تشبیه مفرد و مرکب در ادبیات فارسی

[מַברִיק]

تشبیه مفرد و مرکب

تشبیه را از این نظر به چهارنوع تقسیم کرده اند :

۱_ تشبیه مفرد به مفرد
۲_تشبیه مرکب به مرکب
۳_ تشبیه مفرد به مرکب
۴_ تشبیه مرکب به مفرد

۱_ تشبیه مفرد به مفرد : این نوع تشبیه یعنی مفرد به مفرد به چهارنوع تقسیم می شود ‌به این صورت که یا مشبه و مشبه به تنها یک کلمه و بدون وابسته (مضاف الیه و صفت ) هستند که مفرد غیر مقید نام دارند و یا وابسته ای دارند که مقید خوانده می شوند .پس مشبه و مشبه به هردو مفرد غیر مقیدند یا هردو مفرد مقیدند ، یا مشبه مفرد مقید و مشبه به مفرد غیر مقید است و یا برعکس مشبه مفرد غیر مقید است و مشبه به مفرد مقید است‌.
مثال برای هرچهارنوع :
۱_هردو طرف تشبیه مفرد غیر مقیداست :
ای هد هدصبا به سبا می فرستمت
بنگر که از کجا به کجا می فرستمت
حافط
" هدهد صبا " صبا مشبه و هدهد مشبه به و هردوطرف تشبیه غیر مقید (غیر وابسته ) هستند .
۲_مشبه مفردغیر مقید مشبه به مفرد مقید ( منظور از مقید این است که مشبه به صفت یا مضاف الیه دارد :

ز تند باد حوادث نمی توان دیدن
در این چمن که گلی بوده است یا سمنی

در تند" باد حوادث "   حوادث مشبه    و تند باد مشبه به

مثال دیگر

آنجا که می شکفت گل زرد آفتاب
بر روی آبگینه ی دریاچه ی کبود
در تشبیه " گل زرد آفتاب "
آفتاب مشبه  گل زرد مشبه به

۳_مشبه مفرد مقید مشبه به مفرد غیر مقید :
روی او ماه است اگر برماه مشک افشان شود

قد او سرو است اگر بر سرو لالستان شود

روی او : مشبه  ماه : مشبه به
قد او : مشبه   سرو : مشبه به

۴_هردوطرف تشبیه مفرد مقید : مثال :
زگرد سپه خنجر جنگیان

همی تافت چون خنده ی زنگیان
اسدی توسی

خنجر جنگیان : مشبه
خنده زنگیان : مشبه به

مثال دیگر :
نیلوفر کبود نگه کن میان آب

چون تیغ آبداده و یاقوت آبدار
"کسایی "

نیلوفر کبود : مشبه
تیغ آبداده و یاقوت آبدار : مشبه به

۲_ هردوطرف تشبیه مرکب :

مراد از مرکب در اینجا گروه کلمات ( بجز موصوف و صفت و مضاف و مضاف الیه ) و جمله هایی که در آن ها چند مفهوم  حالت و هیاتی واحد از مفاهیم را تشکیل داده باشند.
مثال :
برگل سرخ از نم اوفتاده لآلی

همچو عرق بر عذار شاهد غضبان
"سعدی "
که در اینجا حالت گل سرخی که شبنم بر روی آن نشسته است به حالت چهره بر افروخته ی زیباروی خشمگین که عرق بر روی آن نشسته باشد ، تشبیه شده است .

مثال دیگر :

خورشید را ز ابر دمد روی گاه گاه
چونان حصاریی که گذر دارد از رقیب
"رودکی "

که نمایان شدن گاه به گاه خورشید از پس ابر به سرک کشیدن زندانی از ترس نگهبان
تشبیه شده است.

سوم _ مشبه مفرد و مشبه به مرکب    مانند :
وان گل سوسن ماننده جامی ز لبن

ریخته معصفر سوده میان لبنا
"  منوچهری "
گل سوسن مشبه که این مشبه به " قدحی از شیر ک نثار گل زرد بر آن پاشیده باشند تشبیه شده است .

چهارم _ مشبه  مرکب و مشبه به مفرد    مثال :

با هم گل و سبزه و بنفشه

چون قوس قزح به رنگ الوان
" خاقانی "

حالت و هیات گل و سبزه و بنفشه ( قرارگرفتن رنگهای مختلف در کنارهم ) به قوس قزح تشبیه شده است ‌.

قسمت سوم و چهارم این مباحث که مطرح گردید در کتاب های درسی دوره دبیرستان کمتر مطرح گردیده و فقط برای اطلاع کلی  ماست .