نقد کتاب «زندگی، زمانه و تاریخ نگاری وصاف شیرازی»

[⚡SeTArEh⚡]

شست نقد کتاب زندگی، زمانه و تاریخ نگاری وصاف شیرازی نوشته دکتر محبوبه شرفی توسط گروه روش شناسی و تاریخ نگاری در محل پژوهشکده تاریخ اسلام برگزار خواهد شد.

کتاب زندگی، زمانه و تاریخ نگاری وصاف شیرازی نوشته دکتر محبوبه شرفی توسط گروه روش شناسی و تاریخ نگاری به نقد کشیده خواهد شد. این نشست با حضور دکتر مجتبی خلیفه، دکتر ابوالفضل رضوی و نویسنده کتاب روز شنبه 24 خرداد ماه از ساعت 17 تا 19 در محل پژوهشکده تاریخ اسلام برگزار خواهد شد.

یورش مغولان به سرزمین های اسلامی، رخدادهای بسیار مهمی را هم در تاریخ ملت های مغلوب و هم در تاریخ قوم مغول رقم زد. کشتار وسیع و بی شمار مردمان، ویرانی سهمناک شهرها و روستاهای آباد که از پررونق ترین مراکز زندگی اجتماعی، اقتصادی و تمدنی در آن روزگار به شمار می آمد، از منظر مغلوبان، به رغم تأسف باری آن، در خور ثبت و انتقال به حافظه تاریخ بود. رخدادهایی چون براندازی حکومت خوارزمشاهیان، تسخیر قلاع اسماعیلیه و از میدان به در کردن این قدرت سیاسی- نظامی دیرپا، از میان بردن نهاد خلافت اسلامی و نماد آن، خلافت عباسی و بنیاد نهادن چندین قلمرو حکومتی از جمله حکومت ایلخانی نیز از منظر قوم غالب، رخدادهایی بود که باید ثبت و ماندگار می شد. از زاویه ای دیگر، هم مغولان به ثبت اخبار گذشتگان و بقای نام خویش دلبستگی فراوان داشتند و هم در میان ایرانیان زمینه ها و شرایط مهیا بود؛ از سویی، ایرانیان در تاریخ و ادب از سنتی غنی برخوردار بودند که آخرین حلقه های تکامل خود را می پیمود، از دیگر سو، در همین سنت تاریخی و ادبی، ادیبان مورخی چون عطاملک جوینی و وصاف الحضره شیرازی و دیوانسالاران مورخی چون رشیدالدین فضل الله همدانی و حمدالله مستوفی قزوینی به عرصه رسیدند. در کنار این عوامل، باید به برخی از نتایج سودمند هجوم مغولان هم اشاره کرد: برقراری حاکمیت سیاسی یکپارچه ای از چین تا سواحل مدیترانه، راه برقراری ارتباطات و مبادلات فرهنگی میان اقوام و فرهنگ های مختلف و متنوع این قلمرو را هموار کرده بود و آمیختگی سنت های فرهنگی نیز از عوامل اثرگذار در رشد تاریخ نگاری این دوران به شمار می آید.

بر پایه زمینه های یاد شده، دوران حاکمیت مغولان در ایران را باید یکی از مهم ترین ادوار رشد و تکوین تاریخ نگاری ایرانی دانست و عبدالله بن فضل الله شیرازی، مشهور به وصاف الحضره با اثر تاریخی خود با عنوان «تجزیةالامصار و تزجیةالاعصار» مشهور به تاریخ وصاف، یکی از مهم ترین حلقه ها و نمونه های این رشد و تکامل است. نویسنده این کتاب از دیوانیان حکومتی عصر ایلخانی بوده است. او نه تنها یک مورخ و ادیب، بلکه دانشمندی آگاه نسبت به بسیاری از علوم عقلی است. تاریخ نگاری وی به سبب اشتمال بر ویژگی هایی چون گستردگی، فراوانی و تنوع اطلاعات، تعمق در علت ها و انگیزه های حوادث و وقایع تاریخی و تبیین روند رویدادها با توجه به اصل علیت، دخالت دادن بینش اعتقادی در تحلیل و تبیین وقایع و حوادث تاریخی، رویکرد اجتماعی به تاریخ و پرداختن به مسائل اجتماعی و اقتصادی جامعه و محدود نکردن اثر خویش به یک اثر صرفاً سیاسی و نظامی، عدم حاکمیت مطلق اندیشه مشیت الهی در تاریخ نگاری وی، عدم حاکمیت نگاه حکومتی به تاریخ و غیرفرمایشی و دستوری بودن آن، جهان نگری و طرح مباحث ملل مختلف در قالبی نزدیک به تاریخ جهانی و نزدیک ساختن تاریخ به حکمت عملی با پرداختن به اندیشه سیاسی، از اهمیت به سزایی برخوردار است