چرا در ابتدای نماز، باید سوره حمد خواند و تفسیر مختصر آن چیست؟

[_ʀᴇᴠᴇʀsᴇ sᴇɴsᴇ_]

چرا در ابتدای نماز، باید سوره حمد خواند و تفسیر مختصر آن چیست؟


پرسش
چرا سوره «حمد» باید در رکعت اول نماز خوانده بشود؟


پاسخ
در حدیثی امام رضا(ع) می‌فرماید: اگر کسی بپرسد: چرا به مردم دستور داده شده تا در نماز قرآن بخوانند؟ در جواب گفته می‌شود: این دستور براى این است که قرآن متروک و مهجور نشود، بلکه با خواندن و شنیدن در نماز، در جامعه منتشر شود و از گزند فراموشی در امان بماند.
اگر بپرسد: چرا در هر قرائتى باید حتماً سوره حمد خوانده شود و نه سوره دیگری؟ در جواب گفته می‌شود: براى این‌که هیچ سوره‌اى از سوره‌هاى قرآن مثل سوره حمد مشتمل بر جوامع خیر و حکمت نیست و شرح آن چنین است:
«الْحَمْدُ لله»؛ نمازگزار با گفتن این عبارت، شکری که بر عهده او به خاطر توفیق یافتن به انجام کار خیر، آمده است را ادا می‌کند.
«رَبِّ الْعالَمِینَ»؛ این عبارت تمجید حقّ تعالى و ستایش او است و با آن بنده اقرار می‌کند که او فقط خالق و مالک است نه شخص دیگرى.
«الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ»؛ با این عبارت بنده، از خدا طلب مهربانی می‌کند‏ و پروردگار و نعمت‌هایش بر همه مخلوقات را یادآوری می‌کند.
«مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ»؛ اقرار به زنده شدن مردگان و حساب و مجازات بندگان بوده و با این کلام، همان طور که مالکیت دنیا را برای خدا می‌داند، اقرار به مالکیت او بر آخرت می‌کند.
«إِیَّاکَ نَعْبُدُ»؛ با این عبارت؛ رغبت و تقرّب خود به خدا را بیان کرده و از اخلاص عمل فقط براى خالق و نه دیگرى خبر می‌دهد.
«إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ»؛ از خدا تقاضا می‌کند که توفیق و عبادتش را زیاد کرده و نعمت‌ها و از او می‌خواهد تا همچنان او را یاری کند.
«اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ»؛ از خدا تقاضاى ارشاد کرده و نیز بدین وسیله به ریسمان هدایتش چنگ زده و همچنین از خدا می‌خواهد که معرفتش را به او و به عظمت و کبریائیش زیاد کند.
«صِراطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ»؛ این جمله تأکید بنده نسبت به هدایت و رغبتش در ارشاد شدن را رسانده و نیز با این عبارت، متذکّر نعمت‌هاى حقّ تعالى بر اولیائش شده و میل و رغبتش را به مثل چنین نعمت‌هایى نشان می‌دهد.
«غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ»؛ بنده، با اداء این عبارت از این‌که در زمره معاندین و کافرین و کسانى باشد که پروردگار و امر و نهى او را خفیف و کوچک می‌شمرند، به خدا پناه برده است.
«وَ لَا الضَّالِّینَ»؛ با این کلمه بنده از خدا درخواست می‌کند تا او را از کسانی که بدون شناخت، از راه او منحرف شده‌اند ولی تصور می‌کنند که بر حق هستند، قرار ندهد.
و بدین ترتیب در این سوره، جوامع خیر و حکمت مربوط به دنیا و آخرت قرار گرفته که در هیچ جا این‌گونه یک‌جا نیامده است.[1]
همچنین می‌توان گفت: در بین سوره‌های قرآن، فقط سوره حمد است که انسان با خواندن آن، خدا را مورد خطاب قرار می‌دهد و با او صحبت می‌کند. از این رو، این سوره بیشترین مناسب برای خوانده شدن در نماز دارد زیرا حقیقت نماز، سخن گفتن و راز و نیاز کردن با پروردگار عالم است.

[1]. شیخ صدوق، علل الشرائع، ج 1، ص 260، قم، کتاب فروشی داوری، چاپ اول، 1385ش.