موجودات چهارگانه هستی

[bOoOoOy]

موجودات جهان را از نظر وابستگی و نیاز می توان در چهار مرتبه و درجه دسته بندی کرد که عبارتند از: موجودات ناقص، مستکفی، تام و یا فوق التمام.

۱ موجودات ناقص که بیشترین مصادیق را دارند، اکثریتی را تشکیل می دهند که ما با آنها ارتباط داریم. همه جمادات و نباتات و حیوانات از این دسته هستند، زیرا اینها در همه چیز نیاز دارند که حمایت شوند و نقص و کمبود در ذات آنان وجود دارد. یک درخت نیاز دارد که کمبود خودش را از راه آب و هوا و خاک و مانند آن تامین کند و از بیرون کمک بگیرد. عالم طبیعت بیشترین موجودات ناقص را در خود دارد.

۲ موجودات مستکفی در درجه بالاتر قرار می گیرند که نیازمندی آنان به دیگران کمتر است و به یک شکلی می توان آن ها را موجودات خودکفا دانست که نیاز خودشان را خودشان برآورده می کنند. می گویند برخی از ملائکه از این قبیل هستند. موجودات مستکفی محتاج هستند ولی حاجت خودشان را به عنایت الهی حل می کنند و نیازی به غذا و نکاح و امثال ذلک ندارند.

۳ موجودات تام آن است که خداوند اینها را کامل آفریده و کمالشان هم در عبادت الهی است. اینان همواره مستغرق در عبادت حق تعالی هستند و نیازی به چیزی و کسی ندارند و از جای دیگر کمک نمی گیرند. اینان ناقص هم خلق نشدند. از این دسته می توان به مجردات عالیه اشاره کرد. شاید عرش و لوح و قلم واینها از همین قبیل باشند.

۴ موجود فوق التمام فقط ذات اقدس الهی است که نه تنها نقص و حاجتی ندارد بلکه حاجت هر محتاجی را هم او برآورده می کند.

جایگاه انسان در میان موجودات چهارگانه
از آنجایی که انسان ها موجودات خاصی هستند و دارای اراده و اختیارند باید آنان را در جایگاه دیگری قرارداد، زیرا اینان تا زمانی که در دنیا هستند در حال شدن و صیرورت هستند و نمی توان آنان را در هیچ یک از دسته بندی های سه گانه قرار داد، بلکه اینان خودشان مشخص و معین می کنند که در کدام سه دسته قرار خواهند گرفت. از این رو گفته شده است که انسان ها سازه افکار و اعمال خودشان هستند. در انسان ها می توان هر سه دسته را یافت. برخی خودشان را جزو دسته اول قرار می دهند و هرگز از نقص بیرون نمی آیند و از استعداد الهی خود بهره نبرده و زیانکار و اهل خسران هستند (سوره عصر) اما برخی دیگر به مقام مستکفی می رسند و برخی دیگر هم به مقام تمام دست می یایند.

ثقه الاسلام کلینی در کافی از وجود مبارک پیغمبر گرامی(ص) نقل کرد که حضرت به برخی از اصحاب فرمود: اگر شما بر حالات معنوی و الهی تان مداومت کنید، ملائکه با شما مصافحه می کنند.» (الکافی، ج۲، ص ۴۲۴) عده ای از انسان ها با عبودیت، راه کمال را می پیمایند و خدایی و ربانی می شوند به گونه ای که فرشتگان خدمتکاران آنان می شوند. این هایی که در طلب علم الهی هستند و در این راه خلوص دارند و به علم خودشان هم عمل می کنند، فرشتگان در خدمت ایشان قرار می گیرند، چنان که پیامبر(ص) می فرماید: ان الملائکه لتضع اجنحتها لطالب العلم، فر شتگان بالهایشان را برای طالب علم پهن می کنند.» (الکافی، ج۱، ص ۳۴)

پس انسان می تواند از راه عبودیت رنگ خدایی گیرد و صفات الهی را در خود تحقق و ظهور بخشد و متاله شده و در مقام خلافت الهی، به ربوبیت و پروردگاری بپردازد و همگان از جمله فرشتگان ساحت قدس را به خدمت گیرد تا اهداف او را تحقق بخشند. اینان به نوعی دارای تمامیتی هستند که نه برای برآوردن نیازهای خود بلکه پرورش دیگران از جنود الهی از جمله فرشتگان بهره می برند. اینان جانشین خدا هستند و نیاز آنان به فرشتگان و دیگر جنود همانند بهره گیری خداوند از فرشتگان به عنوان جنود و مجاری فیض است