باغ عفیف‌آباد

[spent †]

باغ عفیف‌آباد یکی از قدیمی‌ترین و زیباترین باغ‌های شهر شیراز است که در غرب شیراز و در جنوب خیابان قصرالدشت بالاتر از باغ قدیمی رحمت‌آباد و در انتهای خیابان عفیف‌آباد قرار دارد. درِ ورودی باغ از چوب ساخته شده و در بخش شمالی آن واقع شده است. در پشت در، دالانی وجود دارد که اتاق‌های نگهبانان در دو سوی آن تعبیه شده است. سردرِ باغ دارای 4 ستون گچی ساده است که دو به دو در دو سوی واقع شده و با اقتباس از طرح سرستون‌های تخت جمشید، گچبری شده است.

در پیشانی درِ ورودی نقش دو شیر که گویی را در میان پنجه‌های خود گرفته‌اند، دیده می‌شود. پس از گذر از در، دهلیزی وجود دارد که سقف آن از چوب ساخته شده و با شکل‌های منظم هندسی مرتب شده‌اند. در طرف دیگر در و بر پیشانی دهلیز، مجلس تاج‌گذاری پادشاه ساسانی دیده می‌شود که بر قاب نیم‌دایره‌ای به وسیله کاشی‌های رنگارنگ قرار دارد.

مساحت این باغ حدود 127000 مترمربع می‌باشد و در زمان صفویه به «باغ گلشن» معروف بوده است. این باغ در آن زمان از جمله باغ‌های آباد و مهم شیراز و مقر پادشاهان وقت بوده است. یعقوب خان ذوالقدر؛ حاکم شیراز در زمان شاه عباس صفوی، در قسمتی از اراضی این باغ قلعه‌ای محکم ساخت و برای بنای این قلعه از سنگ‌های گورستان جعفرآباد و مصلی استفاده نمود. پس از صفویه این قلعه ویران شد و باغ رونق و آبادانی خود را از دست داد. در سال 1284 هجری قمری، به فرمان «میرزا علی‌محمد خان قوام‌الملک» عمارت باغ فعلی احداث شد. وی برای آبیاری درختان باغ قنات لیمک را که در 15 کیلومتری باغ و در قصر قمشه بود، خریداری کرد. این باغ در اواخر سده گذشته به خواهرزاده قوام‌الملک به نام «عفیفه خانم» به ارث رسید و چون او بهسازی گسترده‌ای در باغ انجام داد، از آن پس باغ را «عفیف‌آباد» نامیدند.

در میان باغ کاخ زیبایی قرار دارد که از بناهای دوره زندیه و قاجاریه است.
ساختمان کاخ دو طبقه است. طبقه پایین زیرزمین وسیعی است که آب نمای زیبایی در آن ساخته شده و هم اکنون این طبقه به «موزه نظامی» تبدیل شده و سلاح‌های گوناگون در آن به تماشا گذاشته شده است. در این موزه سلاح‌های گران‌بهایی همچون تفنگ فتحعلی شاه، ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه، رضا شاه و محمدرضا شاه پهلوی، سَرپُرهای همرزمان میرزا کوچک خان جنگلی و مسلسل رئیس علی دلواری دیده می‌شود. در جلوی پلکان ورودی نیز ارابه‌ ویژه تشییع جنازه رضا شاه پهلوی و توپ فتحعلی شاه قاجار دیده می‌شود. این طبقه با 3 پله به طبقه دوم راه دارد.

طبقه دوم شامل یک راهروی طویل است که در دو سوی آن اتاق‌های زیبا و تو در تو قرار دارند و در میانه این طبقه، تالار بزرگ و باشکوهی قرار دارد. این طبقه را که «موزه عبرت» می‌نامند شامل اتاق‌های همایش، رخت‌کن، نشیمن، مطالعه، سالن پذیرایی و قمارخانه است. از اشیای باارزش این موزه فرش‌های قیمتی کف اتاق‌ها و پیانوی شخصی فرح پهلوی می‌باشد که در جشن 2500 ساله شاهنشاهی استفاده شده است.

از دیگر بخش‌های این باغ قهوه‌خانه سنتی باغ است که در سمت راست درِ ورودی باغ واقع شده و در حیاط آن درخت نارنج و حوض کوچکی قرار دارد. سالن قهوه‌خانه دارای 6 حجره است که بر هر کدام نقشی کشیده‌اند. این نقش‌ها عبارتند از داستان ضحاک و کاوه آهنگر، داستان زال و سیمرغ، نبرد رستم و سهراب، نبرد تهمتن و دیو سپید و نبرد رستم و اسفندیار.

از دیگر بناهای باغ حمام آن است که در بخش غربی ساختمان ورودی و پشت دیوار قرار دارد. در دیوارهای خزینه حمام نقش‌های برجسته‌ای به چشم می‌خورد که عبارتند از تصویر فرهاد در کوه بیستون، دیدار مردم با خسرو پرویز ساسانی، صحنه ورودی حضرت یوسف به جمع زنان مصری و … .

باغ عفیف‌آباد در سال 1341 خورشیدی توسط ارتش از فرح پهلوی خریداری شد. این باغ در سال 1348 زیر نظر سازمان میراث فرهنگی مرمت شد و در سال 1370 همزمان با روز ارتش، به عنوان «موزه نظامی شماره 2» بازگشایی شد و اکنون تحت اختیار سازمان عقیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران است.
این باغ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.