قدمت اندیشه های دینی

[bOoOoOy]

پژوهش های اخیر باستان شناسی نشان می دهد كه دین از ابتدای خلقت انسان در همه جوامع بشری وجود داشته و قدمت آن به اندازه تاریخ زندگی انسان روی سیاره زمین است . تصاویری كه بر دیوار غارها نقش بسته و اشیایی كه در حفاری ها از محل دفن گذشتگان در نقاط مختلف دنیا به دست آمده همه نشانه آن است كه تجربه دینی در تمام قرن ها و عصرها وجود داشته است . بدیهی است هر چیزی كه این همه گسترده قدیمی ، انسانی و مهم باشد نقش اساسی در زندگی و جامعه خواهد داشت .

هنری لوكاس مؤلف كتاب تاریخ تمدن در این زمینه می نویسد :

دین پیچیده ترین عصر فرهنگ ابتدایی است .... پیداست كه همه مردم اولیه به گونه ای اعتقاد دینی داشته اند .... انسان نخستین مانند بازماندگان كنونی اش به نیروی رازد آلودی كه نگاه دارنده زمین و آسمان و سراسر زندگی است . عمیقاً احساس وابستگی می كرد . انسان های نخستین عموما به نیروهای فراطبیعی باور داشته و بسیاری از عادت های فرهنگی آنان را از این گونه گرایش های ماوراء طبیعی سرچشمه گرفته است .

رابرت هیوم مؤلف كتاب مشهور ادیان زنده جهان می نویسد :

در تاریخ بشر هرگز خیلی قبیله ای وجود نداشته كه به گونه ای دین نداشته باشد حتی بوته كاران نواحی مركزی استرالیا و هندی های پاتاگونیا كه دارای پست ترین اشكال موجود زندگی بشری هستند نیز به نوعی به عالم ارواح اعتقاد داشته و به صورتی مشغول پرستش می باشند . در قدیمی ترین آثار باستانی كه از بشر متمدن به دست آمده نظیر آنچه در اهرام مصر و یا متون اولیه بوداهای هند به چشم می خورد . اعتقادات ، آرزوها و اعمال دینی آشكارا وجود دارند . همه پژوهشگرانی كه درباره دین تحقیق كرده اند اتفاق نظر دارند كه عقاید دینی همواره با زندگی انسان ها آمیخته بوده است ، اما درباره ریشه های دین اختلاف نظر بسیار وجود دارد .

برخی از پژوهشگران عواملی چون ترس و یا جهل را ریشه اصلی اعتقادات دینی می دانند . آنان برای اثبات نظریه خود به بسیاری از خرافه ها و اندیشه های غیرمنطقی برخی از ادیان كه با مبدا وحی ارتباط نداشته اند اشاره می كنند . ما ترس را عامل همه اعتقادات دینی دانستن قضاوتی عجولانه و ساده اندیشانه است . هرگز نباید تسلط ترس و زبونی بر انسان ها در دوره هایی محدود را مبنای قضاوت كلی برای تمام دوران حیات انسان دانست . بررسی تاریخ تمدن انسانی نشان می دهد كه در طول تاریخ تنها انسانهای ضعیف و ترسو انسان های معتقد به دین نبوده اند و بر عكس بسیاری از دینداران از آرامش روحی و عقایدی ثابت و استوار بر خوردار بوده اند .

آنچه كه امروزه دانشمندان در آن تردیدی ندارند وجود حس دینی در فطرت انسانی است كه موجب

گرایش و اعتقاد او به دین می شود . حس دینی از حس هایی است كه اخیراً به وسیله دانشمندان روان شناس كشف شد و در كنار حس كنجكاوی حس نیكی و حس زیبایی دوستی قرار دارد .

ویلیام جیمز ، روان شناس مشهور امریكایی بیان كرده است كه انسان ها بر اساس احساسات دینی كه مجموعه ای از احساسات و عواطف ذاتی انسان ها را در بر می گیرد نیازمند عشق ورزی و عبادت خدا هستند .

دكتر علی شریعتی تحت عنوان احساس مذهبی یك نوع احساسی غریزی است می گوید : گرایش دینی و احساس مذهبی یك گرایش غریزی است ، نه مخلوق اراده و تفكر بشر گرچه اراده و تفكر بشر در آن به شدت دخالت داشته و حتی تعیین كننده بوده است .

از كجا بفهمیم كه یك پدیده غریزی است یا عقلی ؟ آنچه غریزی است دو خصصیه دارد ؛ یكی تكرار و یك دوام گرایش دینی و احساس مذهبی دارای این دو خصیصه می باشد .

من الان دارم می گویم كه گرایش دینی و احساس مذهبی در انسان غریزی است و به قول قرآن در فطرت بشر است یعنی در نهاد ساختمانی بشر و در سرشت اوست ، نه مذاهب .

تاریخ برای اثبات غریزی بودن احساس مذهبی كمك بسیاری به ما می كند و تكرار و دوام احساس مذهبی را از تاریخ می توان دریافت به قبل از تاریخ بر می گردیم باستان شناسی و پرایستوار به ما نشان می دهد هیچگاه اثری از انسان دیده نشده است مگر كه جای پایی از پرستش همراهش باشد .

آنچه در غارهای اسپانیا به جا مانده نشان می دهد در حدود ۳۳ هزار سال پیش از میلاد مسیح پرستیدن معبود در زندگی بشر وجود داشته است و این نشان می دهد قدیمی ترین پدیده ای كه در زندگی انسان به وجود آمده است پدیده پرستیدن است و می بینیم همین احساس كه از قدیمی ترین دوره حیات بشری به وجود آمده ، هنوز هم ادامه دارد . تاریخ نشان می دهد هرگز دچار ركود و توقف یا بریدگی نشده است . بنابراین احساس دینی هم قدیمی ترین احساس انسان از میان احساسات اجتماعی اش می باشد و هم احساسی است كه تا زمان حال هرگز بریده نشده و همچنین در همه مناطق و اماكن انسان نشین تكرار شده است . پس غریزه ای است و مشخصات علمی غریزه جز تكرار و دوام نیست .

چرا احساس مذهبی یك پدیده علمی ، عقلی نیست ؟ فرق پدیده عقلی یا غریزی این است كه پدیده عقلی گاه به وجود می آید ، گاه نابود می شود . گاه تغییر شكل می دهد و گاه جانشین چیز دیگری می شود یا چیز دیگری جانشین آن می گردد . مثلاً حیواناتی هستند كه اجتماعی بودن در آنها غریزی نیست ولی بر اثر یك خطر یا كوچ دسته جمعی تاریخ نشان می دهد كه دور هم جمع شده اند ، ولی این تجمع موقتی بوده است به همین جهت هم به چنین اجتماعی تجمع سوسیالیسم می گوییم . نه جامعه – سوسیته . گاه مثلاً تصادفی در خیابان می شود و ماشین ها انسان ها و حیوانات ازدحام می كنند این سوسیالیته است ؛ اما یك اداره كه صد نفر یا بیشتر و كمتر كارمند دارد یك جامعه را تشكیل می دهد ؛ چون دومی دارای روابط منطقی و برای رسیدن به یك هدف تشكیل شده است ، ولی اولی نه .

پس یكی از دلایل جدی گرفتن و طبیعی گرفتن احساس مذهبی مسأله غریزی بودن آن است .

دوم روان شناسی فردی و اجتماعی نشان می دهد كه نه تنها این احساس غریزی است بلكه نیاز روح انسان است به داشتن چنین احساسی كه معلول غریزه می باشد .

از كجا بدانیم چنین احساسی نیاز روانی آدم است ؟ برای این كار یك متد علمی است غیر از تكرار و دوام نبودنش را فرض می كنیم . بعد نتیجه می گیریم كه هیچ گاه روح انسان خالی از پرستیدن نبوده است و نیست و نیز این كه اگر معبود الهی را روح انسان برداریم خلایی كه از فقدان پرستش بر روان آدمی ایجاد می شود علتی برای بحران شدید روحی و انحراف شدید اخلاقی و عصبی و حتی فیزیولوژیك می شود . اول در تاریخ نگاه می كنیم .

در زمان حال ، در زندگی مادی امروز اروپا می بنییم احساس پرستیدن معبود به ضعف گراییده و انسان در زندگی مدرن فرصتی برای پرستیدن ندارد ؛ اما پرستیدن به همان شدت نسلهای مؤمن قبل و حتی شدیدتر از نسلهای پیش وجود دارد . منتها به شكل های انحرافی موهوم و می بینیم كه در یك قرن اخیر پرستش هایی كه جانشین پرستش های گذشته شده است . چه قدر پست مبتذل و احمقانه است . یكی از آنها پرستش خاك و خون و ملت است و برای همین هم هست كه یكی از پدیده های دروه رنسانس به بعد یعنی قرون جدید احیای روح ناسیونالسیم ملت پرستی و خاك پرستی بود . فاشیسم و نازیسم كه بر اساس پرستش نژاد و خون و خاك به وجود آمد . دو نهضت بزرگ جهانی شد و اثرش بر دنیا از همه مذاهب قبلی شدیدتر بود . دوم شخصیت پرستی و قهرمان پرستی است . دعاهایی را می بینیم كه به عنوان سرودهای سیاسی برای هیتلر ، موسولینی و .... ساخته شده است كه لحن و روح و سرود مذهبی دارد ، مهمتر از هم این كه در ماركسیسم و كمونیسم شخصیت پرستی احیاء شد .