آموزش تجویـد

[_ʀᴇᴠᴇʀsᴇ sᴇɴsᴇ_]

قسمت دوازدهــم ..تجوید و الفبای عرب :


معناي تجويد 
تجويد در لغت، مترادف با كلمة «تحسين» به معناي «نيكو گردانيدن» مي‌باشد، و در اصطلاح، عبارت است از قواعد و دستورهاي صحيح ادا كردن حروف از نظر مخارج، صفات و احكام آن. 
فائده تجويد 
با رعايت قواعد تجويد، قرآن همانگونه كه در آغاز اسلام خوانده و شنيده مي‌شد، قراءت مي‌گردد و در نتيجه قرآن از تغيير و تحريف محفوظ مانده و همچنين آهنگ زيبا و دلنشين آن از بين نمي‌رود. 
الفباي عرب 
هر حرفي داراي شكل، اسم و تلفّظي خاص مي‌باشد. 
در جزوة روخواني قرآن با شكلها و اسمهاي حروف آشنا شديد، در اين جزوه به ياري خداوند رحمان، با نحوة تلفّظ حروف عربي آشنا خواهيد شد ولي قبل از توضيح آنها به بررسي چند مطلب كه بي‌ارتباط با شكلها و اسمهاي حروف نيست مي‌پردازيم. 
اقسام الف 
الف در زبان عربي بر دو قسم است: 1ـ الف حركت ناپذير، 2ـ الف حركت پذير. 
1ـ الف حركت ناپذير: بعد از حرف مفتوح قرار مي‌گيرد و باعث دو برابر مدّ و كشش صداي فتحة آن مي‌شود و لذا به آن «الف مدّي» مي‌گويند، مانند:
كَانَ ـ دَعَا ـ عَلَامَاتٍ 
2ـ الف حركت پذير: همان همزه است كه به صورت الف نوشته شده. 
همزه از حروفي است كه در كتابت اوّليّه، شكل معيني نداشت در ابتداي كلمه‌ها به صورت الف و در وسط و آخر كلمه‌ها با توجه به حركت خود يا حرف ما قبلش به صورت «ا، و، ي» نوشته مي‌شد، بعدها كه اين شكل «ء» براي همزه وضع گرديد براي راهنمايي قاري، آن را روي حروف مذكور قرار دادند؛ منتهي در مورد الف دو روش در پيش گرفته شد، برخي روش فوق را در پيش گرفتند و بعضي ديگر با متحرّك يا ساكن نوشتن الف، نيازي به اضافه كردن شكل جديد نديدند، مانند: 
أَنْشَأْنَاهُنَّ ـ اَنْشَاْناهُنَّ 
تعداد الفباي عرب 
تعداد الفباي عربي را برخي 28 و بعضي ديگر 29 حرف مي‌دانند. 
اختلاف بر سر «الف مدّي» است، عده‌اي آن را يك حرف مستقل مي‌دانند و بعضي ديگر بر اين عقيده‌اند كه «الف مدّي» صرفاً يك صداي كشيده مانند «واو و ياء مدّي» مي‌باشد و حرف مستقلّي به حساب نمي‌آيد. 
همزة وصل و همزة قطع 
تلفّظ كلماتي كه ابتداي آنها ساكن باشد مشكل و يا غير ممكن است، براي سهولت و امكان‌پذير شدن تلفّظ چنين كلماتي از الفي به نام «همزة وصل»[1] كمك گرفته مي‌شود. 
همزة وصل در ابتداي كلمه خوانده مي‌شود ولي در وسط كلام خوانده نمي‌شود، مانند: 
اًدْخُلُوا ـ ياقَوْمِ ادْخُلُوا 
در مقابل همزة وصل، همزة ديگري است به نام همزة قطع كه در ابتدا و وسط كلام خوانده مي‌شود، مانند: 
اَرْسَلْنا ـ لَقَدْ اَرْسَلْنا 
نحوة خواندن همزة وصل در ابتداي كلمه‌ها 
همزة وصل در آغاز فعل و اسم و حرف مي‌آيد. 
در حروف: همزة «ال» تعريف هميشه مفتوح مي‌باشد، مانند: 
الشًَّمْس، الْقَمَر كه خوانده مي‌شوند اَلشَّمْس، اَلْقَمَر 
در اسماء: هميشه مكسور مي‌باشد، مانند: 
ابْن، اسْم كه خوانده مي‌شوند اِبْن، اِسْم 
در افعال: با توجه به دوّمين حرف بعد از همزه، اگر مفتوح يا مكسور بود با كسره و اگر مضموم باشد با ضمّه خوانده مي‌شود، مانند: 
افْتَحْ، اضْرِبْ، انْصُرْ كه خوانده مي‌شوند اِفْتَحْ، اِضْرِبْ، اُنْصُرْ 
نحوة علامت گذاري همزة قطع و وصل در قرآنها 
در بعضي از قرآنها براي راهنمايي قاري، روي الف همزة قطع، همزة (أ) و روي الف همزة وصل، صاد كوچكي (ا) قرار داده‌اند و در بعضي ديگر از قرآنها، الف همزة قطع را با علامت مربوطه خودش و الف همزة وصل را بدون علامت نوشته‌اند، مانند: 
أَتَي أَمْرُاللهِ ـ اَتي اَمْرُاللهِ 
تمرين: 
كلمه‌هايي كه داراي همزة وصل است، يكبار با كلمة قبل و بار ديگر به طور جداگانه بخوانيد: 
وَاسْتَكْبَرَ ـ وَالْقَمَرِ ـ فَاسْتَشْهِدُوا ـ هُوَ الْهُدي ـ فَارْزُقُوهُمْ ـ وَاتَّقُوهُ ـ وَابْتَلُوا الْيَتامي ـ فَاسْتَفْتِهِمْ ـ فَقَدِافْتَري ـ لَقَدِ اسْتَكْبَرُوا ـ قيلَ ادْخُلِ الْجَنَّةَ ـ وَلا تُخْسِرُوا الْميزانَ ـ وَاكْسُوهُمْ ـ اَرَدْتُمُ اسْتِبْدالَ ـ وَاخْشَوْنِ ـ مِنَ الْكِتابِ.

 دربارة علّت نامگذاري همزة وصل گفته‌اند «تَوَصُّلاً لِلنُّطْقِ بِها»، (توصّل در اينجا به معناي امكان پذير شدن مي‌باشد)، با آوردن همزة وصل، نطق به ساكن امكان پذير مي‌شود