس را به عنصری مهم و تأثیرگذار تبدیل کرد. از دهه 40 شمسی به بعد بود که با شدت یافتن اعتراضات و تغییر فضای سیاسی کشور، عکاسی اجتماعی و مطبوعاتی در ایران وارد دوران تازه‌ای شد. در آن سال‌ها عکس‌ها نقش مهمی در موضع‌گیری‌ها و تصمیمات سیاسی داشتند که حمایت رسانه‌ای در انتشار آن‌ها را نیز نمی‌توان در این زمینه نادیده گرفت.

شدت گرفتن جریان اعتراضات، راهپیمایی‌ها و همچنین حضور نظامیان در خیابان‌ها باعث شد علاوه بر عکاسان خبری و مطبوعاتی و کسانی که به صورت حرفه‌ای در این زمینه کار می‌کردند، تعداد دیگری از مردم هم که به این حرفه علاقه داشتند، دوربین به دست بگیرند و از اتفاقات و حوادث عکاسی کنند. عکاسی خیابانی از مبارزات مردمی که بیشتر به صحنه‌های درگیری میان مردم و گارد نظامی و صحنه‌های تعقیب و گریز مربوط می‌شد، در آن سال‌ها به اوج خود رسیده بود.




عکس جواد تهامی از 15 خرداد 42

حضور این عکاسان و ثبت لحظه‌های خاص باعث به وجود آمدن مجموعه‌ای شد که امروز برای تالیف کتاب‌ها، ساخت فیلم‌ها و نوشتن مقاله‌ها و مطالب تاریخی از آن‌ها استفاده می‌شود. بسیاری از عکاسان این تصاویر، با وجود تاثیری که در عکاسی مستند اجتماعی داشتند، تا امروز ناشناخته مانده‌اند. آن‌ها در کنار عکاسان حرفه‌ای آن دوره همچون علی کاوه، عباس عطار، کاوه گلستان، بهمن جلالی، محمد کلاری و حسین پرتوی و همچنین عکاسان خارجی که برای ثبت وقایع انقلاب به ایران سفر کرده بودند، موفق شدند بخش اعظمی از آرشیو عکس مستند اجتماعی آن دوره را به وجود بیاورند.

قیام 15 خرداد سال 42 نیز از اتفاقاتی بود که باعث ثبت تصاویر بسیاری از حضور مردم و نظامیان در خیابان‌ها شد. برخی از عکس‌های این دوره توسط کسانی گرفته شدند که نامی از آن‌ها در کنار تصاویر ثبت نشده؛ در حالی‌که این تصاویر بخش بزرگی از آرشیو عکس حوادث پیش از انقلاب به شمار می‌روند.

جواد تهامی از عکاسانی بود که چند تصویر از آن روز را با دوربین خود به ثبت رسانده است. روز 15 خرداد سال 42 و در بحبوحه درگیری‌ها، تهامی در نزدیکی مجلس شورای ملی بود و موفق شد از حضور تانک‌ها و نظامیان جلوی ساختمان مجلس با دوربین خود عکاسی کند. علاوه بر این او در طول سال‌ها، عکس‌های بسیاری از تهران گرفت که امروز به عنوان بخشی از سند دورانی که تهران اتفاقات بزرگی را به خود دیده است، به شمار می‌رود.

جواد تهامی در سال 1284 در محله لرزاده تهران متولد شد. او به هنر عکاسی علاقه داشت. در نوجوانی در عکسخانه‌ای در لاله‌زار مشغول به کار شد. تهامی عکاسی را نزد ماشاالله خان عکاس، جهانگیرخان مصور رحمانی و اسدالله پروین آموخت و در سال 1307 «فتوگرافی تهامی» را در سه‌راه امین حضور افتتاح کرد و در سال 1323 آن را به میدان بهارستان منتقل کرد.

عکسخانه تهامی از نخستین عکسخانه‌های شخصی تهران بود. دایر شدن این عکسخانه‌ها باعث شد هنر عکاسی که پیش از آن در بین درباریان رواج داشت، به میان مردم هم وارد شود.

تهامی در دورانی که افراد خیلی کمی دوربین داشتند، از تهران عکس‌های زیبایی گرفت. او از نسل دوم عکاسان ایران بود و بیش از 50 سال دوربینش را زمین نگذاشت. این عکاس با گردآوری مجموعه‌ای از عکس‌های تاریخی موفق شد آرشیو بزرگی از آن‌ها را جمع‌آوری کند.




عکس جواد تهامی از 15 خرداد 42

از این آرشیو و عکس های دیگری که توسط داریوش تهامی جمع‌آوری شده، برای انتشار بیش از 17 عنوان کتاب از عکس‌های قدیمی با موضوع اماکن شهر، هنرمندان، مشاهیر، پهلوانان و قاجار استفاده شده است. همچنین از عکس‌های او در کتاب‌ها و فیلم‌های تاریخی منتشر شده‌اند. علی حاتمی و بهرام بیضایی نیز برای ساخت آثارشان به سراغ عکس‌های آرشیو تهامی از تهران قدیم رفته‌اند.

ویترین عکاسی او پس از درگذشتش هنوز پر از عکس‌های تاریخی و قدیمی است؛ به طوری که رهگذران با عبور از جلوی این عکسخانه، ناخودآگاه چند لحظه مکث می‌کنند و به تماشای عکس‌ها می‌ایستند. این عکسخانه تبدیل به موزه ای کوچک شده که می‌توان در آن از ناصرالدین شاه قاجار گرفته تا چهره‌های مشروطه و زنان قاجار را پیدا کرد.

عکس‌های او از تهران قدیم بعدها در کتابی با عنوان «گذری بر طهران» به کوشش فرزندش داریوش تهامی گردآوری و در سال 1384 وارد بازار کتاب شد.

تهامی در سال 1362 درگذشت.