بیماری های واگیر

[MOHSENEBRAHIMI]

1. سل
سل نوعی بیماری عفونی و مزمن است که در بسیاری از کشور ها به عنوان یکی از عوامل معلولیت و مرگ، باعث مشکلات اجتماعی و اقتصادی فراوانی می شود. سالیانه میلیون ها نفر از مبتلایان به این بیماری می میرند. فقر غذایی، فقدان محیط بهداشتی و جهل از عوامل مساعد کننده این بیماری می باشند.
بیماری سل انواع مختلفی دارد که مهمترین و شایع ترین آن، نوع ریوی می باشد. میکروب بیماری (باسیل کخ) از انسان به انسان دیگر سرایت می کند ولی گاهی استفاده از شیر گاو های آلوده نیز موجب بیماری سل می شود. افرادی که زیاد سرفه می کنند، شبها تب دارند، لاغر و رنگ پریده شده اند باید از نظر آلودگی به سل بررسی شوند.
پیشگیری و کنترل بیماری سل
ـ میکروب سل بوسیله سرفه و خلط، غذا و وسایل بیمار منتقل می شود. بنابراین باید مبتلایان از فرو بردن خلط یا پرتاب آن روی زمین خود داری کنند. موقع عطسه و سرفه باید جلوی دهان و بینی را با دستمال بگیرند. هم چنین وسایل و دستمال آلوده باید سوزانده شوند.
ـ انجام تست آلودگی به سل برای همه خانواده لازم است.
ـ واکسیناسیون علیه سل، برای تمام افراد خانواده بخصوص کودکان ضروری است.
ـ بیماریابی و درمان به موقع بیماران، برخورداری از تغذیه سالم و کافی، داشتن مسکن بهداشتی (بدون رطوبت و آفتابگیر)، نرفتن به اجتماعات در موقع اپیدمی بیماری سل ضروری است.
ـ اجتناب از خستگی زیاد، عدم استفاده از شیر غیرپاستوریزه و جوشانیده نشده و دوری از تماس مداوم با گاو های مسلول (بهتر است هنگام ورود به طویله با دستمالی جلوی دهان و بینی را بست) از دیگر موارد جلوگیری از انتشار و بروز بیماری سل است.
2. فلج اطفال
فلج بیماری مسری و خطرناکی است که غلب در سنین کودکی ظاهر می گردد. ویروس این بیماری از راه ترشحات حلق و بینی، ادرار و مدفوع خارج می شود و موجب آلودگی آب، شیر و غذا می گردد، مگس هم در انتشار آن دخالت دارد. ویروس از راه دهان وارد بدن می شود و وارد دستگاه عصبی شده و ایجاد فلج می کند.
بیماری با تب، سردرد، تهوع و گلودرد شروع شده و سپس سفتی گردن، سردرد شدید، استفراغ، درد عضلات و در نهایت منجر به فلج شدن عضلات بدن می شود و گاهی نیز ایجاد مرگ می کند.
کودکانی که علیه بیماری فلج واکسینه نشده اند ممکن است به این بیماری مبتلا شوند بطوری که از هر 200 نفر مبتلا، یک نفر تا آخر عمر فلج باقی خواهد ماند.
پیشگیری و کنترل بیماری فلج اطفال
ـ واکسیناسیون: استفاده از قطره فلج بهترین راه پیشگیری می باشد که باید در بدو تولد، 5/1 ماهگی، 3 ماهگی، 5/4 ماهگی و 15 ماهگی به همراه سایر واکسن ها به کودک خورانده شود.
ـ جداسازی بیماران حداقل به مدت یک هفته بعد از شروع بیماری (ویروس فلج تا مدت های زیادی از راه مدفوع دفع می شود و می تواند موجب آلودگی دیگران شود) انجام گیرد.
ـ رعایت نکات بهداشت فردی: گندزدایی مدفوع و اخلاط بیماران، دستمال، وسایل شخصی و ملافه آن ها یکی دیگر از راه های پیشگیری می باشد.
ـ رعایت بهداشت مواد غذایی: خود داری از خوردن میوه و سبزیجاتی که ضد عفونی نشده اند ضروری است.
3. دیفتری
دیفتری یک بیماری میکروبی عفونی و بسیار خطرناک و مسری می باشد که با واکسیناسیون قابل پیشگیری است. میکروب این بیماری (باسیل لوفلر) از طریق ترشحات حلق و بینی بیماران (سرفه، عطسه، بوسه، صحبت کردن، آبریزش از بینی) به افراد سالم منتقل می شود. گاهی نیز عامل بیماری بوسیله دستمال، اشیاء آلوده، اسباب بازی کودکان و شیر نجوشیده و پاستوریزه نشده منتقل می شود.
میکروب بیماری معمولا روی لوزه ها، حلق و بینی جای میگیرد و ایجاد پرده ای به رنگ سفید یا خاکستری می کند که تنفس را مشکل می سازد. سم این میکروب باعث ایجاد اختلالاتی در قلب، اعصاب و کلیه ها شده و ممکن است موجب مرگ شود.
دیفتری بیشتر در بین کودکان 1 تا 10 ساله بروز و انتشار می یابد.
پیشگیری و کنترل بیماری دیفتری
ـ واکسیناسیون بهترین راه پیشگیری است که به همراه واکسن کزاز و سیاه سرفه در 5 نوبت مختلف تزریق می گردد.
ـ درمان کامل بیماران.
ـ جداسازی بیماران.
ـ ضد عفونی کردن وسایل بیمار (تخت ـ ملافه ـ البسه ـ اتاق)
ـ عدم استفاده از شیر نجوشیده و پاستوریزه نشده.
4. کزاز
کزاز بیماری عفونی، کشنده و بسیار خطرناک است که همه ساله موجب تلفات عده زیادی می گردد. میکروب بیماری (تتانی) در خاک، پهن اسب و گاو، آب و گرد و خاک وجود دارد. این میکروب از راه زخم ها یا به وسیله وسایل جراحی، وسایل بریدن ناف، و یا سرنگهای آلوده وارد بدن می شود. در بسیاری از نقاط دنیا مادران با وضعیت غیر بهداشتی زایمان می کنند. این مسأله مادر و کودک را در معرض خطر ابتلا به کزاز قرار می دهد. بر طبق آمار از هر 100 کودک بدنیا آمده یک کودک جان خود را در اثر این بیماری از دست می دهد.
اگر بند ناف نوزاد با چاقوی آلوده بریده شود و یا از نخ و پارچه کثیف برای بستن بند ناف استفاده شود، کودک به کزاز مبتلا می شود. اگر میکروب کزاز وارد بدن مادر شود و او واکسینه نشده باشد، او نیز در معرض خطر مرگ قرار می گیرد. زنان بارداری که واکسینه نشده اند باید در ماه هشتم، واکسن نوبت اول کزاز را تزریق و یک ماه بعد واکسن نوبت دوم (برای این که واکسن برای نوزاد هم مؤثر باشد، نوبت دوم باید حداقل دو هفته قبل از زایمان تزریق شود) و سپس برای نوبت سوم، یک سال بعد تزریق واکسن انجام گیرد تا مادر تا 5 سال مصون بماند و نوزاد در موقع تولد مصونیت داشته باشد. باید یادآوری نمود که واکسیناسیون نوزاد علیه بیماری کزاز از یک و نیم ماهگی شروع می شود.
پیشگیری و کنترل بیماری کزاز
ـ انجام واکسیناسیون بهترین راه پیشگیری است که به همراه دیفتری و سیاه سرفه در 5 نوبت تزریق می شود.
ـ رعایت بهداشت در موقع زایمان و اعمال جراحی.
ـ شست و شو و ضد عفونی کردن زخم ها.
ـ استفاده از سرم کزاز در مورد کسانی که در معرض خطر هستند و بعد انجام واکسیناسیون کامل.
5. سیاه سرفه
سیاه سرفه بیماری عفونی و بسیار خطرناک دستگاه تنفسی است که معمولا کودکان به آن مبتلا می شوند. میکروب این بیماری (پرتوسیس) معمولا در گلو و نای جای می گیرد و ایجاد تب و سرفه های بسیار شدید می کند. این سرفه ها گاه سبب بوجود آمدن، فتق، خونریزی در چشم، ضعیف شدن بدن و آمادگی برای ابتلا به سایر بیماری ها از قبیل سل می شود و گاه نیز منجر به ورم مغزی و مرگ می گردد.
پیشگیری و کنترل بیماری سیاه سرفه
ـ واکسیناسیون تا حد بسیار زیادی از ایجاد بیماری پیشگیری می کند که به همراه کزاز و دیفتری در 5 نوبت مختلف تزریق می شود.
ـ جداسازی بیماران.
ـ درمان سریع و به موقع بیماران.
ضد عفونی و گندزدایی وسایل بیماران.
6. سرخک
سرخک یکی از خطرناک ترین بیماری های دوران کودکی است و نیز یکی از مهمترین عوامل ایجاد کننده سوء تغذیه، عقب افتادگی ذهنی، کوری و کری می باشد.
در چند ماه اول تولد، کودک در مقابل سرخک مصونیت دارد که این مصونیت را از مادر به ارث برده است. اما از 9 ماهگی به بعد در معرض خطر ابتلا به سرخک قرار می گیرد و باید در این سن واکسن سرخک به او تزریق شود. در 15 ماهگی نیز علیه سرخک واکسینه می گردد تا مقاومت بدن تکمیل شود.
سرخک در بعضی از کشورها هنوز باعث مرگ و میر عده زیادی از کودکان می شود. ویروس این بیماری بوسیله ترشحات حلق و بینی و با سرفه و عطسه خارج می شود و در اثر تماس مستقیم (صحبت کردن) به افراد سالم منتقل می گردد. شروع بیماری با تب، آبریزش از چشم و بینی، سرفه و ایجاد دانه های سفید رنگ در داخل مخاط دهان می باشد. 2 روز بعد دانه های قرمز رنگی در پشت گوش و محل رویش مو ها و روی پوست ظاهر می شود و از سر شروع و به پا ختم می شود. این بیماری درمان خاصی ندارد رعایت بهداشت فردی در بهبودی کامل کمک می کند.
پیشگیری و کنترل بیماری سرخک
ـ واکسیناسیون بهترین راه پیشگیری می باشد که در ماه های 9 و 15 برای کودکان انجام می گردد.
ـ جداسازی بیماران حداقل به مدت یک هفته بعد از شروع پیدایش دانه های قرمز روی پوست.
ـ تزریق سرم برای افراد در معرض خطر که واکسینه نشده اند.
ـ مراقبت و پرستاری از بیماران. زیرا به علت ضعیف شدن بیمار در این دوران امکان ابتلا به سایر بیماری ها و عوارض خطرناک سرخک وجود دارد.
7. سرخجه
بیماری سرخجه عفونی و مسری است که در هر سن مشاهده می شود ولی بیشتر در کودکان شایع است. ویروس این بیماری در ترشحات حلق و بینی مبتلایان وجود دارد و در اثر تماس مستقیم (حرف زدن) منتقل می گردد. سرخجه با تب مختصر و علائمی شبیه به سرماخوردگی شروع می شود. سپس دانه های قرمز کم رنگی در بدن ظاهر شده و بعد از 2 روز از بین می رود. علاوه بر این، غدد لنفاوی پشت سر و اطراف گردن، کشاله ران و زیر بغل بزرگ می شوند که گاهی کمی دردناک است که بین سه تا هفت روز دوام دارد.
ابتلا به سرخجه مصونیت دائمی در شخص ایجاد می کند ولی گاهی بیمار دچار عوارض مغزی خطرناک می شود. خطر این بیماری بیشتر برای زنان باردار بخصوص در سه ماه اول بارداری می باشد که ممکن است منجر به ناهنجاری هایی مانند کری، لالی، کوری، عوارض قلبی و مغزی در جنین گردد. بهترین راه پیشگیری، تزریق واکسن به دختران بخصوص در سنین نزدیک ازدواج می باشد. ولی واکسن سرخجه هرگز نباید به زنان باردار و زنانی که احتمال دارد تا دو ماه بعد از واکسیناسیون حامله گردند، تزریق شود.
8. اوریون
اوریون یک بیماری عفونی، مسری کودکان است که در فصل زمستان و اوایل بهار دیده می شود. این بیماری بیشتر در مدارس، سربازخانه ها و نقاط پرجمعیت بروز می کند. ویروس این بیماری بوسیله قطرات آب دهان و بینی در موقع حرف زدن، سرفه کردن و عطسه و پاک کردن بینی به خارج پرتاب می شود و از راه مخاط چشم، دهان و بینی وارد بدن می شود و موجب ورم غده های بناگوش می شود که این ورم گاه یک طرفه و گاه دو طرفه می باشد. زمان سرایت بیماری بیشتر قبل از شروع ورم بناگوشی می باشد.
این بیماری گاهی موجب ورم بیضه و تخمدان می شود که در کودکان کم خطر است ولی در افراد بالغ خطر بیشتری دارد و ممکن است منجر به عقیم شدن و نازایی شود. گاهی ممکن است اوریون در کودکان به ورم مخ منجر گردد.
پیشگیری و کنترل بیماری اوریون
ـ واکسیناسیون: استفاده از واکسن اوریون تا حدود 95% مصونیت ایجاد می کند.
ـ جداسازی بیماران تا زمان رفع کامل ورم بناگوش.
ـ استراحت: اوریون درمان خاصی ندارد، بهتر است مبتلایان بخصوص بالغین مذکر در بستر استراحت نمایند.
9. هاری
هاری یک بیماری ویروسی بسیار خطرناک و کشنده می باشد که از طریق گاز گرفتن حیوانات هار مانند سگ، گرگ، روباه و گاهی شغال به انسان منتقل می شود.
حیوانات هار در ابتدا تغییر عادت می دهند. مثلا گرگ معمولا روزها به اجتماعات انسانی نزدیک نمی شود، بنابر این ورود این حیوان به روستا در روزها به احتمال زیاد، دلیل هار بودن حیوان می باشد. هم چنین سگ هار به کسانی که قبلا وفادار بوده، حمله می کند. ریزش بزاق فراوان از دهان یکی دیگر از علائم هاری می باشد.
در انسان نشانه های هاری اغلب چند هفته بعد از این که توسط حیوان هار گزیده شد، ظاهر می گردد. در این فرد ابتدا ضعف، سردرد، گلودرد، بی اشتهایی و بعد از 4-2 روز احساس خارش و درد در اطراف محل گاز گرفتگی ظاهر می گردد که بتدریج به قسمت های بالای عضو انتشار می یابد و بعد هم اطراف صورت و گردن را گرفتار می سازد. بعد از این مرحله، بیمار دچار فلج عضلات ساق پا، صورت و حلق شده و سپس اغما و فوت عارض می گردد.
پیشگیری و کنترل بیماری هاری
ـ واکسیناسیون حیوانات خانگی و دام های اهلی.
ـ مبارزه و ریشه کنی سگ های ولگرد و معدوم ساختن حیوانات وحشی مانند روباه، شغال و گرگ.
ـ اجتناب از تماس با حیوانات وحشی.
ـ درمان: شست و شوی زخم بطور مکرر با آب و صابون و برس، ضد عفونی کردن محل گاز گرفتگی. لازم به ذکر است که در مورد این زخم به هیچ وجه پانسمان و بخیه انجام نشود.
افرادی که بوسیله حیوان گاز گرفته شده اند باید بلافاصله و حد اکثر تا دوازده ساعت بعد به مراکز درمان هاری در استان ها و انستیتوپاستور در تهران انتقال یابند.
در صورت امکان، حیوان حمله کننده و یا سر آن را با احتیاط کامل در یک کیسه پلاستیکی قرار داده و برای آزمایش و تشخیص هاری به مراکز هاری انتقال دهید.
10. یرقان (هپاتیت ویروسی)
بیماری یرقان ناشی از ورم شدید کبد است که اغلب با تب، لرز، سردرد، خستگی، ضعف عمومی، کوفتگی و درد قسمت های مختلف بدن همراه است. بی اشتهایی، تهوع، استفراغ، درد در قسمت راست بالای شکم، پر رنگ شدن ادرار، بی رنگ شدن مدفوع، زرد شدن پوست و سفیدی چشم از نشانه های دیگر آن است.
انتقال بیماری از طریق تماس مستقیم و غیر مستقیم می باشد. شخص بیمار بعد از ببهودی تا مدتهای زیادی عامل بیماری را از راه مدفوع دفع می کند. این ویروس همراه آب، غذا، شیر، سالاد و میوه های آلوده وارد بدن فرد سالم شده و او را بیمار می کند.
بیماری یرقان بیشتر در مناطق غیر بهداشتی و در بین افراد دیده می شود. گاهی آلودگی آب و مواد غذایی منجر به همه گیری های شدید می گردد. انتقال بیماری از راه های تزریقات خون نیز امکان دارد.
پیشگیری و کنترل بیماری یرقان
ـ استفاده از آب سالم و بهداشتی، پخت کامل غذاها، ضد عفونی کردن سبزیجات و میوه جات، دفع بهداشتی مدفوع، استفاده از شیر جوشیده یا پاستوریزه.
ـ تزریق سرم (گاماگلبولین) برای افرادی که به بیماران نزدیک هستند و افراد در معرض خطر.
ـ واکسن: برای افرادی که در معرض خطر هستند مثل پزشکان، پرستاران بخش عفونی.
واکسیناسیون علیه هپاتیت اخیراً جزء برنامه های ملی بهداشت کشور قرار گرفته است.
11. آنژین چرکی
آنژین چرکی یک عفونت شدید دستگاه تنفسی است که با تب زیاد، گلودرد، سردرد، تهوع، استفراغ، بی اشتهایی و وجود غشاء چرکی سفید رنگ روی لوزه ها همراه است. بیشتر کودکان در فصل سرد به آن مبتلا می شوند. آنژین در تمام دوره بیماری، قابل سرایت می باشد. انتقال بوسیله قطرات آب دهان و بینی و گاه بوسیله شیر و وسایل آلوده بیمار می باشد.
پیشگیری و کنترل بیماری آنژین چرکی
ـ استفاده از شیر جوشیده شده یا پاستوریزه.
ـ جداسازی بیمار و وسایل شخصی بیمار.
ـ درمان به موقع و کافی به منظور جلوگیری از سرایت به سایرین و پیشگیری از عوارض خطرناک بیماری.
در موقع بروز گلودرد حتما باید به پزشک مراجعه شود و داروها به موقع و بطور کامل مصرف شود. زیرا در اثر عدم درمان و یا درمان ناکافی آنژین چرکی، عوارض خطرناک بیماری مثل تب روماتیسمی، ضایعات قلبی، مفصلی و کلیوی ایجاد می گردد.
فقر، مسکن نامناسب، رطوبت و سرما، غذای ناکافی، زیادی جمعیت در یک محل، زندگی در جاهای کثیف و پرجمعیت و عدم دسترسی به وسایل بهداشتی و درمانی از عوامل مؤثر در ایجاد تب روماتیمسی می باشند.
تب روماتیسمی یکی از عوارض آنژین چرکی (استرپتوکوکی) می باشد که با علائم عفونت در لوزه ها و قسمت فوقانی دستگاه تنفس، تب، شکم درد، ورم عضله قلب و ورم مفاصل همراه است. اگرچه این بیماری به قسمت های مختلف بدن آسیب می رساند ولی تأثیر آن بر روی قلب، با ضایعات همیشگی همراه است.
به عقیده کارشناسان، 50 درصد از بیماری های قلبی و عروقی ناشی از آنژین چرکی می باشد. در بین کودکان مدرسه ای، در بعضی از کشورها، تعداد مبتلایان به 18 در هزار می رسد. معمولا یک تزریق عضلانی و یا یک دوره ده روز خوراکی آنتی بیوتیک که با تجویز پزشک باشد، می تواند عفونت را در هنگام شروع بیماری آنژین از بین ببرد.
12. سرماخوردگی
سرماخوردگی نوعی بیماری ویروسی تنفسی و معمولی است اما دارای چندین عامل می باشد. سرماخوردگی بیشتر در محل های پرجمعیت و سردسیر انتشار می یابد. کودک مبتلا به سرفه و سرماخوردگی باید در محیطی تقریباً گرم نگهداری شود و از هوای تمیز و بدون دود تنفس کند. بدن کودک بیمار را باید گرم نگه داشت اما نباید خیلی داغ یا محکم پوشانده شود. بینی کودک باید کاملا باز باشد. هوای مرطوب به تنفس راحت، کمک می کند. بوسیله بخار آب داغ (ولی نه در حال جوش) می توان هوای اتاق را مرطوب نگه داشت. هوای اتاق کودک باید پاک و سالم باشد، در روز باید 3-2 بار درب و پنجره اتاق را برای تهویه هوا باز کرد ولی کودک نباید در جریان مستقیم باد قرار گیرد. جداسازی بیماران می تواند از سرایت بیماری جلوگیری نماید.
در صورت عدم رعایت نکات ذکر شده سرماخوردگی و سرفه می توانند به سینوزیت، گلودرد چرکی، ورم گوش میانی، ذات الریه و نهایتاً مرگ دو تا سه میلیون کودک ختم گردد.
زمانی که تعداد تنفس کودک از حد عادی بیشتر می شود (بیش از 50 بار در دقیقه) و قسمت پایین سینه کودک در موقع تنفس پایین می رود (در حالی که در حالت عادی این قسمت به طرف بالا می آید) و کودک قادر به نوشیدن و غذا خوردن نمی باشد، باید فوری کودک را به مراکز بهداشتی ـ درمانی رسانید.
در مدت بیماری، تغذیه کودک باید حتماً ادامه یابد و در این مدت باید به کودک مقدار زیادی مایعات بخصوص آشامیدنی های گرم خورانید و بعد از بهبودی به مدت یک هفته باید به کودک غذای بیشتری داد تا از سوء تغذیه جلوگیری شود.
تغذیه با شیر مادر به همراه غذا بخصوص استفاده از ویتامین a (در پرتقال و میوه های زرد و برگ های سبز سبزیها وجود دارد) و انجام واکسیناسیون، کودک را از خطر ابتلاء به ذات الریه نجات می دهد.
13. اسهال
اسهال یکی از بزرگترین مشکلات بهداشتی در همه کشور های فقیر و غنی می باشد، ولی در کشور های فقیر موجب مرگ و میر تعداد زیادی از کودکان می گردد. عوامل ایجاد کننده اسهال بیشتر عفونی هستند که در اثر عدم رعایت بهداشت فردی و محیط باعث بیماری می شوند. میکروب بیماری اسهال همراه با آب و یا غذای آلوده وارد بدن می شود و اگر تعداد میکروب ها زیاد باشند، ایجاد اسهال می کنند. میکروب بوسیله مدفوع از بدن خارج شده و از طریق آب، غذای آلوده شده بوسیله دست، ظروف و مواد غذایی و آشامیدنی، حشرات و چرک زیر ناخن ها وارد بدن می شود.
پیش گیری از اسهال
ـ برای پیش گیری از اسهال باید از آب و غذای تمیز و بهداشتی استفاده نمود.
ـ آب باید تصفیه شده یا جوشانیده شده باشد و غذا باید کاملا پخته شده باشد، دور از دسترس مگس و در جای خنک نگهداری شود.
ـ میوه جات و سبزیجات باید خوب شسته و ضد عفونی شوند.
ـ قبل از خوردن غذا و بعد از توالت باید دست ها با آب و صابون بخوبی شسته شوند.
ـ زباله ها در کیسه زباله و در سطل درب دار ریخته شده و به طرز صحیح دفن گردد. دفن و سوزاندن زباله ها در جای مخصوص، از انتشار بیماری توسط حشرات جلوگیری می کند.
توالتها باید بهداشتی باشند و مرتباً شسته و ضد عفونی گردند. در جایی که توالت بهداشتی وجود ندارد، مدفوع باید بلافاصله دفن گردد.
ـ برای اسهال واکسنی وجود ندارد، فقط با رعایت بهداشت می توان از آن پیش گیری نمود.
کنترل کم آبی ناشی از اسهال
بیماری اسهال در کودکان می تواند موجب مرگ گردد. سالانه تقریبا 5/3 میلیون کودک بعلت بی آبی بدن در اثر اسهال می میرند و هم چنین تعداد زیادی از کودکان مبتلا به اسهال، دچار سوء تغذیه و رشد ناکافی جسمی و روانی می شوند. عوارض ناشی از اسهال به دلیل کم شدن آب بدن می باشد. بنابراین باید به کودک بیمار مایعات فراوان داده شود. شیر مادر، سوپ، آب برنج، مایع درمانی خوراکی (o.r.s) ، چای کمرنگ و آب میوه تازه از مرگ و میر کودکان اسهالی جلوگیری می کند. نکته مهم آن است که شیر و غذای کودک بیمار نباید قطع گردد. اگر کودک از شیر خشک یا شیر گاو تغذیه می کند باید با اضافه کردن آب تمیز، شیر او را به اندازه دو برابر رقیق نمود.
غذای کودک نیز در این دوره باید سالم و مقوی بوده (مخلوط نرم و له شده حبوبات و غلات ـ غلات با گوشت یا ماهی پخته شده ـ مخلوط غلات و سبزیجات پخته شده به اضافه 2-1 قاشق چایخوری روغن به همراه ماست و میوه) و تازه تهیه شود و پنج یا شش بار در روز به کودک خورانده شود. بعد از بهبودی کودک نیز حداقل به مدت یک هفته باید مقدار غذای کودک اضافه گردد. تغذیه نوزادان از شیر مادر در این دوره بسیار مفید است.
در صورت وخامت بیماری (بی حالی، چشم های فرو رفته، گریه بدون اشک، تب، تشنگی و استفراغ زیاد، دفع مدفوع آبکی زیاد که گاهی همراه با خون که نشانه اسهال خونی است) باید حتما به مراکز بهداشتی ـ درمانی و یا پزشک مراجعه شود.
مایع درمانی خوراکی (o.r.s)
در صورتی که از پودرهای بسته بندی شده آماده O.R.S استفاده می شود، باید مقدار آب برای حل کردن پودر دقیقا به همان میزانی باشد که در دستور روی پاکت نوشته شده است. در صورتی که پودر آماده در دسترس نباشد می توان از محلول قندی ـ نمکی خانگی استفاده کرد (8 قاشق چایخوری شکر، 1 قاشق چایخوری نمک در یک لیتر آب که برابر 4 لیوان 250 سی سی معمولی است). محلول «اُ . آر. اس» را نباید به شیر، سوپ، آب میوه یا نوشابه اضافه نمود. مقدار مصرف محلول برای کودکان زیر دو سال بعد از هر مدفوع آبکی 4/1 تا 2/1 فنجان و برای کودکان بزرگتر 2/1 تا 1 فنجان بزرگ است که باید تا زمان بند آمدن اسهال (5-3 روز) ادامه داشته باشد. در صورتی که کودک استفراغ می کند، 10 دقیقه صبر کنید و بعد کم کم به او مایعات بخورانید.
14. ایدز
ایدز یکی از مهمترین بیماری های واگیر می باشد که به بیماری ویروسی قرن بیستم شهرت دارد. ویروس این بیماری هنگامی که وارد بدن شد، خود را به یکی از سلول ها چشبانده تا در زمانی که در اثر تحریک سلول شروع به رشد می نماید، ویروس هم تکثیر پیدا کند و موجب نقص سیستم ایمنی (دفاعی) بدن گردد که در نتیجه فرد در معرض ابتلاء به انواع بیماری عفونی، انگلی و سرطان ها قرار گیرد.
علائم اولیه بیماری عبارتند از: تب، التهاب غدد لنفاوی، اسهال، استفراغ، کاهش وزن، بی اشتهایی، تعریق شبانه، سردرد، سرفه و سپس دوره پنهانی بیماری شروع می شود که شخص ظاهرا سالم است ولی نتیجه آزمایش مثبت خواهد بود. این دوره ممکن است حدود 8 سال و در کودکان تا 2 سال طول می کشد. در مرحله بعد غدد لنفاوی در دو یا چند نقطه بدن بصورت قرینه، متحرک و بدون درد ظاهر می شود و بدنبال آن ضایعات و زخم های پوست و مخاط بروز می کند. مرحله آخر که مرحله «ایدز» نام دارد، مرحله بروز عفونت های فرصت طلب، تومورهای سرطانی و جنون ایدز است که بعلت آسیب به سلول های مغزی، هوش و عقل انسان زایل شده و سرانجام مرگ حاصل می گردد.
راه های اصلی ورود بیماری
ـ تماس جنسی با افراد آلوده به ویروس ایدز.
ـ انتقال خون و فرآورده های خونی آلوده به ویروس.
ـ انتقال از مادر آلوده به کودک.
پیشگیری از بیماری ایدز
ـ پایبندی به اصول اخلاقی و خانوادگی و اجتناب از بی بند و باری های جنسی.
ـ استفاده اختصاصی از لوازمی که ممکن است در قسمتی از بدن ایجاد بریدگی کند مثل تیغ ریش تراشی.
ـ استفاده از سوزن و سرنگ یکبار مصرف در تزریقات.
ـ استفاده از ماسک و روپوش و دستکش برای بهداشت کاران دهان و دندان.
ـ استفاده از خون آزمایش شده و بی خطر در انتقال خون.
خوشبختانه در کشور ما به علت اعتقادات مذهبی و عوامل فرهنگی و پایبندی به اصول خانوادگی، انتشار این بیماری محدود گشته است. بیشتر افراد آلوده در ایران، بیماران هموفیلی، معتادان و مسافران خارج از کشور می باشند.
15. آلودگی های انگلی
انگل ها موجودات زنده ای هستند که در داخل یا خارج از بدن موجودات دیگر زندگی می کنند و زندگی خود را از وجود آن ها تأمین می کنند. راه های ورود انگل ها به بدن مختلف است. بعضی از انگل ها از راه دهان وارد بدن می شوند (کرمک، آسکاریس، ژیاردیا، کرم کدو) بعضی از انگل ها از راه پوست وارد بدن می شوند (مالاریا، سالک، شیستوزوما، کرم های قلابدار) و بعضی دیگر عموما روی پوست بدن زندگی می کنند مانند کک و شپش.
بعضی از آلودگی های مهم انگلی
1/15 سالک
سالک یک بیماری پوستی است که به وسیله انگلی تک سلولی به نام لیشمانیا ایجاد می گردد. انتقال بیماری به وسیله پشه خاکی (فلوبوتوم) از شخص بیمار به انسان سالم منتقل می شود. زخمی که در اثر این آلودگی ایجاد می شود، معمولا یک عدد است و درد ندارد و درصورت درمان زخم بهبود می یابد ولی بدون درمان حدود یکسال و گاه تا ده سال طول می کشد و بعد از بهبودی جای زخم معمولا به صورت یک سکه ده ریالی باقی می ماند.
بیماری سالک در تمام مدتی که انگل در زخم وجود دارد (در صورت عدم درمان) قابل انتقال می باشد.
پیشگیری و مبارزه با بیماری سالک
ـ از بین بردن حیواناتی مانند سگ، روباه، شغال و موش صحرایی.
ـ سم پاشی اطراف روستا ها و مناطقی مثل اصطبل ها، مرغداری ها، مخروبه ها به منظور دفع پشه خاکی.
ـ استفاده از پشه بند به هنگام خواب و استفاده از توری فلزی برای در و پنجره ها برای جلوگیری از نیش پشه خاکی به هنگام بعد از غروب.
ـ استفاده از واکسن در مورد افرادی که شدیدا در معرض ابتلا هستند. واکسن این بیماری ایجاد زخم کوچکی در محل تزریق می کند و مانع از پیدایش سالک با ضایعات زشت بر روی صورت و اطراف چشم، بینی و لب می شود.
ـ محافظت زخم سالک از دسترس پشه خاکی با یک گاز استریل.
ـ درمان صحیح و سریع به منظور پیشگیری از نقص عضو وسیع تر و پیش گیری از انتشار بیماری.
2/15. شپش
شپش انگل خارجی پوست است و طول آن 2 تا 5 میلیمتر می باشد. شپش ممکن است در سر، تن و شرمگاه وجود داشته باشد. هرجا که فقر عمومی با فقدان بهداشت همراه باشد، شپش هم هست.
در شرایطی که تراکم جمعیت و دسترسی به حمام و صابون کمتر است، مانند اردوگاه های رانده شدگان جنگ، قحطی و آوارگی، شپش زیاد است.
تخم شپش رشک نام دارد که سفید رنگ و چسبنده است و تا زمانی که شپش و تخم در بدن وجود دارد احتمال بیماری هست. شپش موجب انتقال تیفوس و تب راجعه می گردد. انتقال بیماری از انسان آلوده به وسیله تماس مستقیم و غیره مستقیم یعنی استفاده از لوازم، لباس، رختخواب و شانه صورت می گیرد.
پیشگیری و مبارزه با شپش
ـ رعایت بهداشت فردی و شستشوی مرتب بدن و لباس ها، پرهیز از تماس با افراد آلوده، عدم استفاده از وسایل و البسه دیگران.
ـ درمان بیماران با پودر «کوپکس».
ـ ضد عفونی کردن لباس ها و وسایل آلوده با حرارت یا آب بسیار داغ.
ـ سم پاشی محل زندگی مبتلایان، رختخواب و لباس های مبتلایان، بعد از شستشوی کامل در معرض سرما و یا گرمای شدید قرار گیرد.
3/15. گال
گال یا هیره یک نوع بندپای کوچک و سفید رنگ است که به زحمت با چشم دیده می شود. بدنش گرد است و انگل پوست پستانداران است و با نفوذ در پوست و با تونل زدن در زیر لایه شاخی پوست تولید بیماری می کند. این بیماری ایجاد خارش شدید می نماید. در شرایط جنگی و در سربازخانه ها و در بین طبقات فقیر و جوامع غیر بهداشتی دیده می شود.
به علت تخم گذاری گال ماده در زیر پوست، خارش های شبانه و زخم های موضعی و عفونت ایجاد می گردد. انتقال بیماری از انسان مبتلا از راه مستقیم و غیر مستقیم (استفاده از رختخواب و لباس زیر افراد بیمار) انجام می گیرد.
پیش گیری و مبارزه با گال
ـ رعایت بهداشت فردی و پاکیزه نگه داشتن لباس.
ـ اجتناب از پوشیدن لباس های زیر دیگران.
ـ اجتناب از خوابیدن در بستر دیگران.
ـ جداسازی بیمار تا بهبودی کامل.
ـ بیماریابی در سایر افراد خانواده زیرا معمولا بقیه افراد خانواده نیز مبتلا می شوند.
ـ درمان صحیح و کامل مبتلایان.
ـ سم پاشی محل زندگی هیره.
4/15. آلودگی به کرم آسکاریس (آسکاریدوز)
آسکاریس در روده کوچک انسان زندگی می کند و ایجاد بیماری آسکاریدوز می نماید. آلودگی شدید به این کرم در انسان ایجاد سوء تغذیه، شکم درد، بی قراری در خواب و ناراحتی های عصبی می نماید. گاهی جنین کرم خود را به ریه می رساند و موجب سرفه و تنگی نفس می شود. در روده ها به علت جذب ناقص غذا موجب سوء تغذیه می گردد.
تخم این کرم همراه با غذا و آب آلوده و یا دست های شسته نشده وارد بدن می شود. علت عمده این آلودگی، خوردن سبزی و کاهوی شسته نشده می باشد. گرد و خاک نیز می تواند عامل بیماری باشد.
پیش گیری و مبارزه با آسکاریدوز
ـ افراد بیمار باید فوراً درمان قطعی شوند. برای این کار حتماً باید به دستور پزشک قرص های ضد کرم مصرف کنند.
ـ قبل از تماس دست ها با مواد غذایی و قبل از خوردن غذا و بعد از توالت دست ها با آب و صابون باید خوب شسته شوند.
ـ ناخن ها همیشه کوتاه نگه داشته شوند.
ـ بهداشت محیط رعایت گردد و از کود انسانی در مزارع استفاده نگردد.
ـ شستشوی صحیح سبزیجات در پیشگیری بسیار مؤثر است. بدین طریق که سبزی ها باید در مقادیر زیاد آب خیسانده شوند و به دفعات متعدد و خوب در آب تکان داده شوند. سبزیجات بایستی پس از شست و شو با آب با مواد ضد عفونی (پرکلرین) ضد عفونی گردند. نحوه ضد عفونی به این ترتیب است که در داخل یک سطل پلاستیکی که 10 لیتر آب داشته باشد یک قاشق چایخوری (2 گرم) از پودر پرکلرین اضافه نموده و کاملاً بهم زده می شود. آن گاه سبزیجات را در داخل آن گذاشته و بعد از 15 - 20 دقیقه آن ها را خارج کرده، مجدداً با آب لوله کشی خوب می شوییم.
ـ برگ ها کاهو باید جدا جدا شده و با فشار آب و دست کشیدن بر سطح آن ها شسته شوند تا تخم های انگل از آن ها جدا شود.
5/15. کرم اکسیور (کرمک)
کرمک، کرم سفید رنگ و کوچکی است که در روده بزرگ زندگی می کند و ایجاد بیماری «اکسیوروزیس» می نماید. این بیماری موجب خارش های شدید شبانه در ناحیه مقعد می گردد. زیرا کرم ماده برای تخم گذاری شبها خارج شده و در چین های مقعد تخم می گذارد و خارش به دلیل حرکات سریع کرم می باشد. اگر بیمار خود را بخاراند، تعداد زیادی تخم کرم به دست و زیر ناخن ها و لباس های زیرش می چسبد. این دست های آلوده موجب آلودگی مجدد شخص و انتقال به دیگران می شود. انتقال تخم کرم از راه هوا و خوابیدن در بستر افراد بیمار هم امکان دارد.
پیش گیری و مبارزه با کرمک
ـ درمان به موقع و کامل بیماری.
ـ بیماریابی در سایر افراد خانواده، زیرا یک نفر در یک خانواده می تواند همه را مبتلا نماید.
ـ شستن دست ها با آب گرم و صابون.
ـ کوتاه نگه داشتن ناخن ها.
ـ عدم استفاده از مواد غذایی غیر بهداشتی.
6/15 ژیاردیا
ژیاردیا انگل تک سلولی بسیار ریزی است که با چشم دیده نمی شود و ایجاد بیماری «ژیاردیازیس» در انسان می کند. آلودگی با این انگل بیشتر در جاهای گرمسیر و پرجمعیت که امکانات بهداشتی ندارند دیده می شود و موجب دل درد، نفخ شکم، اسهال، کاهش وزن و گاهی سبب یرقان می گردد.
انتقال بیماری از راه دهان به وسیله آب و غذای آلوده می باشد. این آلودگی را بیماری «ساندویج فروشها» نیز می گویند زیرا اغلب بوسیله غذاهای سرد به انسان منتقل می شود. تخم این کرم مانند کرمک چسبنده می باشد.
پیشگیری و مبارزه با ژیاردیا
ـ رعایت بهداشت فردی.
ـ شستن دست ها با آب گرم و صابون.
ـ کوتاه کردن ناخن ها.
استفاده از آب و غذای بهداشتی.
7/15. کچلی
کچلی بیماری قارچی واگیرداری است که پوست و مو و ناخن را مبتلا می کند. این بیماری معمولا همراه با شوره، قرمزی، التهاب شدید، ریزش مو، ضایعات زخمی می باشد و معمولاً در کودکان سنین دبستانی دیده می شود.
عامل بیماری ممکن است در انسان یا حیوانات بخصوص سگ و گربه و یا در خاک موجود باشد. انتقال بیماری از راه مستقیم و غیر مستقیم بوسیله تماس با بیماران و یا استفاده از شانه، روسری، کلاه، ملحفه، وسایل حمام، حوله و وسایل آلوده آرایشگران و یا از راه شنا در استخرهای عمومی و آبهای راکد انجام می گیرد.
پیشگیری و مبارزه با کچلی
ـ کنترل و درمان بیماری: کوتاه کردن موها، استفاده از داروهای ضد قارچی، پوشانیدن سر با کلاه یا روسری به منظور جلوگیری از پخش شدن قارچ در محیط، جوشاندن و ضد عفونی کردن لباس ها و ملافه های بیمار.
ـ ضد عفونی کردن وسایل آرایشگاه ها و مکان های همگانی مانند حمام های عمومی، استخرهای عمومی.
ـ ضد عفونی کردن حمام ها و داخل وان ها و زیر دوشی ها.
ـ اجتناب از شنا در استخر های عمومی و آب های راکد.
ـ شستشوی سر و صورت با آب و شامپو یا صابون بخصوص بعد از اصلاح.
ـ خشک کردن بدن بعد از حمام بخصوص پاها و لای انگشتان پا زیرا رطوبت یکی از عوامل مستعد کننده قارچ می باشد.
ـ اختصاصی بودن وسایل حمام (حوله، کیسه، لیف) شانه، برس، البسه (کلاه، روسری، لباس های زیر) و ملافه.