انواع جناس !

[∆ MeRzaD ∆]

دو واژه که در تلفظ یکی ، اما در معنی مختلف اند را "جناس تام " گویند.




انواع جناس :
۱) جناس تام را تعریف کنید ؟
دو واژه که در تلفظ یکی ، اما در معنی مختلف اند را "جناس تام " گویند .
مانند: برادر که در بند خویش است نه برادر ، نه خویش است .
خویش اول به معنی " خود " و خویش دوم به معنی " قوم و خویش " است .
خود آزمایی
۱) در اشعار و جمله های زیر ، جناس تام را تعیین کنید و معنی هر یک از ارکان را بگویید؟
خرم تن او که روانش از تن برود ، سخن روان است
روح و جان مشهور و جاری بر سر زبان هاست
(سعدی)
نالم زدل چو نای من اندر حصار نای پس گرفت همت من زین بلند جای
نِی اسم زندان مسعود سعد
(مسعود سعد)
گر آمدم به کوی تو چندانی غریب نیست چون من در آن دیار هزاران غریب هست
عجیب فرد ناشناس
(حافظ)
وای که گیسوی تو را رسم تطاول آموخت هم تواند کرمش داد من مسکین داد
حق فعل ماضی
(حافظ)
نه عجب که قلب دشمن شکنی به روز هیجا تو که قلب دوستان را به مفارقت شکستی
میانه ی لشکر دل
(سعدی)
با زمانی دیگر اندازه ای که پندم می دهی
کاین زمانم گوش بر چنگ است و دل در چنگ نیست
آلت موسیقی دست و مجازاً به معنی اختیار
(سعدی)
کتابی که در او داد سخن آرایی توان داد ، ابداع کنم . (سعد الدین وراوینی )
حق فعل ماضی
۲) جناس ناقص حرکتی را تعریف کنید ؟
یک سانی دو یا چند واژه در صامت ها که علاوه بر اختلاف در معنی ، در مصوت یا مصوت های کوتاه نیز با هم فرق دارند " جناس ناقص می خوانیم .
مانند : شکر کند چرخ فلک ، از مَلِک و مُلْک و مَلَک
کز کرم و بخشش او ، روشن و بخشنده شدم
( مولوی)
خود آزمایی
۱) در اشعار زیر ، جناس های ناقص را بیابید ومصوت های کوتاهی را که با هم تفاوت دارند ، مشخص کنید ؟
مَلِک را همین مُلْک پیرایه بس که راضی نگردد به آزار کس ( سعدی )
اختلاف در مصوت های کوتاه َ ِ و ُ ْ
صاف های جمله عالم خورده گیر همچو دُرد ِ دَردِ دین جستیم ، نیست (مولوی )
اختلاف در مصوت های ِ و ُ
گوهر مخزن اسرار همان است که بود حقه ی مِهر بدان مُهر و نشان است که بود
اختلاف در مصوت های ِو ُ (حافظ)
پسر را نشاندند پیران ده که مِهرت بر او نیست .مَهرش بده
اختلاف در مصوت های ِ و ُ (سعدی)
مکن تاتوانی دل خلق ریش و گر می کُنی ، می کَنی بیخ خویش
اختلاف در مصوت های کوتاه ُ و َ (سعدی)
انواع جناس ناقص :
۱) جناس ناقص اختلافی را تعریف کنید ؟
دو کلمه که علاوه بر معنی در یکی از حروف اول یا وسط یا آخر با هم مختلف هستند را می گویند .
مانند : دل من هست از این بازار ، بیزار قسم خواهی به دادار و به دیدار
(نظامی)
خود آزمایی
۱) در ابیات زیر ، جناس های ناقص را بیابید و حرف هایی را که متفاوت اند، در آغاز، میان و پایان ارکان نشان دهید ؟
این بوی روح پیروز از آن خوی دلبر است وین آب زندگانی از آن جوی کوثر است
اختلاف در حروف اول (ب ، خ ، ج )
(سعدی)
درشت است پاسخ و لیکن درست درستی ، درشتی نماید نخست
اختلاف در حروف وسط و آخر (س ، ش ، ی )
(ابو شکور)
شرف مرد به جود است و کرامت به سجود هر که این دو ندارد عدمش به ز وجود
ارکان جناس اند و اختلاف در حروف اول ( س ، و)
(سعدی)
ساقی به نور باده بر افروز جام ما مطرب بگو که کار جهان شد به کام ما
اختلاف در حروف اول ( ج ، ک ) / کار و کام : اختلاف در حروف آخر ( ر، م )
(حافظ)
سوزد مرا ، سازد مرا در آتش اندازد مرا و زمن رها سازد مرا ، بیگانه از خویشم کند
اختلاف در حروف وسط (و،ا)
(رهی معیری)
سررشته ی جان به جام بگذار کاین رشته از او نظام دارد
اختلاف در حرف آخر (ن ، م)
(حافظ)
هنگام تنگ دستی در عیش کوش و مستی کاین کیمیای هستی ، قارون کند گوارا را
اختلاف در حرف اول (م ، ه)
(حافظ)
۲) جناس ناقص افزایشی را تعریف کنید ؟
اختلاف دو واژه در معنی و تعداد حروف را " جناس ناقص افزایشی " می خوانیم .
مانند : شادی مجلسیان در قدم و مقدم توانست
جای غم باد مر آن دل که نخواهد شادت
(حافظ)
قدم و مقدوم : اختلاف در حرف اول ، مقدم یک صامت در اول اضافه تر دارد .
خود آزمایی
۱) در اشعار زیر ، جناس های ناقص را بیابید و هر نوع افزایشی را که در ارکان صورت گرفته است نشان دهید ؟
سعدیا گر نکند یاد تو آن ماه ، مرنج ما که باشیم که اندیشه ی ما نیز کنند (سعدی)
جناس ناقص افزایشی حرف ه در آخر رکن اول اضافه شده است
ده روزه مهر گردون،افسانه است و افسون نیکی به جای یاران ، فرصت شمار یارا
جناس ناقص اختلافی در حرف وسط جناس ناقص افزایشی ن در آخر یاران اضافه شده است
(حافظ)
موج ها خوابیده اند ، آرام و رام طبل طوفان از نوا افتاده است
جناس ناقص افزایشی "آ" در رکن اول افزوده شده است .
(مهدی اخوان ثالث)
جان بی جمال جانان میل جهان ندارد هر کسی که این ندارد حقا که آن ندارد
جناس ناقص افزایشی افزایش " ان " در آخر واژه ی دوم .
(حافظ)
چو دید آن درفشان درخش مرا به گوش آمدش بانگ رخش مرا
جناس ناقص افزایشی افزایش صامت "د" در واژه ی اول
(فردوسی)
خود کار من گذشت زهر آز و آرزو از کان و از مکان پی ارکانم آرزوست
جناس ناقص افزایشی افزایش در / جناس ناقص افزایشی افزایش م در رکن دوم وسط و آخر کلمه آرزو
(مولوی)

ربابه مزیدی