24-07-2014، 13:32
چرا بعضی اوقات دچار اشتباه و گناه میشوم؟
عالمان اخلاق میگویند: منشأ و انگیزه درونی گناهان، سه نیروی نفس میباشد:
1. شهوت، 2.غضب و 3.وهم.
نیروی شهوت، انسان را به افراط در لذت خواهی نفسانی میکشاند و سرانجامش، غرق شدن در فحشا و زشتیهاست.
نیروی غضب، انسان را به ظلم، طغیان، آزار رسانی و تجاوز، وادار میکند.
نیروی وهم، روح برتری طلبی، انحصارجویی، تکبر و خودخواهی را در انسان زنده میکند و او را به گناهان بزرگی وارد میکند.
به این مثال توجه کنید: آب، در عین حال که مایه حیات تمامی جانداران میباشد، اگر مهار نشود، به صورت سیلابی جریان مییابد و باعث نابودی حیات بشر میشود. بنابراین، این پدیده حیاتبخش نیز نیاز به سد سازی و مهار دارد و در صورتی برای بشر مفید خواهد بود که به هنگام نیاز، در کانال کنترل شده خاصی قرار گیرد و از دریچه مخصوصی، به مقدار نیاز، جریان یابد و در غیر این صورت، طغیان میکند و به باغها، کشتزارها و خانهها سرازیر شده، همه را ویران خواهد ساخت.
در مورد انسان نیز نیروی غضب، برای دفاع و شهوت، برای بقای نسل، لازم است؛ ولی اگر این دو غریزه بر اثر افسار گسیختگی طغیان کنند، موجب بروز جنایات ویرانگر و انحرافات جنسی و بیعفتی خواهند شد.
در نتیجه اگر بخواهیم جامعه را از لوث گناه پاک سازیم و یا وجود خویش را از آلودگی گناه حفظ کنیم، راهی جز کنترل و تعدیل غرایز و تمایلات نفسانی نداریم.
حل مشکل
1. گناهشناسی؛ شناخت گناهان و تفکر در آثار دنیوی و اخروی آنها، گام نخستین شناسایی تصویر زشت گناهان و زمینهساز تنفر از گناهان است.
2. گناهزدایی؛ مبارزه اساسی با گناه، از طریق مبارزه با زمینههای گناه و تقویت زمینههای اصلاح، امکانپذیر است و در اینباره، راهی جز تقویت اراده وجود ندارد.
اینک با طرح سؤالهای کوتاه و پاسخ آنها، به گشودن راه کمک میکنیم.
1. چرا باید خودمان را بشناسیم؟ چون اگر استعداد بینهایت و ارزشهای وجودی خود را نشناسیم، هرگز حرکتی نخواهیم کرد. تمام حرکت تکاملی انسان، به نوع و عمق شناخت وی نسبت به ارزشهای وجودی وی وابسته است.
2. چرا باید هستی را شناسایی کنیم؟ چون انسان خلاصه هستی است و با هماهنگی و همراه شدن با هستی و قرب به خدای هستی و رنگ خدایی گرفتن، به کمال میرسد. اگر انسان هستی را نشناسد نمیداند چه باید کند و به عبارت دیگر، انسان، قانون کمال را از هستی فرا میگیرد.
3. نقش دین در زندگی انسان چیست؟ آدمی با زبان هستی آشنا نیست و نیاز به مترجم دارد. دین، ترجمان هستی است و به نحو بسیار ظریفی انسان را به رنگ هستی درمیآورد. تمام دین، در جهت به خدا رسیدن و قرب الهی برنامهریزی شده است.
4. دانستن سرنوشت انسان در حیات اخروی و معاد، چه کمکی به انسان میکند؟ معاد و قیامت، فردای زندگی انسان است؛ فردایی که باید آن را بسازد و تا ابدیت در آن بماند. انسان باید بداند که عازم کدام وادی و مسافر کدام اقلیم وجود است؛ باید بداند که برای فردای خود، چه توشهای فراهم کند و چه مقدار به کار و کوشش بپردازد؛ ببیند با چه کسی میخواهد همراه و همنشین شود تا در قیامت، با مشکل روبهرو نگردد.
یکی از مهمترین مراحل خودسازی، رفع زمینههای گرایش به گناه است.
نقش ذکر و یاد خدا
ذکر خدا، آثار مثبت فراوانی دارد. ذکر، از آن جهت که با ذاکر اتحاد وجودی مییابد و باعث حضور خداوند در دل و جان مؤمن است، موجب میشود که ذاکر، خود را در محضر خدا حاضر ببیند و از کمال قرب او بهره مند شود و در نتیجه، بر محور حیا، از بسیاری از افکار پلید، اخلاق زشت و اعمال نکوهیده، پرهیز کند.
دستور العملهای ترک گناه
1. ترک زمینه گناه
کنترل چشم؛ امام صادق علیهالسلام فرمود: «نظر دوختن، تیری مسموم از تیرهای ابلیس است و چه بسا نگاهی که حسرت درازمدتی را (در دل) به ارث بگذارد»1 بنابراین، انسان باید تا حد امکان، از حضور در مجالس مختلط یا برخورد با نامحرم پرهیز کند.
کنترل گوش؛ باید از شنیدنیهایی که ممکن است به حرام منجر شوند و زمینهساز حرام هستند، پرهیز شود؛ مانند موسیقی حرام، صدای شهوت انگیز نامحرم و... .
ترک هم نشینی با دوستان ناباب؛ دوستانی که باعث میشوند انسان گناه را مزمزه کند، در واقع دشمن هستند و باید از آنها پرهیز کرد.
از امام سجاد علیهالسلام، از همراهی و سخن گفتن و رفیق بودن با پنج کس نهی فرموده که عبارتند از: دروغگو، گناهکار، بخیل، احمق و کسی که قطع رحم کرده است».2
2. ترک فکر گناه
ترک زمینه گناه، سهم بسزایی در ترک فکر گناه دارد. سعی کنید که فکر گناه را به یاد خدا تبدیل کنید.
3. اشتغال به برنامه شبانه روزی
حتماً باید شبانهروز خود را با برنامهریزی صحیح و متناسب وضع روحی و جسمی خود پر کنید و هیچ ساعت بیکاری نداشته باشید تا نفس شما مشغول شود. در اوقات بیکاری وسوسههای نفس و شیطان به سراغ انسان میآید و او را به فکر گناه و سپس به خود گناه میکشاند. امیرالموءمنین علی علیهالسلام فرمود: «به راستی و حقیقت، این نفس (انسانی)، پیوسته و مرتب به بدی امر میکند؛ در نتیجه، هر کس آن را به خود واگذارد (و به کاری نگمارد)، نفس او را به سمت گناهان میکشاند».3
4. روزه گرفتن
روزه گرفتن، قوای حیوانی و شهوانی انسان را تضعیف میکند. اگر قوای شهوانی ضعیف شود، فکر گناه هم کم رنگ شود. امام جعفر صادق علیهالسلام فرمود: «هرگاه شکم پر شود، طغیان میکند».4 مفهوم حدیث، این است که اگر شکم پر نشود، طغیان نمیکند و بهترین نوع گرسنگی، همان روزه گرفتن است.
تذکر این نکته بسیار ضروری است که روزه نباید برای بدن ضرری داشته باشد وگرنه شرعاً حرام است. و نیز نباید مزاحم انجام کارهای روزمرّه باشد. در هر صورت، اگر برای روزه گرفتن ممکن نیست، ساعات پرداختن به ورزش باید افزایش یابد.
5. ورزش
هر روز ورزش لازم است؛ البته آن ورزشهایی که برای بدن ضرری ندارد؛ مثل نرم دویدن و نرم طناب زدن و انجام حرکتهای کششی.
چند توصیه
1. هیچ گناهی را کوچک نشمارید.
2. در ابتدای روز، با خدای متعال شرط کنید که گناه نکنید و در طول روز، مراقب اعمال و رفتار خود باشید و در پایان روز، از خویش حساب بکشید. اگر از عملکرد خویش راضی بودید، خدای را شکر گویید و در صورتی که راضی نبودید، بر خویش سخت بگیرید.
3. بدانید که همواره در محضر خدای بزرگ هستید و او بر وجود شما اشراف دارد و از ظاهر و باطن شما آگاه است.
4. از خداوند با دعا و نیایش استعانت و استمداد بجویید؛ زیرا که خود فرمود: «اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، هیچ کدام به فضیلت و تزکیه روی نمیآوردید».5
5. اعمال و عادات نیکو را جایگزین رفتار ناپسند نمایید؛ مانند شرکت دائمی در نماز جماعت، نماز شب و دعا.
قرآن کریم میفرماید: «خوبیها، سرانجام میدان را بر بدیها تنگ خواهد کرد و آنها را از بین خواهد برد».6
همچنین مطالعه پیرامون زندگی پارسایان و زاهدان و مطالعه کتابهای اخلاقی را فراموش نکنید.
عالمان اخلاق میگویند: منشأ و انگیزه درونی گناهان، سه نیروی نفس میباشد:
1. شهوت، 2.غضب و 3.وهم.
نیروی شهوت، انسان را به افراط در لذت خواهی نفسانی میکشاند و سرانجامش، غرق شدن در فحشا و زشتیهاست.
نیروی غضب، انسان را به ظلم، طغیان، آزار رسانی و تجاوز، وادار میکند.
نیروی وهم، روح برتری طلبی، انحصارجویی، تکبر و خودخواهی را در انسان زنده میکند و او را به گناهان بزرگی وارد میکند.
به این مثال توجه کنید: آب، در عین حال که مایه حیات تمامی جانداران میباشد، اگر مهار نشود، به صورت سیلابی جریان مییابد و باعث نابودی حیات بشر میشود. بنابراین، این پدیده حیاتبخش نیز نیاز به سد سازی و مهار دارد و در صورتی برای بشر مفید خواهد بود که به هنگام نیاز، در کانال کنترل شده خاصی قرار گیرد و از دریچه مخصوصی، به مقدار نیاز، جریان یابد و در غیر این صورت، طغیان میکند و به باغها، کشتزارها و خانهها سرازیر شده، همه را ویران خواهد ساخت.
در مورد انسان نیز نیروی غضب، برای دفاع و شهوت، برای بقای نسل، لازم است؛ ولی اگر این دو غریزه بر اثر افسار گسیختگی طغیان کنند، موجب بروز جنایات ویرانگر و انحرافات جنسی و بیعفتی خواهند شد.
در نتیجه اگر بخواهیم جامعه را از لوث گناه پاک سازیم و یا وجود خویش را از آلودگی گناه حفظ کنیم، راهی جز کنترل و تعدیل غرایز و تمایلات نفسانی نداریم.
حل مشکل
1. گناهشناسی؛ شناخت گناهان و تفکر در آثار دنیوی و اخروی آنها، گام نخستین شناسایی تصویر زشت گناهان و زمینهساز تنفر از گناهان است.
2. گناهزدایی؛ مبارزه اساسی با گناه، از طریق مبارزه با زمینههای گناه و تقویت زمینههای اصلاح، امکانپذیر است و در اینباره، راهی جز تقویت اراده وجود ندارد.
اینک با طرح سؤالهای کوتاه و پاسخ آنها، به گشودن راه کمک میکنیم.
1. چرا باید خودمان را بشناسیم؟ چون اگر استعداد بینهایت و ارزشهای وجودی خود را نشناسیم، هرگز حرکتی نخواهیم کرد. تمام حرکت تکاملی انسان، به نوع و عمق شناخت وی نسبت به ارزشهای وجودی وی وابسته است.
2. چرا باید هستی را شناسایی کنیم؟ چون انسان خلاصه هستی است و با هماهنگی و همراه شدن با هستی و قرب به خدای هستی و رنگ خدایی گرفتن، به کمال میرسد. اگر انسان هستی را نشناسد نمیداند چه باید کند و به عبارت دیگر، انسان، قانون کمال را از هستی فرا میگیرد.
3. نقش دین در زندگی انسان چیست؟ آدمی با زبان هستی آشنا نیست و نیاز به مترجم دارد. دین، ترجمان هستی است و به نحو بسیار ظریفی انسان را به رنگ هستی درمیآورد. تمام دین، در جهت به خدا رسیدن و قرب الهی برنامهریزی شده است.
4. دانستن سرنوشت انسان در حیات اخروی و معاد، چه کمکی به انسان میکند؟ معاد و قیامت، فردای زندگی انسان است؛ فردایی که باید آن را بسازد و تا ابدیت در آن بماند. انسان باید بداند که عازم کدام وادی و مسافر کدام اقلیم وجود است؛ باید بداند که برای فردای خود، چه توشهای فراهم کند و چه مقدار به کار و کوشش بپردازد؛ ببیند با چه کسی میخواهد همراه و همنشین شود تا در قیامت، با مشکل روبهرو نگردد.
یکی از مهمترین مراحل خودسازی، رفع زمینههای گرایش به گناه است.
نقش ذکر و یاد خدا
ذکر خدا، آثار مثبت فراوانی دارد. ذکر، از آن جهت که با ذاکر اتحاد وجودی مییابد و باعث حضور خداوند در دل و جان مؤمن است، موجب میشود که ذاکر، خود را در محضر خدا حاضر ببیند و از کمال قرب او بهره مند شود و در نتیجه، بر محور حیا، از بسیاری از افکار پلید، اخلاق زشت و اعمال نکوهیده، پرهیز کند.
دستور العملهای ترک گناه
1. ترک زمینه گناه
کنترل چشم؛ امام صادق علیهالسلام فرمود: «نظر دوختن، تیری مسموم از تیرهای ابلیس است و چه بسا نگاهی که حسرت درازمدتی را (در دل) به ارث بگذارد»1 بنابراین، انسان باید تا حد امکان، از حضور در مجالس مختلط یا برخورد با نامحرم پرهیز کند.
کنترل گوش؛ باید از شنیدنیهایی که ممکن است به حرام منجر شوند و زمینهساز حرام هستند، پرهیز شود؛ مانند موسیقی حرام، صدای شهوت انگیز نامحرم و... .
ترک هم نشینی با دوستان ناباب؛ دوستانی که باعث میشوند انسان گناه را مزمزه کند، در واقع دشمن هستند و باید از آنها پرهیز کرد.
از امام سجاد علیهالسلام، از همراهی و سخن گفتن و رفیق بودن با پنج کس نهی فرموده که عبارتند از: دروغگو، گناهکار، بخیل، احمق و کسی که قطع رحم کرده است».2
2. ترک فکر گناه
ترک زمینه گناه، سهم بسزایی در ترک فکر گناه دارد. سعی کنید که فکر گناه را به یاد خدا تبدیل کنید.
3. اشتغال به برنامه شبانه روزی
حتماً باید شبانهروز خود را با برنامهریزی صحیح و متناسب وضع روحی و جسمی خود پر کنید و هیچ ساعت بیکاری نداشته باشید تا نفس شما مشغول شود. در اوقات بیکاری وسوسههای نفس و شیطان به سراغ انسان میآید و او را به فکر گناه و سپس به خود گناه میکشاند. امیرالموءمنین علی علیهالسلام فرمود: «به راستی و حقیقت، این نفس (انسانی)، پیوسته و مرتب به بدی امر میکند؛ در نتیجه، هر کس آن را به خود واگذارد (و به کاری نگمارد)، نفس او را به سمت گناهان میکشاند».3
4. روزه گرفتن
روزه گرفتن، قوای حیوانی و شهوانی انسان را تضعیف میکند. اگر قوای شهوانی ضعیف شود، فکر گناه هم کم رنگ شود. امام جعفر صادق علیهالسلام فرمود: «هرگاه شکم پر شود، طغیان میکند».4 مفهوم حدیث، این است که اگر شکم پر نشود، طغیان نمیکند و بهترین نوع گرسنگی، همان روزه گرفتن است.
تذکر این نکته بسیار ضروری است که روزه نباید برای بدن ضرری داشته باشد وگرنه شرعاً حرام است. و نیز نباید مزاحم انجام کارهای روزمرّه باشد. در هر صورت، اگر برای روزه گرفتن ممکن نیست، ساعات پرداختن به ورزش باید افزایش یابد.
5. ورزش
هر روز ورزش لازم است؛ البته آن ورزشهایی که برای بدن ضرری ندارد؛ مثل نرم دویدن و نرم طناب زدن و انجام حرکتهای کششی.
چند توصیه
1. هیچ گناهی را کوچک نشمارید.
2. در ابتدای روز، با خدای متعال شرط کنید که گناه نکنید و در طول روز، مراقب اعمال و رفتار خود باشید و در پایان روز، از خویش حساب بکشید. اگر از عملکرد خویش راضی بودید، خدای را شکر گویید و در صورتی که راضی نبودید، بر خویش سخت بگیرید.
3. بدانید که همواره در محضر خدای بزرگ هستید و او بر وجود شما اشراف دارد و از ظاهر و باطن شما آگاه است.
4. از خداوند با دعا و نیایش استعانت و استمداد بجویید؛ زیرا که خود فرمود: «اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، هیچ کدام به فضیلت و تزکیه روی نمیآوردید».5
5. اعمال و عادات نیکو را جایگزین رفتار ناپسند نمایید؛ مانند شرکت دائمی در نماز جماعت، نماز شب و دعا.
قرآن کریم میفرماید: «خوبیها، سرانجام میدان را بر بدیها تنگ خواهد کرد و آنها را از بین خواهد برد».6
همچنین مطالعه پیرامون زندگی پارسایان و زاهدان و مطالعه کتابهای اخلاقی را فراموش نکنید.