کاپیتولاسیون در ایران زنده شد!

[# αпGεʟ]

مقررات كاپیتولاسیون برای اولین بار در سال 1828 میلادی، به موجب عهدنامه ی تركمنچای به كشورمان تحمیل شد.....

---

سابقه ی كاپیتولاسیون
كاپیتولاسیون عبارت است از معاهده‌ای كه به موجب آن بیگانگان حق اقامت در كشور دیگری را برای خود تحصیل می‌كنند و از برخی حقوق و مزایای "اختصاصی" بهره مند می‌شوند. در ایران این موضوع برای اولین بار در عصر صفوی مطرح شد، ولی هیچ وقت تحقق نیافت. در دوره قاجار و در پی شكست ایران در جنگ با روسیه قرارداد تركمانچای به ایران تحمیل شد. در این قرارداد و به موجب فصول 7 و 8 آن، قانون مصونیت قضایی مستشاران روسی به ایران تحمیل و پس از آن دولتهای انگلیس و فرانسه نیز كاپیتولاسیون را به ایران تحمیل نمودند. تا بالاخره در سال 1306ش. این قانون در ایران لغو گردید.
مورخین ایتالیایی معتقدند، اولین مرتبه در سال 1453 م پس از فتح قسطنطنیه بیگانگان توانستند كاپیتولاسیون را به نفع اتباع كشور خود از دولت عثمانی بگیرند. اما باید منشأ رسمی كاپیتولاسیون را از سال 1535م. دانست زیرا در آن زمان فرانسوای دوم پادشاه فرانسه موفق شد با پادشاهی عثمانی یعنی سلیمان پاشا معاهده‌ای منعقد كند كه آن معاهده بعداً به وسیله سلاطین دیگر تكمیل شد و به موجب آن معاهدات، خارجیان مخصوصاً فرانسویان موفق شدند خود را از قضاوت محاكم ترك معاف نموده و در داخل كشور عثمانی به محاكم فرانسوی كه به این منظور تشكیل شده بود مراجعه نمایند.
كاپیتولاسیون در ایران
مقررات كاپیتولاسیون برای اولین بار در سال 1828 میلادی، به موجب عهدنامه ی تركمنچای به كشورمان تحمیل شد. به دنبال تحمیل این قرارداد كشورهای اسپانیا، فرانسه، آمریكا، اتریش، بلژیك، یونان، ایتالیا، انگلیس، هلند، دانمارك، سوئد، سوئیس، آرژانتین، مكزیك، شیلی و برزیل درخواست چنین حقی را كردند.
این قرارداد در سال 1921، از طرف شوروی جهت نشان دادن حسن نیت به همسایگان به طور یك جانبه لغو گردید. به دنبال این اقدام مجلس ششم شورای ملی نیز تحت فشار اقلیت تحت رهبری مرحوم سید حسن مدرس در یكی از نخستین اقدامات خود لایحه ی كاپیتولاسیون را در اردیبهشت 1306 (مه 1972) لغو كرد و متعاقباً وزارت خارجه ی ایران نیز به تمامی دولت هایی كه اتباعشان از مزایای كاپیتولاسیون استفاده می كردند، یك سال مهلت داد تا قراردادهای جدیدی را باایران به امضاء برسانند. به این ترتیب در 19 اردیبهشت سال 1307 شمسی (هشتم مه 1928 میلادی) با پایان گرفتن یك سال مهلت مقرر برای دولت های خارجی، مردم ایران پایان یك قرن پیمان ظالمانه ی كاپیتولاسیون را در تهران و شهرستان ها جشن گرفتند.

مخالفت امام با رژیم شاه,در ماجرای كاپیتولاسیون به اوج رسید

در سال 1343، رژیم پهلوی درصدد احیای كاپیتولاسیون برآمد. روز 21 مهر 1343، لایحه ی استعماری كاپیتولاسیون باردیگر در مجلس شورای ملی (مجلس بیست و یكم) تحت نام «لایحه ی اجازه به مستشاران نظامی آمریكا برای استفاده از مصونیت سیاسی و اجتماعی و معافیت های مصرح در قرارداد وین » به تصویب رسید. این مصوبه یكی از بزرگترین خیانت های رژیم شاه به ملت ایران بود كه یك سال پس از فاجعه ی 15 خرداد 42، شكل گرفت و زمینه ساز تبعید حضرت امام خمینی قدس سره به خارج از كشور گردید. لایحه ی استعمار كاپیتولاسیون، پس از توطئه مربوطه و به برگزاری رفراندوم قلابی «شاه و مردم» و تصویب لایحه ی «انجمن های ایالتی و ولایتی» كه هر دو با موضع گیری قاطع امام قدس سره خنثی و بی اثر ماندند، نقشه ی جدیدی بود كه آمریكایی ها به وسیله ی رژیم پهلوی برای تحقیر مردم ایران طراحی كرده بود.
 
دوام رژیم شاه بستگی به حضور مستشاران آمریكایی در ایران داشت. از این رو شاه حاضر به اعطای هر گونه امتیازی به آنان بود . به ویژه آن كه برای اجرای سریع اصلاحات اقتصادی و سیاسی مورد نظر كاخ سفید، زیر فشار آمریكا قرار داشت. از این رو پیشنهاد تصویب كاپیتولاسیون كه در اسفندماه سا ل 1340، از طرف سفارت آمریكا در تهران به دولت وقت ایران داده شد، در 13 مهرماه 1342، بدون سر و صدا در كابینه ی امیراسدالله علم مورد تصویب قرار گرفت و در مرداد سال 1343، نیز سنا آن را تصویب نمود. سپس در 21 مهرماه حسنعلی منصور نخست وزیر وقت آن را به مجلس برد و نمایندگان نیز آن را تصویب كردند.
كاپیتولاسیون و مخالفت امام(ره)
مخالفت امام با رژیم شاه,در ماجرای كاپیتولاسیون به اوج رسید.در آن زمان هزاران مستشار نظامی آمریكا در ارتش ایران مشغول به كار بودند و دولت آمریكا می خواست این مستشاران كاملا از قید وبند قوانین و مقررات دادگاه های ایران آزاد باشند.این بود كه به دولت ایران فشار آورد تا كلیه كارمندان نظامی یا مستخدمان غیر نظامی و وزارت دفاع آمریكا و خانواده های آن ها را كه در ایران زندگی می كردند ,از معافیت های قرارداد وین برخوردار سازد.مفاد قرارداد وین ,به موقعیت ماموران سیاسی یك كشور در كشور دیگر مربوط می شود و از جمله ی مواد آن,این است كه:"شخص مامو سیاسی مصون است و نمی توان او را به هیچ عنوان توقیف یا بازداشت كرد."و نیز "محل اقامت خصوصی ماور سیاسی مانند اماكن ماموریت سیاسی مصون و مورد حمایت است."یا آنكه مامور سیاسی به جز در بعضی موارد جزیی"از پرداخت كلیه ی عوارض شخصی یا مالی یا مملكتی یا منطقه ای یا شهری معاف است."

به دنبال این اقدام مجلس ششم شورای ملی نیز تحت فشار اقلیت تحت رهبری مرحوم سید حسن مدرس در یكی از نخستین اقدامات خود لایحه ی كاپیتولاسیون را در اردیبهشت 1306 (مه 1972) لغو كرد و متعاقباً وزارت خارجه ی ایران نیز به تمامی دولت هایی كه اتباعشان از مزایای كاپیتولاسیون استفاده می كردند، یك سال مهلت داد تا قراردادهای جدیدی را باایران به امضاء برسانند

دولت ایران كه در برابر آمریكا مطیع و بی اراده بود ماده ی واحده ای را به قرارداد وین الحاق كرد و از مجلس خواست تا آن ماده ی واحده را كه بر اساس آن كلیه ی كارمندان نظامی یا مستخدمان غیر نظامی وزارت دفاع آمریكا و خانواده های آن ها هم از مزایای آن قرار داد بهره مند می شدند,تصویب كند. این ماده ی واحده به صورت نیمه مخفی ابتدا در مجلس سنا و سپس در مجلس شواری اسلامی به تصویب رسید. امام در مقابل این قانون ننگ آوروخفت بار , عكس العمل سختی نشان دادندو در تاریخ 2آبان 1343در جمع تعدادزیادی از مردم قم و سایر كشورها سخنرانی مهمی را ایراد كردند.ایشان در یكی از بخش های مهم این سخنرانی می گویند:
"...من تاثرات قلبی خودم را نمی توانم اظهار كنم... این چند روزی كه مسائل اخیر ایران را شنیدم ,... قلبم در فشار است... مارا فروختند,استقلال مارا فروختند,... غزت ما پایكوب شد,غظمت ایران از بین رفت و..."امام خمینی علاوه بر این سخنرانی اعلامیه ای مفصل در افشای اهداف شوم تحمیل كاپیتولاسیون صادر كردند.این اعلامیه به طور كسترده در سطح كشور منتشر شد.رژیم كه در برابر مخالفت صریح امام خمینی سردر گم شده بود و می دانست كه با كشتار مردم وزندانی كردن ایشان مسئله حل نمی شود,تصمیم گرفت امام را از ایران به تركیه تبعید كند.در سحرگاه 13آبان 1343 ماموران ساواك به خانه ی ایشان در قم هجوم بردند و امام را دستگیر كردند و مستقیما به فرودگاه بردندو از آنجا با هواپیمای نظامی به كشور تركیه تبعید كردند.رژیم شاه 11ماه بعد محل اقامت امام را از تركیه به عراق انتقال دادو به این ترتیب تبعید ایشان در عراق آغاز شد كه تا چند ماه قبل از پیروزی انقلاب در سال 1357 طول كشید.