مهم ترین ادب تلاوت قران

[_ʀᴇᴠᴇʀsᴇ sᴇɴsᴇ_]

دستورالعملى از حاج میرزا ملكى تبریزى در رابطه با آداب قرآن 

عارف كامل مرحوم حاج میرزا جواد ملكى تبریزى در كتاب المراقبات فى اعمال السنه بعد از ذكر مطالبى به آداب و آیین قرآن مى پردازد و مى گوید: ... بجاست كه پاره اى از آداب و آیین هاى قرائت قرآن و دعا را در اینجا بیاوریم و تفصیل آن را به جاى خود واگذاریم ، و چون قرآن در فضیلت بر دعا تقدم و پیشى دارد، نخست از آداب قرائت قرآن سخن مى گوییم:



آداب قرائت قرآن 

از آنجا كه خداوند در ایه أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا . آیا آبى را كه مى نوشید، مى نگرید؟ (سوره واقعه/ 68)آنان را كه در قرآن به تدبر نمى نگرند، با زبانى سرزنش آمیز نكوهیده است ، نخستین و مهم ترین ادب و آیین تلاوت قرآن، تدبر و تامل در آن است، زیرا آن كه در قرآن به تدبر بنگرد، ناگزیر به اندازه تدبر و تامل خویش ‍ شكوه و عظمت قرآن و آورنده قرآن و معانى و مفاهیم آن را در خواهد یافت، و همین درك و دریافت سبب خواهد شد تا به هنگام قرائت، ذهن و ضمیر خویش را از پراكندگى دور دارد و بر تامل و تدبر خویش در فهم معانى و مقاصد قرآن بیفزاید، و از آنچه را فهم آن ها را مى بندد، بپرهیزد و هر امر و نهى و حكم و دستور و پند و موعظه اى مى بیند، همه را ویژه خود بپندارد، اینجاست كه قرائت و تدبر قرآن بر او اثر مى گذارد، و روح و جان او را بر مى انگیزد و از این پس است كه به دنیاهایى نیكو و نورانى راه مى یابد، و به مقام هایى بس والا و بالا فرا مى رسد.

این ها پاره اى از آداب و آیین هاى قرائت قرآن كه برخى از آنها واجب و بایسته است و برخى دیگر اگر واجب نباشد، بس ارجمند و گرانبهاست .

خواننده قرآن براى درك و دریافت بیشتر و بهتر مقاصد قرآنى، افزون بر تدبر و تامل باید بكوشد تا آنچه فهم و دریافت معانى قرآن را جلو مى گیرد نیز از خود دور دارد، وگرنه از خواندن قرآن نه تنها آن گونه كه باید بهره نخواهد برد، كه گاه زیان هم خواهد دید.
چگونه در قرآن تدبر و اندیشه كنیم ؟ 

اینك بجاست براى نشان دادن شیوه تدبر در قرآن و دریافت معانى آن، نمونه و مثالى بیاوریم، باشد كه كسانى را به كار آید؛ مثلا كسى كه در سوره واقعه مى خواند أَفَرَأَیْتُمُ الْمَاء الَّذِی تَشْرَبُونَ. آیا آبى را كه مى نوشید، مى نگرید؟ (سوره واقعه/ 68) نباید از واژه آب، تنها به همان معنى ظاهر و مزه ویژه آن بسنده كند، بلكه باید از ابعاد دیگرى نیز در آن اندیشه و تامل كند، مثلا در این بیندیشد كه این همه گیاهان رنگارنگ و حیوانات گونه گون كه جهان را انباشته اند، همه و همه از آب آفریده شده اند، در این بیندیشد كه از همین آب، انسان آفریده شده، كه افزون بر شگفتی هاى ظاهرى چون چشم و گوش و زبان و...، باطن و نیروهاى باطنى او آن چنان شگفت و پرتوانند كه مى توانند او را تا بلندترین پایگاه عقلانى و معنوى فرا برند، در این بیندیشد كه همین انسان آفریده از آب، باطنى آن چنان عظیم و شگفت و گسترده دارد كه گویا همه جهان جدا و مستقل شمرده مى شود. جهان اصغر در برابر جهان آفرینش كه جهان اكبر است .



موانع فهم قرآن 

خواننده قرآن براى درك و دریافت بیشتر و بهتر مقاصد قرآنى، افزون بر تدبر و تامل باید بكوشد تا آنچه فهم و دریافت معانى قرآن را جلو مى گیرد نیز از خود دور دارد، وگرنه از خواندن قرآن نه تنها آن گونه كه باید بهره نخواهد برد، كه گاه زیان هم خواهد دید. براى آنچه فهم قرآن را جلو مى گیرد مواردى بر شمردند، اینك برخى از آنها:

1 - برخى از صفات پست و پلید و پاره اى از خوهاى زشت و پلشت كه دل را تیره مى كند، ذهن و ضمیر را نیز از دریافت معانى و مقاصد قرآن ناتوان مى سازد، بر این نكته در خود قرآن هم اشاراتى آمده است، مثلا در آیه كذلك كَذَلِكَ یَطْبَعُ اللَّهُ عَلَى كُلِّ قَلْبِ مُتَكَبِّرٍ جَبَّارٍ (مؤ من/ 35) سخن این است كه خداوند بر دل هاى مغروران و زورگویان كه خود را بزرگ مى شمارند و به دیگران به دیده حقارت مى نگرند و بر آنان ستم روا مى دارند، مهر نهاده است و راه درك و دریافت آن ها را بسته است .

2 - شیوه ناروایى را مذهب گرفتن و بر آن تعصب و پاى فشردن و جز آن را باطل و بیراهه شمردن نیز راه را بر فهم و دریافت بركات قرآن مى بندد، زیرا چه بسا به هنگام قرائت ، بارقه هایى از حقیقت قرآن بر چنین كسى جلوه كند و دریافت هایى حق و درست بر او آشكار شود، اما او آنها را از این روى كه با باورهاى پیشین او همخوان نیستند، نپذیرد و از آنها روى گرداند، دست كم آنها را به گونه اى كه با باورهاى پیشین او همخوان شوند، تاویل و توجیه كند، چنین كسى همواره از دریافت مقاصد و حقایق قرآن دور خواهد ماند مگر اینكه از تعصب و پافشارى بر باورهاى ناروایى خویش دست بشوید.