عیلامیان
عیلام یا هیلام یا ایلام در تلفظ غربیان اِلام در کتیبههای پارسی-هخامنشی هوجه یا اوجه. پس از پیروزیها و شکستها در برابر بابلیان، آشوریان و مادها و گسترش قلمرو خود از خوزستان تا قسمتهایی از فارس و لرستان و بختیاری و بوشهر کنونی سرانجام در سال ۵۳۸ پیش از میلاد به تابعیت هخامنشیان در آمدند، تا دورهٔ اشکانی تا حدی زبان خود را حفظ کردند سپس رفتهرفته با کاشیان و پارسیان در آمیختند.
کاششوها
فرمانروایی کاشیان بر بابل در ۱۴۰۰ سال پیش از میلاد.کاششوها (به انگلیسی: Kassite) یا کاسیها یا کاشیان یا کاشوها موطن اصلی شان در هزارهٔ سوم پیش از میلاد درههای لرستان و بختیاری و ایلام امروز بود. در هزارهٔ دوم پیش از میلاد بعضی عناصر آریائی از شاخهٔ سندگوی آمده از قفقاز به میان ایشان راه یافتند و بر مذهب و هنر آنان تأثیر گذاشتند. کاشیان قرنها بر بابل حکومت کردند. جرج کامرون دربارهٔ زبان آنها میگوید بیشتر واژههای باقیمانده و اکثر نامهای اشخاص متعلق به کاشیها ثابت میکنند که عامهٔ مردم کاشی به زبان قفقازی که شاید همسایهٔ نزدیک زبان ایلامی بوده، تکلم میکردهاند. بعضی ایزدان کاشی بنیاد قفقازی و بابلی و آریائی دارند. کاشیان زودتر از عیلامیان زبان خود را از دست دادند و طی دوران هخامنشی با عیلامیان، خوزیان، پارسیان، لولوبیان در آمیختند و طوایفی را به وجود آوردند که بعدها به نام لر ولک معروف گشتند.
لولوبیان
لولوبیان یک قوم کوهستاننشین ساکن در جبال زاگرس در جنوب زیستگاه گوتیها و شمال کاشیان بود. از جمله بنیاد گزاران طوائف لر و لک لولوبیان نیز بودهاند، اما نام لر ارتباطی با لولوبی ندارد.
گوتیها
گوتیان قبیله ای کوه نشین ساکن در بخش مرکزی زاگرس تا حدی منطبق با قسمتی از کردستان امروز بودند. نام کوه جودی که در داستان نوح کشتی او بر آن نشسته است، از نام این قوم گرفته شدهاست. گوتیها جنگی بودهاند و سرانجام با آمیزش با برخی طوائف ماد به ویژه سگرتهها در تکوین طوایف کرد دخیل گشتند.
مانائیان
منطقهٔ مانناییان.مانناییان همسایهٔ شمالی گوتیان و همسایهٔ جنوب و جنوب شرقی اورارتوها و همسایهٔ شرقی میتانیها بودند. قومی ساکن در آذربایجان غربی و سواحل جنوبی دریاچه ارومیه. این قوم سرانجام مقهور اورارتوها و سپس آشوریان گردید. تمدن حسنلو متعلق به این قوم است.
کاسپیها
کاسپیها نام عمومی بسیاری از طوایف ساکن در قفقاز جنوبی از جمله در جمهوری آذربایجان و حدود تالش و گیلان و در آذربایجان شرقی تا حدودی زنجان بود. نام اروپایی کاسپین برای دریای خزر از نام این قوم اقتباس شدهاست. کاسپیان دارای آداب و رسوم و مناسکی ویژهٔ خود بودهاند که برخی از آن رسوم و مناسک در آریاییان موثر افتاد. آنان در عین پیشرفتگی نسبی و مسالمت شیفتهٔ کار و کوشش دستهجمعی بودند. آنان اجساد مردگان خویش را در بیابانی دور از مساکن و روستاهای خود مینهادند و از دور مراقب آن اجساد بودهاند. به نظرشان اگر جسدی را کرکس میخورد آن مرده در عالم باقی سخت خوشبخت و آمرزیدهبود و اگر جانورانی زمینی مانند گرگ یا سگ جسد را میخوردند، مرده کمتر آمرزیده بود اما بدا به حال مردهای که جسدش را هیچ پرنده یا درندهای نمیخورد.
اورارتو
اورارتو قومی پیشرفته ساکن در نواحی کوهستانی آناتولی و شمال غرب آذربایجان امروز همسایهٔ هیتیها و سپس همسایهٔ شمالی آشوریان بودند. بعدها نامشان با ناحیه وان در ترکیه امروز ارتباط یافت. آنان ناچار در برابر قدرت توسعه طلب آشور متحدتر شدند و حکومتی تشکیل دادند که مخصوصاً در حدود سال ۸۰۰ پیش از میلاد قوت گرفت و تبدیل به یکی از قدرتهای آسیای غربی گردید. در این زمان طوائف آریائی موسوم به ماد شده، داشتند از شرق به حدود سیلک و رگه یا ری میرسیدند. اورارتو ها خط و کتابت داشتند کتیبه های چندی از شاهان اورارتو به دست آمدهاست. نام کوه های آرارات به اورارتو مربوط است. حملات مکرر سکایان و کیمریان از قفقاز و سپس مادها در حدود ۶۰۰ پیش از میلاد پادشاهی اورارتو را به سقوط کشاند. سرانجام مردمش با قومی هندواروپائی آمده از بالکان به آسیای صغیر در آمیختند و قوم ارمنی را بوجود آوردند.
سپاس کو
عیلام یا هیلام یا ایلام در تلفظ غربیان اِلام در کتیبههای پارسی-هخامنشی هوجه یا اوجه. پس از پیروزیها و شکستها در برابر بابلیان، آشوریان و مادها و گسترش قلمرو خود از خوزستان تا قسمتهایی از فارس و لرستان و بختیاری و بوشهر کنونی سرانجام در سال ۵۳۸ پیش از میلاد به تابعیت هخامنشیان در آمدند، تا دورهٔ اشکانی تا حدی زبان خود را حفظ کردند سپس رفتهرفته با کاشیان و پارسیان در آمیختند.
کاششوها
فرمانروایی کاشیان بر بابل در ۱۴۰۰ سال پیش از میلاد.کاششوها (به انگلیسی: Kassite) یا کاسیها یا کاشیان یا کاشوها موطن اصلی شان در هزارهٔ سوم پیش از میلاد درههای لرستان و بختیاری و ایلام امروز بود. در هزارهٔ دوم پیش از میلاد بعضی عناصر آریائی از شاخهٔ سندگوی آمده از قفقاز به میان ایشان راه یافتند و بر مذهب و هنر آنان تأثیر گذاشتند. کاشیان قرنها بر بابل حکومت کردند. جرج کامرون دربارهٔ زبان آنها میگوید بیشتر واژههای باقیمانده و اکثر نامهای اشخاص متعلق به کاشیها ثابت میکنند که عامهٔ مردم کاشی به زبان قفقازی که شاید همسایهٔ نزدیک زبان ایلامی بوده، تکلم میکردهاند. بعضی ایزدان کاشی بنیاد قفقازی و بابلی و آریائی دارند. کاشیان زودتر از عیلامیان زبان خود را از دست دادند و طی دوران هخامنشی با عیلامیان، خوزیان، پارسیان، لولوبیان در آمیختند و طوایفی را به وجود آوردند که بعدها به نام لر ولک معروف گشتند.
لولوبیان
لولوبیان یک قوم کوهستاننشین ساکن در جبال زاگرس در جنوب زیستگاه گوتیها و شمال کاشیان بود. از جمله بنیاد گزاران طوائف لر و لک لولوبیان نیز بودهاند، اما نام لر ارتباطی با لولوبی ندارد.
گوتیها
گوتیان قبیله ای کوه نشین ساکن در بخش مرکزی زاگرس تا حدی منطبق با قسمتی از کردستان امروز بودند. نام کوه جودی که در داستان نوح کشتی او بر آن نشسته است، از نام این قوم گرفته شدهاست. گوتیها جنگی بودهاند و سرانجام با آمیزش با برخی طوائف ماد به ویژه سگرتهها در تکوین طوایف کرد دخیل گشتند.
مانائیان
منطقهٔ مانناییان.مانناییان همسایهٔ شمالی گوتیان و همسایهٔ جنوب و جنوب شرقی اورارتوها و همسایهٔ شرقی میتانیها بودند. قومی ساکن در آذربایجان غربی و سواحل جنوبی دریاچه ارومیه. این قوم سرانجام مقهور اورارتوها و سپس آشوریان گردید. تمدن حسنلو متعلق به این قوم است.
کاسپیها
کاسپیها نام عمومی بسیاری از طوایف ساکن در قفقاز جنوبی از جمله در جمهوری آذربایجان و حدود تالش و گیلان و در آذربایجان شرقی تا حدودی زنجان بود. نام اروپایی کاسپین برای دریای خزر از نام این قوم اقتباس شدهاست. کاسپیان دارای آداب و رسوم و مناسکی ویژهٔ خود بودهاند که برخی از آن رسوم و مناسک در آریاییان موثر افتاد. آنان در عین پیشرفتگی نسبی و مسالمت شیفتهٔ کار و کوشش دستهجمعی بودند. آنان اجساد مردگان خویش را در بیابانی دور از مساکن و روستاهای خود مینهادند و از دور مراقب آن اجساد بودهاند. به نظرشان اگر جسدی را کرکس میخورد آن مرده در عالم باقی سخت خوشبخت و آمرزیدهبود و اگر جانورانی زمینی مانند گرگ یا سگ جسد را میخوردند، مرده کمتر آمرزیده بود اما بدا به حال مردهای که جسدش را هیچ پرنده یا درندهای نمیخورد.
اورارتو
اورارتو قومی پیشرفته ساکن در نواحی کوهستانی آناتولی و شمال غرب آذربایجان امروز همسایهٔ هیتیها و سپس همسایهٔ شمالی آشوریان بودند. بعدها نامشان با ناحیه وان در ترکیه امروز ارتباط یافت. آنان ناچار در برابر قدرت توسعه طلب آشور متحدتر شدند و حکومتی تشکیل دادند که مخصوصاً در حدود سال ۸۰۰ پیش از میلاد قوت گرفت و تبدیل به یکی از قدرتهای آسیای غربی گردید. در این زمان طوائف آریائی موسوم به ماد شده، داشتند از شرق به حدود سیلک و رگه یا ری میرسیدند. اورارتو ها خط و کتابت داشتند کتیبه های چندی از شاهان اورارتو به دست آمدهاست. نام کوه های آرارات به اورارتو مربوط است. حملات مکرر سکایان و کیمریان از قفقاز و سپس مادها در حدود ۶۰۰ پیش از میلاد پادشاهی اورارتو را به سقوط کشاند. سرانجام مردمش با قومی هندواروپائی آمده از بالکان به آسیای صغیر در آمیختند و قوم ارمنی را بوجود آوردند.
سپاس کو