آرتا

[ابراهیم هادی]

[rtl]تمدن آرتا[/rtl]

[rtl]پيشينه تمدن[/rtl]

[rtl]در متون کهن تاريخي ايران،داراي دو ايالت«انشان وآرت»است که براساس تحقيقات باستان‏شناسان‏ و آثار به دست آمده انشان [/rtl]

[rtl]همان فارس کنوني است.اما اينکه آرت کجاست،سال‏هامحل بحث‏ باستان‏شناسان بود تا اينکه سرانجام حدود 25 سال پيش دکتر [/rtl]

[rtl]مجيدزاده باستان‏شناس ايراني که‏ هم‏اکنون سرپرستهيئت حفاري باستان‏شناسي در جيرفت است نظريه‏اي را مطرح کرد که [/rtl]

[rtl]براساس‏ آن جيرفت کنوني پايتخت حکومت آرت بوده استو البته اين نظريه تاکنون نه تنها مخالفي پيدا نکرده‏ بلکه با توجه به [/rtl]

[rtl]آثار به دست آمده از آن تقريبا قطعي شده است.دکترمجيدزاده دراين‏باره مي‏گويد: طبق متون 4600 سال پيش،آرت سرزميني بود [/rtl]

[rtl]که داراي معماري و هنر بسيار بالايي بود،تا آنجاييکه‏ شاهان بين النهرين از پادشاه آرت درخواست هنرمند و معمار [/rtl]

[rtl]داشته‏اند.مجموعه اين امر نشان از غني‏ بودن اينمحوطه تاريخي دارد،طوري که تاکنون خاستگاه تمدن بشري را بين‏النهرين[/rtl]

[rtl](جنوب عراق) مي‏دانستند،اما من معتقدم کهکرمان(جيرفت)خاستگاه تمدن بشري است.[/rtl]

[rtl]حوزه فرهنگي هليل‏رود در اوايل هزاره سوم قبل ازميلاد يکي از بزرگ‏ترين مراکز صنعتي-تجاري شرق باستان بوده که در [/rtl]

[rtl]زمينه توليد و صدور کالاهاي ساخته شده هم‏چونانواع سنگ و صابون، مرمر و مفرغ به ساير مراکز تمدني منطقه از جمله بين [/rtl]

[rtl]النهرين فعاليت داشته است.[/rtl]

[rtl]به گفته دکتر مجيدزاده،از آثاري که باقي ماندهمي‏توان به دو تپه بزرگ در منطقه اشاره کرده از جاده‏اي که از جيرفت به سمت [/rtl]

[rtl]کهنوج مي‏رود در 30 کيلومتري جيرفت روستايي به‏نامکنار صندل‏ قرار دارد که در آن دو تپه«الف و ب»وجود دارد که [/rtl]

[rtl]حفاري‏ها از آنجا آغاز شده است(تصوير ?)[/rtl]

[rtl]حفاري در دو تپه در روستاي کنار صندل منجر به پيداشدن شهري بسيار بزرگ به مرکزيت تپه کنار صندل الف به عنوان [/rtl]

[rtl]حاکم‏نشين شده و نيز يک سازه خشتي مطبق عظيم کهاحتمالا سازه‏اي مذهبي[/rtl]

[rtl]بود(تپه کنار صندل ب)به اعتقاد دکتر مجيدزاده درطول دره هليل‏رود پادشاهي کهن با هنر و تمدن‏ درخشان به نام«آرت»وجود [/rtl]

[rtl]داشته که نه تنها به صورت دالان فرهنگي عملکرده،بلکه در شکل‏گيري کهن‏ترين تمدن بين النهرين که به سومري‏ها نسبت داده [/rtl]

[rtl]مي‏شود نقش به‏سزايي داشته و شايد خاستگاه آن بودهاست.[/rtl]

[rtl]داستان حماسي‏اي به نام«انمرکار و فرمانروايآرت»که بر لوحي چهارگوش به ابعاد تقريبي 5/22 در 5/22 سانتي‏متر در اوايل [/rtl]

[rtl]هزاره دوم ق.م به نگارش درآمده به وضوح نشانگرحضور تاريخي اين‏ تمدن در جيرفت است.داستان که متن آن بالغ بر 600 [/rtl]

[rtl]سطر به خط ميخي و به زبان سومري است از اين قراراست که انمرکار پادشاه اوروک در بين النهرين به منظور دستيابي به [/rtl]

[rtl]مقاديري از سنگ گران‏بها نماينده‏اي از جانب خودبه حضور فرمانرواي پادشاهي آرت روانه مي‏کند.[/rtl]

[rtl]آرت پادشاهي ديگري در ايران بود که آن را هفترشته‏کوه از پادشاه‏هاي اوروک جدا مي‏ساخت و راه يافتن به آن بسيار مشکل [/rtl]

[rtl]بود.آرت شهري خوشبخت بود و معادن فراوان فلز و سنگداشت،حال‏ آنکه سرزمين پست و جلگه‏اي بين النهرين فاقد اين مواد [/rtl]

[rtl]بود و به شدت به آن نيازمند بود.[/rtl]

[rtl] [/rtl]

[rtl]بنابراين انمرکار چشم طمع به آرت و ثروت آن دوختهبود.در پي اين تصميم انمرکار دست به دامان‏ خواهر خويش«اينن»الهه [/rtl]

[rtl]نيرومند و حامي شهر اوروک شده و از وي مي‏خواهد کهمردم آرت را وادار کند به منظور تزئين معابد و نمازخانه‏هاي متعدد [/rtl]

[rtl]به‏ويژه معبد«آبزو»يعني معبد دريا،براي او طلا ونقره و سنگ لاجورد و ديگر سنگ‏هاي گران‏بها بياورند.سرانجام در پايان [/rtl]

[rtl]داستان فرمانرواي‏ آرت با درخواست پادشاه اوروکموافقت مي‏کند و مردم آرت به اوروک طلا و نقره و لاجورد مي‏آورند و آنها [/rtl]

[rtl]را در صحن مقدس معبد«اينن»بر روي هم انباشتهمي‏کنند.[/rtl]

[rtl]اين لوح بازگوکننده نخستين باري است که فرمانرواييبراي آنکه کلمه‏اي از پيامش براي فرمانرواي‏ سرزمين ديگري ناگفته نماند [/rtl]

[rtl]و تحريف نشود آن را به صورت مکتوب ارسالمي‏دارد.اين داستان‏ حماسي نشان مي‏دهد که در دوران سلسله‏هاي قديم،[/rtl]

[rtl]فرمانروايان بين النهريني از وجود اين پادشاهي‏ ومعادن و سنگ‏ها و فلزهاي قيمتي آن آگاهي و شناخت کامل داشته‏اند و آرت در [/rtl]

[rtl]هزاره دوم و سوم‏ قبل از ميلاد پادشاهي نيرومندبوده است.همچنين از اين متون چنين برمي‏آيد که صنعت‏گران و هنرمندان آرت [/rtl]

[rtl]حداقل در طي هزاره سوم قبل از ميلاد از شهرتچشم‏گيري برخوردار بوده‏اند و فرمانروايان دولت‏شهرها و پادشاهي‏هاي بين [/rtl]

[rtl]النهريني از آنها و هنرشان شناخت کامليداشته‏اند.»[/rtl]

[rtl] [/rtl]

[rtl]گورهاي کشف شده:[/rtl]

[rtl]«محوطه‏هاي باستاني حاشيه رودخانه هليل‏رود ازمهم‏ترين سکونت‏گاه‏هاي بشر محسوب‏ مي‏شوند.در جريان کاوش‏هاي [/rtl]

[rtl]باستان‏شناسي و حفاري گورها در اين محوطهنمونه‏هاي بسياري از[/rtl]

[rtl]آثار سنگي،سفالي از هزاره سوم پيش از ميلاد به دستآمده است.شهر مردگان جيرفت چند برابر استقرارگاه‏هاي ساکنان ? هزار [/rtl]

[rtl]ساله اين منطقه وسعت دارد.باستان‏شناسان هنوزدليلي براي وسعت‏ گورستان‏ها در برابر مناطق مسکوني جيرفت نيافته‏اند.آنها [/rtl]

[rtl]تاکنون حدود 60 محوطه باستاني و 25 محوطهاستقرارگاهي در جيرفت به دست آورده‏اند.[/rtl]

[rtl]داوود آبيان سرپرست هيئت بررسي و شناسايي حوزهتمدن هليل‏رود در مورد يافته‏هاي اخير خود در شهر مردگان جيرفت گفت:[/rtl]

[rtl]«در جريان بررسي‏هاي باستان‏شناسان که از دو سالپيش براي‏ شناسايي اين محوطه در شهرستان‏هاي کهنوج،جيرفت و عنبرآباد [/rtl]

[rtl]آغاز شده است،بيش از 95 محوطه متعلق به هزاره پنجمپيش از ميلاد شناسايي شده که 60 محوطه آن گورستاني است.»[/rtl]

[rtl]گورستان‏هاي جيرفت و حاشيه هليل‏رود که تاکنون هيچ‏گونه کاوش علمي در آن انجام نشده، حفاري‏هاي غيرمجاز گسترده و [/rtl]

[rtl]کشف هزاران قطعه شي‏ء سنگي که در حراجي‏هاي بزرگدنيا به‏ فروش مي‏رسند،از شهرتي جهاني برخوردارند.مردم باستان،با [/rtl]

[rtl]توجه به اعتقاد به زندگي بعد از مرگ،همراه مردگانخود اشياء باستاني را دفن مي‏کرده‏اند،به همين دليل گورستان‏هاي تاريخي، [/rtl]

[rtl]هميشه بيشترين اشياء باستاني را در خود جايداده‏اند.[/rtl]

[rtl]آبيان با اشاره به اينکه هر گورستان حاشيههليل‏رود به‏طور متوسط 600 متر در 400 متر وسعت دارد گفت:«با توجه به اينکه [/rtl]

[rtl]هنوز در گورستان‏هاي هليل‏رود هيچ‏گونه کاوشي صورتنگرفته است، هنوز نمي‏توان آماري از جمعيت اين منطقه در پنج هزار [/rtl]

[rtl]سال پيش ارائه داد،اما تعداد و وسعت‏ گورستان‏هانشان از حضور جمعيتي بسيار زياد در اين منطقه دارد.»[/rtl]

[rtl]کشف 60 محوطه گورستاني در مقابل 25 محوطهمسکوني،کارشناسان را به اين فکر واداشته است‏ که اين جمعيت بسيار زياد [/rtl]

[rtl]در کدام محوطه‏ها سکونت داشته‏اند واستقرارگاه‏هاي اين ساکنان کجا است؟[/rtl]

[rtl]آبيان دراين‏باره مي‏گويد:«طي چند سال گذشته بخشياز اين منطقه و تپه‏هاي باستاني توسط کشاورزان تسطيح شده است و به [/rtl]

[rtl]احتمال زياد بسياري از محوطه‏ها تخريبشده‏اند.همچنين ممکن‏ است بسياري از استقرارگاه‏هاي اين منطقه هم‏اکنون زير زمين‏هاي [/rtl]

[rtl]کشاورزي دفن شده باشند.»[/rtl]

[rtl] [/rtl]

[rtl]زيگورات(سکوي پله‏اي):[/rtl]

[rtl]«يکي از مهم‏ترين آثار به دست آمده،يک سازهزيگورات مانند است که متعلق به نيمه اول هزاره سوم‏ قبل از ميلاد [/rtl]

[rtl]است.زيگورات کلمه‏اي بين النهريني است که بهسازه‏هاي«مطبق»طبق طبقه خشتي با کاربري مذهبي گفته مي‏شود.زيگورات [/rtl]

[rtl]کشف شده در جيرفت حدود 700 سال از کهن‏ترين‏زيگورات کشف شده در بين النهرين قديمي‏تر است.[/rtl]

[rtl]يوسف مجيدزاده سرپرست گروه کاوش در جيرفت در موردادامه کاوش‏ها در زيگورات جيرفت‏ گفت:«در جريان دو فصل [/rtl]

[rtl]گذشته کاوش در اين محوطه باستاني باستان‏شناسانتوانسته‏اند بخش‏هايي از اين سازه را از زير خاک بيرون بياورند اما هنوز [/rtl]

[rtl]شکل کلي اين بنا و ورودي يا ورودي‏هاي آن به دستنيامده است.»[/rtl]

[rtl]وي با اشاره به اينکه اين سازه را بايد در زمرهاجداد زيگورات‏هاي ساخته شده در بين النهرين‏ دانست،گفت:«با توجه به اين [/rtl]

[rtl]نکته که سازه به دست آمده از زيگورات‏هاي بينالنهرين قديمي‏تر است،در کاوش‏هاي باستان‏شناسي در اين سازه به دنبال پيدا [/rtl]

[rtl]کردن شواهدي هستيم تا نشان بدهد که‏ زيگورات‏هايبعدي از روي اين سازه‏ها ساخته شده است.»[/rtl]

[rtl]سازه زيگورات مانند کشف شده در جيرفت 170 مترارتفاع و در ساخت آن از 4 تا 5 ميليون قطعه‏ خشت استفاده شده [/rtl]

[rtl]است.باستان‏شناسان در بررسي‏هاي خود موفق شده‏انددو طبقه اين سازه را مشخص نمايند،اما در بخش‏هايي از اين محوطه [/rtl]

[rtl]شواهدي بر سه طبقه بودن سازه نيز به دست آمده‏است.طبقه اول اين سازه 400 در 400 متر و طبقه دوم آن 250*250 متر [/rtl]

[rtl]وسعت دارد.?درخصوص‏ کاربرد اين سکوي پله‏ايمي‏توان احتمال داد که جنبه مذهبي داشته است و همچنين نقش بنا بر روي‏ [/rtl]

[rtl]ظروف سنگي نيز مشاهده مي‏شود.[/rtl]

[rtl] [/rtl]

[rtl]خط کشف ‏شده[/rtl]

[rtl]خط کشف‏شده در محوطه‏هاي تاريخي جيرفت که به بهشتگمشده باستان‏شناسان ملقب شده، متعلق به دو هزار و پانصد تا سه [/rtl]

[rtl]هزار سال پيش از ميلاد مسيح،همزمان با اختراع خطدر بين النهرين‏ است.باستان‏شناسان،موفق شدند در ترانشه پنج(قسمتي از [/rtl]

[rtl]محوطه تاريخي)در محوطه کنار صندل‏ ب در 30کيلومتري شهر تاريخي جيرفت اثر يک مهر دو در سه سانتيمتري را که روي [/rtl]

[rtl]آن آثار خط به صورت عمودي و افقي ديده مي‏شود کشفکنند.[/rtl]

[rtl]دکتر يوسف مجيدزاده سرپرست هيئت کاوش در محوطه‏هايتاريخي جيرفت در مورد ضرورت‏ خوانده شدن خط کشف شده [/rtl]

[rtl]گفت:«با توجه به اهميت بسيار خط در روشن شدن مسائلسياسي، اقتصادي،اجتماعي و زندگي ساکنان منطقه جيرفت و شکوه [/rtl]

[rtl]اين منطقه در پنج هزار سال پيش،خط کشف‏شده درجيرفت در اختيار خطشناسان بزرگ جهان در دانشگاه‏هاي سوربن،پنسيلوانيا، [/rtl]

[rtl]شيکاگو،هاروارد و ديگر دانشگاه‏هاي بزرگ جهان قرارگرفته است.»وي با بيان اينکه خط کشف‏ شده يک خط کاملا جديد است [/rtl]

[rtl]که از هيچ خط ديگري تأثير نگرفته است،گفت:«خطکشف‏شده‏ در جيرفت با توجه به جديد بودن آن به چيزي حدود چهل سال [/rtl]

[rtl]زمان براي خوانده شدن توسط کارشناسان مختلف دنيانياز دارد.»[/rtl]

[rtl]مجيدزاده همچنين در مورد اهميت اين خط گفت:«اينبراي نخستين‏بار است که در شرق ايران آثار خط کشف مي‏شود و با توجه [/rtl]

[rtl]به اينکه خط کشف‏شده همزمان با اختراع خط در بينالنهرين اولين‏ خاستگاه تمدن بشري نبوده،نشان مي‏دهد همزمان با آن [/rtl]

[rtl]تمدن‏هاي ديگري نيز حضور داشته‏اند.»[/rtl]

[rtl]به اعتقاد کارشناسان بزرگ جهان استفاده از خط درهر منطقه نشان حضور يک تمدن شکوفا در آن‏ منطقه است که مي‏تواند [/rtl]

[rtl]باعث روشن شدن ساختارهاي اداري،سياسي،اجتماعي وفرهنگي يک‏ جامعه بشود.[/rtl]

[rtl]دکتر هالي پيت‏من استاد دانشگاه پنسيلوانيا درمورد اهميت کشف خط در جيرفت گفت،«خط کشف‏شده در جيرفت شباهتي به [/rtl]

[rtl]هيچ‏يک از خطوط کشف‏شده تاکنون ندارد و با توجه بهجديد بودن و هم‏دوره‏اي آن با اختراع خط در سومر نشان مي‏دهد که ما در [/rtl]

[rtl]جيرفت با تمدني روبه‏رو هستيم‏ که مي‏تواند بانخستين تمدن بشري برابري کند و ممکن است در کاوش‏هاي آينده مسير تمدن بشري‏ [/rtl]

[rtl]را تغيير دهد.»[/rtl]

[rtl] [/rtl]

[rtl]همچنين با کشف بخشي از يک آجر کتيبه‏دار با دو سطرنوشته در بخش بناي يادماني محوطه باستاني‏ کنار صندل در حوزه تمدن [/rtl]

[rtl]هليل‏رود و جيرفت وجود نگارش در اين منطقه در عصرمفرغ(نيمه‏ نخست هزاره سوم پيش از ميلاد)به‏طور قطع اثبات شد.دکتر [/rtl]

[rtl]يوسف مجيدزاده با مهم خواندن اين‏ مطلب گفت:«اينکتيبه روي آجري نوشته شده که گوشه چپ پاييني آن بر جاي مانده [/rtl]

[rtl]است.اگرچه‏ تنها بخش‏هايي از دو سطر کتيبه در دستاست،اما نوشته به روشني به عنوان نسخه‏اي از خط نوشتاري عيلامي قابل [/rtl]

[rtl]شناسايي است که شناخته شده‏ترين آن،کتيبه پوزوراين شوشنياک،پادشاه‏ عيلامي در نيمه دوم هزاره پيش از ميلاد است که از [/rtl]

[rtl]حفاري‏هاي شوش به دست آمد.»[/rtl]

[rtl]کهن‏ترين خط عيلامي شناخته‏شده که تاکنون به دستآمده به عيلامي مقدم شهرت دارد و متعلق به‏ سه هزار سال پيش از ميلاد [/rtl]

[rtl]است.اين نوع خط در حفاري‏هاي گذشته شوش،تلمليان،سيلک، ازبکي،حصار يحيي و شهر سوخته به دست آمده است.[/rtl]

[rtl]دکتر مجيدزاده همچنين با اشاره به اينکه خط نوشتاريعيلامي که در کتيبه پوزور اين‏شوشنياک‏ به دست آمده است،نسخه [/rtl]

[rtl]جديدتري از خط به دست آمده در کنار صندلاست،گفت:«به‏نظر مي‏رسد خط کنار صندل خلال‏هاي ميان دو خط عيلامي مقدم و [/rtl]

[rtl]عيلامي پوزور اين‏شوشنيا را پر مي‏کند.»[/rtl]

[rtl] [/rtl]

[rtl]مواد پروتئيني و وسايل بازي[/rtl]

[rtl]«بررسي استخوان‏هاي حيوانات به دست آمده درمحوطه‏هاي تاريخي جيرفت نشان داد که ساکنان‏ جيرفت در پنج هزار سال پيش [/rtl]

[rtl]از گوشت حيوانات اهلي به عنوان پروتئين غذايياستفاده مي‏کرده‏اند.[/rtl]

[rtl]مرجان مشکور استاد دانشگاه سوربن فرانسه و يکي ازاستخوان‏شناسان جهان در مورد بررسي‏ استخوان حيوانات در جيرفت [/rtl]

[rtl]گفت:«در بررسي‏ها در محوطه‏هاي تاريخي جيرفت،آثاراستخوان‏ حيوانات اهلي و وحشي نظير گاو،گورخر،آهو،گراز،خرگوش و [/rtl]

[rtl]برخي پرندگان کشف شد.تعداد استخوان گاو و گوسفند وبز در ميان محوطه‏هاي تاريخي در مقايسه با استخوان‏هاي حيواناتي نظير [/rtl]

[rtl]آهو و گورخر و خرگوش نشان مي‏دهد که ساکنان جيرفتاز گوشت اين حيوانات به عنوان پروتئين‏ اصلي غذايي خود استفاده [/rtl]

[rtl]مي‏کرده‏اند و در کنار آن از گوشت حيوانات شکارنيز مصرف‏ مي‏کرده‏اند.»[/rtl]

[rtl]مشکور در مورد ديگر يافته‏هاي به دست آمده،گفت:«بهدست آمدن استخوان حيوانات وحشي نظير آهو،گراز،گورخر و پرندگان [/rtl]

[rtl]در محوطه‏هاي تاريخي جيرفت نشان مي‏دهد که اينمنطقه از نظر اکوسيستم زندگي در پنج هزار سال پيش داراي آب و هواي [/rtl]

[rtl]مناسب براي زندگي حيوانات‏ وحشي بوده و احتمالا درآن فضاهاي طبيعي و سبز زيادي وجود داشته است.»[/rtl]

[rtl]آخرين بررسي کارشناسان داخلي و خارجي روي چند قطعهشي‏ء باستاني به دست آمده از محوطه‏هاي باستاني جيرفت که از [/rtl]

[rtl]حفاران غيرمجاز به دست آمده نشان مي‏دهد کهساکنان‏ محوطه‏هاي باستاني جيرفت پنج هزار سال پيش وسايل بازي داشته‏اند.[/rtl]

[rtl]يوسف مجيدزاده در مورد بازي در اين منطقه در نيمهنخست هزار سوم پيش از ميلاد گفت:«در ميان‏ اشياء باستاني که از [/rtl]

[rtl]حفاران غيرمجاز در منطقه هليل‏رود و جيرفتگرفته‏شده است پنج شي‏ء باستاني‏ وجود دارد که سه قطعه از آن به شکل عقاب،[/rtl]

[rtl]يک قطعه به شکل عقرب با سر انسان و شي‏ء آخر هم‏به صورت يک صفحه تخت است که روي همگي آنها حفره‏هايي به تعداد [/rtl]

[rtl]مساوي 12 يا 18 با اندازه‏هاي برابر وجود دارد کهبه احتمال بسيار زياد نوعي وسيله بازي بوده‏اند.»[/rtl]

[rtl]وي با اشاره به اينکه اين وسيله بازي مثل تخت نردبازي است که بازي مي‏کرده‏اند،گفت:«هنوز مشخص نيست که مردم ساکن [/rtl]

[rtl]اطراف هليل‏رود پنج هزار سال پيش با اين وسايلبازي مي‏کرده‏اند، اما نوع ساختار اين اشياء و وجود تعداد مساوي و برابر [/rtl]

[rtl]حفره‏هاي روي آنها نشان مي‏دهد که اين اشياء ابزاربازي خاصي بوده‏اند.»به گفته مجيدزاده وجود بازي در منطقه هليل‏رود در [/rtl]

[rtl]پنج هزار سال پيش‏ مي‏تواند نشان‏دهنده وجودسرگرمي در اين منطقه در آن دوران باشد.علاوه بر کارشناسان داخلي‏ تعدادي از [/rtl]

[rtl]کارشناسان مطرح بين المللي هم روي اين پنج قطعهشي‏ء و کاربري آنها بررسي‏هايي انجام‏ داده‏اند.[/rtl]

[rtl]ژان پرو يکي از بزرگ‏ترين باستان‏شناسان جهان وکارشناس بازنشسته موزه لوور فرانسه که روي‏ اشياء باستاني جيرفت [/rtl]

[rtl]بررسي‏هاي بسياري را انجام داده است با اشاره بهاينکه اين پنج قطعه شي‏ء وسيله بازي بوده‏اند،گفت:«از اين وسيله‏هاي بازي که [/rtl]

[rtl]هنوز روش و سبک بازي با آنها مشخص[/rtl]

[rtl]نيست قبل از اين هم در محوطه‏هاي باستاني در بينالنهرين با تعدادي مهره به دست آمده است که‏ شکل و ساختار آنها نشان‏دهنده [/rtl]

[rtl]اين است که مردم باستان با اين وسايل بازيمي‏کرده‏اند.»[/rtl]

[rtl]به گفته پرو هم‏اکنون تعدادي از کارشناسان در حالبررسي‏هاي بيشتر روي اين اشياء هستند تا بتوانند روش اين بازي را مشخص [/rtl]

[rtl]کنند،پنج قطعه شي‏ء پنج هزار ساله‏اي که به اعتقادکارشناسان‏ وسيله بازي بوده‏اند هم‏اکنون در موزه باستان‏شناسي جيرفت [/rtl]

[rtl]نگهداري مي‏شود.[/rtl]

[rtl] [/rtl]

[rtl]انديشه و افکار[/rtl]

[rtl]«ژان پرو باستان‏شناس برجسته فرانسوي در اين موردمي‏گويد:نتيجه‏اي که از طرز تفکر سازندگان‏ اين اشياء داشته‏ايم،خيلي [/rtl]

[rtl]جالب است که حتي در آن دوران،يعني هزاره سوم پيشاز ميلاد نيز مردم‏ اين ناحيه الوهيت را نه با صور انساني بلکه به شکل [/rtl]

[rtl]موجوداتي برتر از انسان به تصوير مي‏کشيده‏اند کهموجودات ترکيبي،جانوران با دو سر و يا نقوش انسان‏هاي شاخدار نمونه‏هايي [/rtl]

[rtl]از آنها هستند.در حقيقت اين افراد با کمک نمادهاييبه نمايش آن برتري الهي که در پس‏زمينه ذهني‏شان وجود داشته، [/rtl]

[rtl]مي‏پرداخته‏اند.اما اينکه چرا اين‏طور بوده استدليل پيچيده‏تري دارد.در واقع بايد گفت مسائلي‏ مانند مذهب،هنر و خط و نگارش [/rtl]

[rtl]همگي به‏هم مرتبط هستند و تقريبا در تمام جوامعيکه در دوره‏ مشابهي قرار دارند،به‏طور همزمان به وجود مي‏آيند.»[/rtl]

[rtl]اهميت نقوش جيرفت اين است که سازندگان بعضي ازآنها در دوران باستان با اين کار سعي کرده‏اند محيط طبيعي اطراف خود [/rtl]

[rtl]را نشان دهند و به اين ترتيب به نوعي زيست‏بومطبيعي خود را در آن‏ دوران به تصوير کشيده‏اند.دومين مسئله حائز اهميت [/rtl]

[rtl]درباره اين نقوش اين است که سازندگان آنها از نقشتصاوير درختان،طبيعت،گياهان و جانوران روي سنگ‏ها هدف خاصي را [/rtl]

[rtl]دنبال مي‏کرده‏اند.[/rtl]

[rtl]اينکه چرا سازنده اين اشياء از تصوير فلان حيواناستفاده مي‏کرده و براي مثال شکل جانور ديگري‏ را نقش نکرده است از [/rtl]

[rtl]اهميت بسيار زيادي برخوردار است.چرا که بدون شکهنرمندان دنياي‏ باستان دلايل خاصي براي به تصوير کشيدن اين جانوران [/rtl]

[rtl]و گياهان داشته‏اند.يک مسئله جالب ديگر که ارزشبررسي بسيار دارد،قدرت تخيل اين مردم است که فراتر از انتظار ظاهر شده [/rtl]

[rtl]است.اين‏ قدرت تخيل که ظاهرا در بين تمام افراداين جامعه وجود داشته و از همين‏رو من آن را قدرت تخيل‏ جمعي مي‏نامم به [/rtl]

[rtl]خلق و ظهور موجوداتي نظير انسان‏هايشاخدار،عقاب‏هاي دوسر و يا موجودات‏ ترکيبي از انسان و يک جانور ديگر مانند:گاو [/rtl]

[rtl]نر،شير و يا عقاب منجر شده است.در حقيقت بايداعتراف کرد که انسان‏هاي باستاني اين ناحيه به‏خاطر نحوه شکل‏گيري و روند [/rtl]

[rtl]تکامل فکري خود[/rtl]

[rtl]متخصصان بسياري از جمله معماران،باستان‏شناسان باتخصص‏هاي گوناگون و ديگر کارشناسان‏ مربوطه را شگفت‏زده کرده‏اند.[/rtl]

[rtl] [/rtl]

[rtl]نقوش روي ظرف[/rtl]

[rtl]«بخش عمده اشياي بازيافتي را ظروف تزئينيساخته‏شده از صابون تشکيل مي‏دهد.از ميان حدود هزار قلم شي‏ء بازيافتي در [/rtl]

[rtl]حدود سيصد قلم را ظروف سنگي تزئين‏شده با نقوشبرجسته و گاه کنده‏ براي ترصيع تشکيل مي‏دهد که نقش مايه‏هاي تزئيني آنها [/rtl]

[rtl]را از انواع خاصي از جانوران،موجودات‏ هيولايي وافسانه‏اي،انسان و نيز گونه‏هاي چندي از گياهان مانند نخل خرما،نماي [/rtl]

[rtl]باروي شهرها و بناهاي درون آن را دربرمي‏گيرد.بقيه اين اشياء به‏طور تقريبا برابر ميان گونه‏اي ديگر از آثار هنري‏ تقسيم شده [/rtl]

[rtl]است که آنها عبارتند از:الف)سرديس و تنديس انسان وجانوران از سنگ مرمر؛ب) پيکره انسان و جانوران از سنگ صابوني؛[/rtl]

[rtl]ج)پيکره انسان و جانوران از مفرغ يا بخشي ازاشياي‏ تزئيني پيچيده‏تر؛د)افزون بر ظروف،گونه‏هاي متعددي از اشياي متفاوت از [/rtl]

[rtl]همان سنگ مانند چهارپايه(به احتمال نماي معبد باشباهت بسيار زياد به يافته‏هاي مشابه از حفريات شهداد؛هـ)اسفال‏ منقوش يا [/rtl]

[rtl]ساده شبيه سفال‏هاي به دست آمده از شهداد،يحيي درکرمان و شهر سوخته در سيستان که‏ تاريخ آنها به اواخر هزاره چهارم و [/rtl]

[rtl]هزاره سوم ق.م مي‏رسد؛و)اشياي کوچک گوناگون ازسنگ‏ لاجورد مانند مهره‏هاي مسطح و استوانه‏اي با نقش مايه‏هاي انسان،[/rtl]

[rtl]شير با سر انسان،عقاب و نقوش‏ هندسي همراه باپيکرک‏هاي انسان و جانور؛ز)و سرانجام ظروف ساده،مهرهاي استوانه‏اي و [/rtl]

[rtl]پيکرک‏هاي گوناگون از سنگ مرمر.[/rtl]

[rtl]در پيکره‏هاي جيرفت همانند پيکره‏هايسومري،بالاتنه همه مردان برهنه و دامن به کمک شال‏ بزرگي به کمر محکم شده است.با [/rtl]

[rtl]اين تفاوت که در اينجا آنها گردنبندي با آويزبزرگي از فيروزه به‏ اشکال هندسي گرد و يا بيضي به گردن دارند.آنها بدون استثناء [/rtl]

[rtl]موي بلندي دارند که از پشت تا انتهاي‏ کمر ادامهيافته است.[/rtl]

[rtl]تزئين سنگ‏نشاني همچنين در نوار ياتلي که بالايپيشاني بر گيسوان عقرب انسان بسته شده و نيز در گلبرگ‏هاي درختاني که [/rtl]

[rtl]بزها قصد خوردن شاخ و برگ‏هايشان را دارند،اجراشده است. در يک گيلاس بسيار زيبا دو موجود انساني را مي‏بينيم که [/rtl]

[rtl]هرکدام با هر دست پلنگي را از دم‏ گرفته و آن رابه هوا بلند کرده‏اند.يکي از آنها دامني بلند بر تن دارد،اما ديگري ترکيبي است [/rtl]

[rtl]از احتمال فراوان لکه‏هاي بدن گاو نر را نشانمي‏دهد.اين نقش که بي‏ترديد گاو-مردي است،شال‏ پهني به دور کمر و مچ‏بندهايي [/rtl]

[rtl]بر مچ و پاها دارد.مچ‏بندها و دستبندهاي اينگاو-مرد و دستبندهاي‏ انسان در سمت ديگر ظرف در اصل سنگ‏نشاني شده بود که [/rtl]

[rtl]همه آنها از ميان رفته است.افزون بر آن،[/rtl]

[rtl]دامن مرد در اين ظرف که راه‏راه نشان داده شده استدر اصل به کمک يک يا چند رنگ سنگ‏نشاني‏ شده بود که همه آنها نيز [/rtl]

[rtl]از ميان رفته است.[/rtl]

[rtl]اگرچه نقش‏مايه سلطان جانوران که از هزاره چهارمق.م بر مهرهاي استوانه‏اي دوره‏هاي شوش‏ واروک جديد پديدار مي‏شود،[/rtl]

[rtl]کيفيت کار و در درجه مهارت و استادي به‏کار رفتهدر ساخت و پرداخت ظروف جيرفت و به‏طور کلي اشياي بازيافتي نشان [/rtl]

[rtl]مي‏دهد که آغاز مکتب صنعت سنگ در جنوب شرق ايران وبه‏ويژه در منطقه جيرفت مي‏بايست به چندين سده پيش بازگردد.بر [/rtl]

[rtl]روي‏ ظروف جيرفت ما نه تنها کرارا به نقش‏مايهتزئيني سلطان جانوران برمي‏خوريم،بلکه سلطان با رام‏کننده در يک ظرف به [/rtl]

[rtl]صورت ترکيبي گاو-مرد و در ظرف سنگي ديگري در شکلشير-مرد ظاهر مي‏شود و اين از پنجه و چنگال‏ها و دم ستبر و بلند [/rtl]

[rtl]آن قابل تشخيص است.اين موجودات انساني يا هيولاييانواع گوناگون جانوران وحشي مانند پلنگ‏ها،مارها يا انسان‏ها عقرب‏ها را [/rtl]

[rtl]در کنترل دارند.[/rtl]

[rtl]يکي ديگر از نقش‏مايه‏هاي روي ظروف سنگي بازيافتياز جيرفت که در هنر سومري متداول است، رويارويي دو جاندار وحشي [/rtl]

[rtl]است.اما شکل خاصي از اين نقش‏مايه که ويژه دورهاوروک جديد به‏شمار مي‏رود از دو جانوري تشکيل شده است که دم يا [/rtl]

[rtl]گردن‏هاي بلندشان در يکديگر تاب خورده است.ايننقش‏مايه تنها بر روي مهره‏هاي استوانه‏اي ظاهر مي‏شود.ما هنوز نمي‏دانيم که [/rtl]

[rtl]آيا اين‏ نقش‏مايه بر مهرهاي استوانه‏اي در جيرفتنيز ظاهر مي‏شود يا نه،زيرا ما تنها دو مهر استوانه‏اي از اين‏ منطقه در اختيار [/rtl]

[rtl]داريم.(ت.6)اما صحنه رويارويي يکي از متداول‏تريننقش‏مايه‏هاست که ما با آن در تزئين ظروف سنگي روبه‏رو مي‏شويم.اين [/rtl]

[rtl]جانوران خشمگين با دهان بسيار باز به حالت رودررواز دو پلنگ و دو مار و يا يک پلنگ و يک مار تشکيل مي‏شود. [/rtl]

[rtl]رودررويي اين جانوران،به‏ويژه در مورد مارها هميشهبا مهارت و زيبايي خاصي کار شده است.زيرا گردن و دم حتي در [/rtl]

[rtl]نمونه‏ها به تمامي بدن آنها همانند ريسماني درهمپيچيده است.صحنه رويارويي‏ ديگر نبرد يک عقاب با دو مار را دربر [/rtl]

[rtl]مي‏گيرد.اگرچه اين نقش‏مايه به اندازه روياروييمارها با پلنگ‏ها متداول نيست،اما بي‏ترديد طراحي آنها به دست بزرگ‏ترين [/rtl]

[rtl]استادان کارگاه‏هاي؛ سنگ‏تراشي انجام گرفتهاست.نقش‏مايه متداول ديگري جانوران شاخدار و گياه‏خوار را نشان‏ مي‏دهد که در [/rtl]

[rtl]صلح و آرامش در مرغزار به چرا مشغولند.در اينصحنه‏ها اغلب دو بز کوهي را مي‏بينيم که رو به يکديگر در دو سوي درختي [/rtl]

[rtl]به حالت کاملا قرينه ايستاده و يا بر روي پاهايجلو ايستاده و به صورت نمادي قصد خوردن شاخ و برگ درخت را دارند.نسخه [/rtl]

[rtl]قديمي‏تري از اين صحنه‏ بر يک مهر استوانه‏اي ازدوران اوروک جديد حک شده است که در آن مردي که گفته مي‏شود ممکن‏ [/rtl]

[rtl]است حاکم باشد بزها را با شاخه‏هاي درختي که دردست دارد تغذيه مي‏کند.اما نمايش واقعي دو بز رودررو و در دو سوي يک [/rtl]

[rtl]درخت از دوره پرتو ايلامي از شوش III و يحيي IVC به دست آنها است. نمونه‏هايواقعي نماد و درخت زندگي و بزهاي کوهي [/rtl]

[rtl]بر ظروف سنگي جيرفت در طبيعي‏ترين و زيباترين شکلممکن بارها و بارها ظاهر مي‏شود.بزي که هر چهارپايش بر زمين [/rtl]

[rtl]قرار دارد و خميدگي شاخ‏هايش رو به بالاست بزي کهيکي از پاهاي پيشين را بالا آورده است.بزي که روي دو پاي عقب ايستاده [/rtl]

[rtl]و يکي از پاهاي پيشين را تا نزديکي پوزه بالاآورده است،يا اينکه آن را روي شاخه درخت قرار داده است و بزهايي که در دو [/rtl]

[rtl]رديف و در دو جهت مخالف از چپ به راست‏ و از راستبه چپ و در حالات گوناگون قرار دارند.[/rtl]

[rtl]در اين صحنه‏ها گونه‏اي متفاوت از بزهاي کوهي رامي‏توان از شکل شاخ‏هايشان تشخيص داد. جزئيات بيشتر جنسيت،يعني نر يا [/rtl]

[rtl]ماده بودن،سن يعني بالغ يا نابالغ بودن را نشانمي‏دهد.گوناگوني‏ انواع در مورد نباتات نيز به خوبي مشهود است.اگرچه نقش‏هاي [/rtl]

[rtl]گوناگوني مانند انسان،عقرب‏ انسان،شير انسان،مارعقاب،عقرب پلنگ،شير گاو،گاو کوهاندار و بز کوهي به کرات بر ظروف‏ [/rtl]

[rtl]سنگي جيرفت ظاهر مي‏شود،اما در ميان آنها تنها بدنموجودات خاصي(پلنگ،مار،عقرب،عقاب، انسان)سنگ‏نشاني شده [/rtl]

[rtl]است.افزون بر آن،در چندين مورد نقش عقاب،عقرب وعقرب انسان را در سطح تخته سنگ‏هاي نازک حجاري و بدنشان را [/rtl]

[rtl]سنگ‏نشاني کرده‏اند.سوراخ‏هاي ايجاد شده را پشت هريک از اين پيکره‏ها نشان مي‏دهد که آنها خود زماني همچون قطعه‏اي از [/rtl]

[rtl]ترصيع در صحنه‏ تصويري سطح گسترده‏تري نشانده شدهبودند.[/rtl]

[rtl]نقش‏مايه جالب توجه ديگري که در تزئين ظروف سنگيجيرفت ظاهر مي‏شود عقرب انسان است. اگرچه ما هنوز درباره اهميت [/rtl]

[rtl]و مفهوم اين وجود ترکيبي و هيولايي چيزينمي‏دانيم،اما در؛ اسطوره‏اي بودن آن ترديدي وجود ندارد.زيرا ما با اين مخلوق در [/rtl]

[rtl]حماسه اسطوره‏هاي گيلگمش در نقش نگهبان دروازهکوه‏هاي مشو،دروازه‏اي که براي ورود به شهر ظلمات مي‏بايست از آن گذر [/rtl]

[rtl]کرده مواجه مي‏شويم و سرانجام نمايش معماري بر ظروفسنگي جيرفت اهميت بسيار زيادي دارد.[/rtl]

[rtl] [/rtl]

[rtl]مجسمه‏هاي لولايي[/rtl]

[rtl]بررسي‏هاي باستاني و اشياء به دست آمده از محوطهباستاني جيرفت،نشان مي‏دهد که ساکنان اين‏ محوطه،پنج هزار سال پيش [/rtl]

[rtl]مجسمه‏هايي با دست و پاي متحرک و لولادار شبيهعروسک‏هاي‏ خيمه‏شب بازي مي‏ساختند.[/rtl]

[rtl]يوسف مجيدزاده سرپرست گروه کاوش‏هاي باستان‏شناسيجيرفت دراين‏باره گفت:«طي‏ کاوش‏هاي باستان‏شناسي انجام شده در [/rtl]

[rtl]جيرفت و همچنين در ميان اشياي باستاني کشف شده ازقاچاقچيان بخش‏هايي از تعدادي مجسمه شبيه به عروسک‏هاي خيمه‏شب [/rtl]

[rtl]بازي به دست آمده که‏ دست و پاي آنها از بدن جداستو احتمالا به وسيله ميله‏اي آهني اجزاي بدن آنها به هم وصل مي‏شده‏ [/rtl]

[rtl]است.»وي گفت:«اين مجسمه‏هاي لولايي که دست و پايآنها هم حرکت مي‏کرده از جنس سنگ‏ مرمر بوده که در اندازه‏هاي 35 [/rtl]

[rtl]تا 40 سانتيمتر ساخته شده‏اند.»[/rtl]

[rtl]به گفته مجيدزاده اين مجسمه‏ها که به شکل انسان وحيوان ساخته مي‏شده‏اند در محوطه‏هاي‏ باستاني جيرفت استان کرمان جاي [/rtl]

[rtl]گرفته‏اند.اين محوطه‏هاي باستاني که در هزاره سومپيش از ميلاد آثار ارزشمندي را در خود جاي داده‏اند،جزو غني‏ترين [/rtl]

[rtl]محوطه‏هاي باستاني جهان محسوب مي‏شوند.در طولرودخانه هليل‏رود تاکنون بيش از 100 محوطه باستاني شناسايي شده است.[/rtl]

[rtl]مجيدزاده،همچنين با اشاره به اينکه هنر حکاکي وسنگ‏تراشي مردم جيرفت از هنر مجسمه‏سازي‏ آنها بسيار قوي‏تر بوده است،در [/rtl]

[rtl]مورد مجسمه‏هاي ديگر شناسايي شده از اين محوطهگفت:«به جز مجسمه‏هاي لولايي نوعي ديگر از مجسمه‏ها نيز در اين محوطه [/rtl]

[rtl]شناسايي شده‏اند که از جنس سنگ‏ کولريت هستند ويک‏تکه ساخته مي‏شدند.»[/rtl]