حکم وصیت در ثلث مال میت!

[NeginNg]

بر اساس آیات قرآن و روایات وارده پیش از تقسیم ارث نخست باید بدهی های میت پرداخته شود و به وصیت و سفارش عمل شود سپس به تقسیم ارث پرداخته شود.

سوال: نماز خواندن و غذا خورن در خانه‌ای که از ارث پدری بوده و ارث تقسیم نشده است،
چه حکمی دارد؟

شرح پرسش

با سلام، نماز خواندن و خورن غذا در خانه‌ای که از ارث میتی بوده و ارث تقسیم نشده است و می‌دانیم که صاحبان ارث هم از تقسیم نشدن ارث ناراضی هستند، اما خودشان هم در سال چند روزی را در آن خانه مهمان می‌شوند و نسبت به این احکام بی اطلاع هستند، برای ما که پدرمان نیز یکی از وراث است چه حکمی دارد؟

تصرف در مال الارث باید با اجازه صریح یا ضمنی همه وراث باشد. در غیر این صورت حکم غصب را داشته و نماز در آنجا صحیح نیست.

پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سۆال، چنین است:
حضرت آیة الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی):

اگر بدون رضایت و اجازه تمام ورثه باشد، جایز نیست.


حضرت آیة الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):

ورود در منزل بدون اذن کلی شرکا جایز نیست.


حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):

تصرف در مال الارث باید با اجازه همه ورثه باشد.


حضرت آیة الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):

ورود در منزل بدون اذن کلی شرکا جایز نیست.

سوال: بین وصیت و تقسیم ارث در ادا کردن آن کدام مقدّم است؟ آیا تمام اموال که موضوع ارث است می توان به وصیت سپرد و دیگر اموال باقی نمانده که به ارث تقسیم شود؟ و آیا شرایط طبق فتوا مراجع وجود دارد که حد اکثر چه قدر می تواند اموال را به وصیت سپرده بشود؟ آیا کسی می تواند همه اموال خود به کسی دیگر وصیت کند و دیگر برای وراث خود چیزی باقی نمی گذارد؟ آیا وراث آنچه که مربوط به ارث است می تواند وصیت پدرش را رد کند؟

پرسش در سه بخش طرح شده و ما به همان ترتیب به پاسخ آن می پردازیم.

1. بین وصیت و تقسیم ارث در ادا کردن آن کدام مقدّم است؟

بر اساس آیات قرآن و روایات وارده پیش از تقسیم ارث نخست باید بدهی های میت پرداخته شود و به وصیت و سفارش عمل شود سپس به تقسیم ارث پرداخته شود.

دست کم در چهار جای قران به این مسئله تصریح شده است. مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ یُوصی‏ بِها أَوْ دَیْن‏ و ...[1] ، پس از خارج کردن حق وصیت و دینى که به دارایى آنها تعلق گرفته و سهم ارث‏ ... .

پس در آیه دلالتی است بر این که وصیت بر ارث مقدم است.[2]

2. آیا تمام اموال که موضوع ارث است را می توان به وصیت سپرد؟

هر عاقل و بالغی در زمان زنده بودنش در مورد اموالش اختیار تام دارد که هر نوع تصرف عقلایی در مورد آن انجام دهد؛ به عنوان مثال وقف کند، نذری انجام دهد و به کسی ببخشد و ...، امّا در مورد پس از مرگش اختیار تام و مطلق نسبت به همه اموال ندارد، بلکه در صورت وصیت از بیش از مقدار ثلث بود، تنها به مقدار ثلث (یک سوم) آن نافذ و قابل انجام است، اما اگر بیشتر از آن باشد اگر همه ورثه بالغ باشند و اجازه دهند ارزش دارد و به آن عمل می شود و اگر برخی بالغ و عاقل باشند به همان نسبت نافذ است و الاّ در همان اندازه ثلث ارزش دارد[3].

هم چنین در مورد دینی که بر عهده میت بوده، پیش از پرداختن به تقسیم ارث میت نخست باید بدهی مالی او پرداخته شود خواه به آن وصیت کرده باشد یا نکرده باشد.

3. آیا وراث آنچه که مربوط به ارث است می تواند وصیت پدرش را رد کند؟

وراث در محدوده ای که از اختیارات میت بود و به آن وصیت نمود (یک سوم) باید اطاعت نمایند و حق مخالفت ندارند.
سوال: پدرم قبلاً گفته بود که بعد از فوتش ارث بین من و خواهرم به صورت مساوی تقسیم گردد. آیا باید به وصیت شفاهی او عمل شود؟

انسان در زمان حیات، اختیار اموالش را دارد، ولی وصیّت به تقسیم اموال به طور مساوی بین پسر و دختر، صحیح نیست بلکه در ارث، سهم پسر دو برابر دختر است. البته با توجه به این که از طرفی پدر شما تمایل به تساوی سهم دختر و پسر خود داشته است و از طرفی هم میت حق دارد در ثلث مال خود وصیت خاص داشته باشد، باید دو سوم از اموال را به صورت شرعی (هر پسر دو برابر دختر) تقسیم نمود، سپس نقصان سهم دختر را از یکی سومی که میت حق وصیت در آن را داشته است، جبران کرد، به این شرط که جبران نقیصه، از یک سوم بیشتر نشود.

پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سۆال، چنین است:
حضرت آیة الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی):

در زمان حیات، اختیار اموال با خود شخص است ولی وصیّت به تقسیم اموال به طور مساوی بین پسر و دختر صحیح نیست.


حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):

با توجه به این که ایشان حق داشته‌اند در ثلث مال خود تصرف کنند، آنچه درباره سهم دختران گفته‌اند اگر به اندازه ثلث ماترک او باشد هیچ اشکالى ندارد، بنابراین همان طور که وصیت کرده‌اند باید عمل کنید. ولی در بیشتر از ثلث باید با رضایت تمام ورثه باشد.


حضرت آیة الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):

سهم الارث هر کدام در شرع معین است و اگر بر خلاف آن وصیت کند تنها در یک سوم نافذ است.


حضرت آیة الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):

وصیت مذکور باطل است مگر آنکه معلوم شود منظور وی تدارک سهم خواهر از ثلث بوده است.


پی نوشتها:

[1] نسا، 11 و 12.

[2] شهابی، محمود،ادوار فقه، ج ‏2، ص 217.

[3] سید الیزدی، سۆال و جواب، متن، ص 347، هر گاه وصیت به مجموع مال خود کرده است، به مقدار ثلث از آن ممضى است و مقدار ثلث را تقسیم مى‏کنند بر امور مذکوره و دو ثلث دیگر با عدم اجازه وراث قسمت مى‏شود بر ایشان به قاعده ارث

منابع: سایت اسلام کوئیست / شهابی، محمود، ادوار فقه، ج ‏2،