ذوالفقار 3 نسل جدید؛بررسی احتمالات و قطعیات

[L²evi]

یکی دیگر از مهمات قابل استفاده در تانک ذوالفقار گلوله شدیدالانفجار ترکش شونده مدل 30F22 است . این گلوله از 3.4 کیلوگرم خرج انفجاری از نوع تی ان تی برخوردار بوده و با سرعت خروج از دهانه 850 متر بر ثانیه برد شلیکی در حدود 9400 متر دارد. از جمله مهات قابل استفاده توسط توپ 125 میلیمتری تانک ذوالفقار ، موشک هدایت شونده تندر است که به منظور مقابله با اهداف ثابت یا متحرک ، اهداف مجهز به زره واکنشگر و همچنین اهداف پروازی در ارتفاع پایین  در شب و روز به کار میرود. این موشک که نمونه ایرانی موشک روسی 9M119 Svir است از هدایت لیزری نیمه خودکار فرمان به خط دید بهره میبرد. در این روش هدایتی در انتهای موشک آشکار ساز های لیزری نصب شده است که موشک با استفاده از آن ها پرتو لیزری  تابیده شده از پرتابگر را دریافت کرده و حرکت خود را در مرکز پرتو لیزر حفظ میکند. در این نوع از هدایت اپراتور میبایست هدف را تا زمان اصابت موشک دنبال کرده و پرتو لیزری را بر روی آن نگه دارد. موشک تندر با وزن 17.2 کیلوگرم مجهز به سر جنگی دو مرحله ای (Tandem) است که حداکثر نفوذی معادل با 700 میلیمتر را برای آن فراهم میکند. این موشک با سرعت خروج از دهانه 370 متر بر ثانیه بردی از 100 الی 4000 متر دارد. لازم به ذکر است که به کارگیری این موشک توسط تانک ذوالفقار به تعبیه پرتو افکن لیزری هدایتگر آن در سایت توپچی بستگی دارد.

مهمات شدیدالانفجار ضد تانک 3BK18M

موشک تندر

نکته ای که در مورد مهمات تانک ذوالفقار باید مد نظر قرار بگیرد اثر گذاری آن ها است. امروزه تانکی همچون  M1A2 SEP در برابر تهدیدات  گلوله های انرژی شیمیایی 1050 (سینه تانک) الی 1620 (جلوی برجک) میلیمتر و در برابر تهدیدات گلوله های انرژی جنبشی 560 (سینه تانک) الی 960 (جلوی برجک) میلیمتر مقاومت زرهی دارد که این میزان از مقاومت زرهی تمامی مهمات مورد استفاده در ذوالفقار را در مقابله با بخش های مورد اشاره از تانک آبرامز بی اثر میکند. اما یکی از بخش های جلویی  تانک آبرامز که از آسیب پذیری قابل توجهی برخوردار است و شانس مقابله رو در رو با آن را فراهم میکند فاصله بین برجک و سینه تانک است که حلقه برجک (turret ring) در آن قرار گرفته است. البته حلقه برجک از جمله نقاط با دستیابی دشوار و احتمال اصابت پایین است که برای هدف قرار دادن آن سیستم کنترل آتش بسیار دقیقی نیاز است. هدف قرار دادن بخش حلقه برجک در یک مقابله رو در رو خواهد بود که بعید به نظر میرسد مسئولان ما چنین نقشی را برای ذوالفقار 3 در نظر داشته باشند. از زره بخش های جلویی تانک آبرامز که بگذریم به زره جانبی این تانک میرسیم. در مورد این بخش از زره آبرامز گزارشاتی همراه با بزرگنمایی وجود دارد 1. از دفع تهدید ناشی از اصابت گلوله های ضد زره ثاقب M892A1 به بخش های جلویی و ایضا جانبی تانک M1A1 حتی از فواصل نزدیک صحبت به میان آمده است.

حفاظت زرهی جانبی و جلویی تانک M1A1HA

محدوده حلقه برجک تانک آبرامز

بد نیست بدانیم که گلوله M829A1  معروف به گلوله نقره ای در حدود 570 میلیمتر نفوذ از فاصله 2000 متری دارد و زره جانبی آبرامز میبایست یک چنین نفوذی را مانع شود. این در حالی است که مقاومت زرهی سینه تانک (بخش جلویی شاسی) و بخش جلویی برجک تانکی همچون M1A1HA در برابر تهدیدات گلوله های انرژی جنبشی به ترتیب  در حدود 590 و 680 میلیمتر است. این بدان معنی است که زره بخش جانبی برجک یا حتی شاسی تانک آبرامز می بایست مقاومتی در حد زره سینه تانک و بسیار نزدیک به بخش جلویی برجک آن داشته باشد و این در حالی است که زره جانبی تانک های مدرن امروزی به نسبت زره بخش های جلویی از حجم و مقاومت به مراتب کمتری برخوردار هستند. در اینجا یا باید به قدرت نفوذ گلوله های M829A1 شک کنیم و یا به  گزارشاتی که در مورد اصابت های جانبی به تانک ابرامز با گلوله های خودی موجود است!  تخمین هایی که از مقاومت زره جانبی تانک آبرامز در برابر گلوله های انرژی جنبشی (KE ) زده شده است ، 250 میلیمتر در مدل M1A1HA و 360 الی 400 میلیمتر در مدل M1A2 SEP است. البته تانک M1A2 با پکیج ارتقای تاسک 2 نیز موجود است که بخش های جانبی برجک آن به زره ARAT 2  مجهز است و مقاومت آن در برابر گلوله های انرژی جنبشی بیش از 400 میلیمتر خواهد بود.  با توجه به موارد عنوان شده یکی از نقاط نفوذ پذیر زره تانک آبرامز برای مهمات ثاقب تانک ذوالفقار با نفوذ 450 الی 470 میلیمتر ، بخش های جانبی برجک آن میتواند باشد. البته دسترسی به نقاط جانبی آبرامز به همین راحتی ها برای ذوالفقار میسر نمیشود و نیازمند به کارگیری استراتژی مناسبی است که علاوه بر اصل غافلگیری ، شرایط بسیار دیگری نیز در آن لحاظ شده باشد. علاوه بر مطالب فوق ، احتمالی که در مورد مهمات ذوالفقار میتوان مطرح کرد دستیابی به مهمات ثاقب ساخت چین است که دارای شکافنده ای از جنس آلیاژ سنگین تنگستن با نفوذی در حدود 600 میلیمتر هستند. در صورت دستیابی به این مهمات امکان مقابله رو در رو و شکافتن زره سینه تانکی همچون  M1A2 برای تانک ذوالفقار فراهم خواهد بود.

حفاظت بخش های مختلف برجک تانک M1A2 SEP در برابر اصابت گلوله های انرژی جنبشی

علاوه بر توپ 125 میلیمتری ، سه قبضه تیربار نیز به عنوان سلاح ثانویه بر روی برجک ذوالفقار نصب شده اند که تیربار ام ژ – 3 کالیبر 7.62 میلیمتری نصب شده بر دریچه توپچی ، تیربار دشکا کالیبر 12.7 میلیمتری نصب شده بر دریچه فرمانده و تیربار دشکا هم محور با توپ را شامل میشود. نکته ای که در مورد تسلیحات ثانویه تانک ذوالفقار 3 نسل جدید وجود دارد این است که تیربار هم محور داخلی در این تانک دیده نمیشود و به جای آن تیربار هم محور در بالای برجک نصب شده است. از مجوعه سه قبضه تیربار ، دو قبضه امکان کنترل از داخل  را دارند که تیربار هم محور و تیربار فرمانده را شامل میشود.

سیستم الکترواپتیکالی که به عنوان سایت توپچی بر روی برجک تانک ذوالفقار دیده میشود  تاییدی بر به کارگیری سیستم کنترل آتش EFCS-3-55 در این تانک است. این سیستم کنترل آتش ساخت اسلونی از دهه هفتاد به ایران وارد شده و در ارتقای تانک های تایپ 59 ، تی 55/54 به  تایپ 72 زد و سفیر 74 به کار گرفته شده است . ایران این سیستم را از سال 1383 با نام KAT-72 در داخل تولید میکند. سیستم کنترل آتش KAT-72 دارای سایتی مجهز به کانال دید در روز با بزرگنمایی 10 برابر و میدان دید 6 درجه و کانال دید در شب مجهز به سیستم تشدید کننده تصویر غیر فعال نسل دوم با بزرگنمایی 7.5 برابر و میدان دید 7 درجه و مسافت یاب لیزری با برد 9999 متر و دقت 7-+ متر  با قابلیت مسافت یابی دو هدف به صورت همزمان است. لازم به ذکر است که برای هدفگیری دقیق بخش حلقه برجک تانکی همچون آبرامز (که احتمال آن پیشتر مطرح شد) ، کانال های نظارتی سایت سیستم کنترل آتش KAT-72 به قابلیت بزرگنمایی بیش از 10 برابر نیاز دارند.

اجزای سیستم کنترل آتش EFCS-3-55

سایت توپچی سیستم کنترل آتش EFCS-3-55 بر روی تانک سفیر 74

قابلیت های سیستم کنترل آتش KAT-72 عبارتند از : احتمال بالای اصابت به هدف در شلیک اول (بالای 80 درصد) و زمان واکنش بسیار پایین ، تثبیت و تنظیم موقعیت توپ بر روی هدف به صورت خودکار و دستی ، قابلیت مقابله با اهداف در حالت های متحرک – متحرک ، متحرک – ثابت ، ثابت- متحرک و ثابت – ثابت برای هدف و تانک ، قابلیت یکپارچه سازی با سیستم بارگذار خودکار ، ورود خودکار یا دستی پارامترهای هواشناسی و بالستیک به محاسبات کامپیوتر ، سایت تثبیت شده  با خط دید مستقل از حرکت تانک ، قابلیت برنامه ریزی برای کار با 7 نوع مهمات مختلف ، برخورداری از قابلیت firing gate . دروازه آتش یا firing gate  قابلیتی است که در آن سیستم کنترل آتش به صورت خودکار زمانی اجازه اجرای آتش را به توپچی میدهد که توپ در حالت تثبیت کامل باشد تا به این صورت امکان شلیک به سمت هدف با حداکثر دقت فراهم شود . سیستم کنترل آتش KAT-72 دارای سنسور های مختلفی است که هر کدام اطلاعات خاصی را برای پردازش به کامپیوتر بالستیک منتقل میکنند. این سنسور ها عبارتند از : سنسور زاویه توپ ، سنسور هواشناسی (سرعت باد ، فشار و دمای هوا)، سنسور گردش و پیمایش برجک و سنسور دمای خرج . سیستم کنترل آتش نصب شده بر روی ذوالفقار 3 به نسبت سیستم کنترل آتش تانک تی 72 دارای برتری هایی از جمله دقت آتش بالاتر است. همانطور که در کلیپ به نمایش در آمده از اجرای آتش توسط تانک ذوالفقار دیده میشود  این تانک هدف خود را در دو حالت متحرک – ثابت در برد 1200 متر و ثابت- ثابت در برد 2200 متر برای تانک و هدف با دقت مورد اصابت قرار میدهد.

سایت توپچی سیستم کنترل آتش EFCS-3-55 بر روی تانک تی 72 زد

اما آنچه که دقیقا مشخص نیست میزان دقت آتش تانک ذوالفقار در حالت متحرک – متحرک برای تانک و هدف است. این قابلیت برای مقابله احتمالی با زرهی سبک دشمن که از تحرک بالایی نیز برخوردار است اهمیت دارد. علاوه بر سایت توپچی به نظر میرسد که  سایت نظارتی جدیدی نیز بر دریچه فرمانده نصب شده است. با توجه به موقعیت قرار گیری آن و با توجه به این نکته که برای تجهیزات نصب شده بر روی دریچه فرمانده امکان گردش وجود دارد احتمالی که مطرح میشود این است که سایت دید وسیع فرمانده  موسوم به سایت پانورامیک بر روی ذوالفقار نصب شده است و در حقیقت بهینه سازی مورد اشاره مسئولین در مورد سیستم کنترل آتش تانک ذوالفقار 3 ، اضافه شدن سایت پانورامیک فرمانده میتواند باشد. با توجه به تیربار قرار گرفته در کنار آن احتمالا این سایت پانورامیک به کانال کنترل آتش تیربار نیز مجهز است. چنانچه احتمال مطرح شده به قطعیت برسد ، سایت دید وسیع فرمانده امکان افزودن قابلیت مهمی به تانک ذوالفقار را ایجاد میکند که قابلیتی تحت عنوان Hunter Killer است. این قابلیت که در تانک های مدرن غربی نظیر آبرامز نیز وجود دارد به فرمانده امکان میدهد که در هنگام مقابله توپچی با یک هدف ، اهداف دیگری را به صورت مستقل با استفاده از سایت دید وسیع خود جستجو و کشف کند و به محض مقابله با هدف اول ، کنترل برجک را با استفاده از قابلیت سلب اختیار از توپچی گرفته و آن را به سمت هدف از پیش مشخص شده بگرداند و پس از آن مقابله با هدف را به توپچی محول کرده و خود مجددا به جستجوی اهداف دیگر بپردازد. علاوه بر این در هنگامی که توپچی بر روی هدفی قفل کرده و قصد مقابله با آن را دارد اما هدف با اولویت بالاتری توسط فرمانده کشف و تعیین شده است ، این امکان وجود دارد که فرمانده کنترل برجک را از توپچی گرفته و با استفاده از سیستم نظارتی خود هدف با اولویت بالاتر را هدفگیری نماید تا با آن مقابله شود. البته محل قرارگیری این سایت احتمالی هر چند دید 360 درجه ای بدون مانعی را برای آن فراهم میکند ولی با توجه به ارتفاع قرار گیری (سه متر از سطح زمین) امکان هدف قرار گرفتن آن را نیز بالا می برد.  اما اجزای نظارتی که در تانک ذوالفقار3 نسل جدید دیده نمیشوند (شاید به دلیل نصب نامناسب پوشش اختفای حرارتی) پریسکوپ های راننده ، توپچی و فرمانده هستند که به عنوان اجزای نظارتی پایه ای محسوب میشوند. لازم به ذکر است که پریسکوپ های دید درشب شباویز 1 و 2 مجهز به تشدید کننده تصویر نسل دوم به منظور نصب برای راننده تانک ذوالفقار موجود هستند.

سایت توپچی در کنار سایت پانورامیک احتمالی

سایت پانورامیک احتمالی

با توجه به نحوه قرار گرفتن خروجی سیستم خنک کننده و همچنین اگزوزهای پیشرانه ،  دو احتمال در مورد پیشرانه نصب شده بر تانک ذوالفقار 3 مطرح است 1- ساخت مدل بهبود یافته ای از پیشرانه دیزلی AV1790 (نمونه 750 اسب بخاری مورد استفاده در تانک ام 60) با توان 1000 اسب بخار 2- استفاده از پیشرانه های دیزلی تخت (باکسر) سری 6TD ساخت اوکراین که این پیشرانه ها در چندین مدل مختلف با توان هایی از 1000 الی 1800 اسب بخار موجود هستند. از میان خانواده پیشرانه های 6TD مدل های 1000 اسب بخاری 6TD-1 و 1200 اسب بخاری  6TD-2 برای نصب بر روی ذوالفقار 3 گزینه های مناسبی محسوب میشوند. مزیت این پیشرانه ها امکان یکپارچه سازی آن ها با اجزای سیستم انتقال قدرت تحت یک بسته قدرت (Power pack) است. بسته قدرت امکان تعویض سریع (در حدود 1 ساعت) و آسان مجموعه تولید و انتقال قدرت تانک را فراهم میکند و قابلیت بقای آن را افزایش میدهد . نصب پیشرانه 1000 اسب بخاری بر روی تانک ذوالفقار با وزنی در حدود 50 تن ، نسبت قدرت به وزنی (Power/weight) در حدود 20 اسب بخار بر تن و سرعتی در حدود 60 کیلومتر بر ساعت خواهد داشت. ذوالفقار 3 دارای هفت محور است که مجموعه ای از چرخ های جاده مجهز به روکش لاستیکی که مشابه چرخ های جاده تانک ام 60 هستند بر آن ها نصب شده اند. سیستم تعلیق تانک نیز ترکیبی از سیستم تعلیق میله پیچشی (torsion bar) برای تمامی محور ها و ضربه گیر های هیدرولیکی برای برخی از محور ها (از جمله دو محور جلویی) است. شنی نصب شده بر روی تانک ذوالفقار 3 نیز از نوع شنی های مجهز به کفشک لاستیکی است. تعداد غلطک های پشتبان شنی تانک نیز در حدود چهار عدد درهر سمت تخمین زده میشود.

محل  قرارگیری خروجی سیستم خنک کننده و اگزوز ها و همچنین پیشرانه (در صورت نصب پیشرانه تخت سری 6TD)

پیشرانه 6TD-1

پیشرانه 6TD-2

بسته قدرت مجهز به پیشرانه 6TD-2

شنی مجهز به کفشک لاستیکی

با توجه به ضرورت کاهش اثرات گرمایی تانک برای مقابله با تهدید موشک های حرارت یاب ضد تانک ، تانک ذوالفقار با پوشش اختفای حرارتی چند طیفی (Multi-Spectral) پوشانده شده است که قسمت هایی از لوله توپ تا بخش های عقبی شاسی را پوشش میدهد.  اما نقطه ضعف این پوشش اختفای حرارتی ، عدم پوشش مناسب چرخ های جاده تانک است. چرخ های جاده به عنوان بخش های حرکتی  تولید گرما میکنند و چنانچه به درستی پوشش داده نشوند موجبات کاهش چشمگیر سطح اختفای حرارتی جانبی تانک را فراهم  میکنند. البته پوشش اختفای حرارتی به صورت نمونه بر روی تانک ذوالفقار 3 نسل جدید نصب شده است و امکان این که در صورت ورود این تانک به فاز تولید ، پوشش اختفای حرارتی با سطح پوشش کامل تری بر روی آن نصب شود که بخش چرخ های جاده را نیز در بر بگیرد نیز وجود دارد. علاوه بر پوشش اختفای حرارتی از جمله تجهیزاتی که برای مقابله با موشک های هدایت حرارتی کاربرد دارد اخلالگر حرارتی است که نمونه داخلی آن با ميدان ديد 50- تا 25+ درجه عمودی و 40- تا 40+ درجه افقی و عمر کار 2000 ساعت به ساخت رسیده و تاکنون بر روی تانک صمصام (ارتقای ام 60) و تانک تی 72 اس نیز نصب شده است و امکان نصب آن بر روی تانک ذوالفقار 3 نیز وجود دارد. تجهیزات دیگری که بر روی ذوالفقار 3 نصب شده است و یا  امکان نصب دارد پرتابگرهای نارنجک های دودزا و هشداردهنده غیر فعال لیزری است.

عدم پوشش کامل چرخ های جاده توسط پوشش اختفای حرارتی در تانک ذوالفقار 3 نسل جدید

پوشش کامل چرخ های جاده توسط پوشش اختفای حرارتی در تانک مرکاوا مارک 4

پوشش های اختفای حرارتی متنوع تولید داخل

اخلالگر حرارتی نصب شده بر تانک تی 72 اس

تانک صمصام مجهز به اخلالگر حرارتی

پرتابگر های نصب شده در دو طرف برجک تانک ذوالفقار مشابه پرتابگرهای مدل M250 نصب شده بر روی تانک آبرامز است که در مجموع دارای 12 تیوب پرتاب نارنجک های دودزا هستند که برای ایجاد پوشش دود در اطراف تانک مورد استفاده قرار میگرند. هشدار دهنده غیر فعال لیزری با پوشش 360 درجه ای نیز که در داخل به ساخت رسیده است دارای آشکار سازهایی است که پرتو لیزر تابیده شده از سیستم های مسافت یاب لیزری و سیستم های هدایتگر موشک های ضد تانک هدایت لیزری را آشکارساخته و خدمه را از تهدید و جهت آن آگاه میکند تا با استفاده از نارنجک های دودزا نسبت به ایجاد پوشش دود در جهت تهدید و شکستن قفل لیزری اقدام شود. علاوه بر تجهیزات اشاره شده ، تانک ذوالفقار 3 نسل جدید میبایست به سیستم اطفاء حریق خودکار و سیستم حفاظتی ش م ر نیز مجهز باشد.

پرتابگر نارنجک های دودزای تانک ذوالفقار 3 به شباهت این پرتابگر با پرتابگرM250 نصب شده بر تانک آبرامز دقت کنید

برد و زاویه پوشش پرتابگر های M250 نصب شده بر تانک آبرامز

هشدار دهنده غیر فعال لیزری ساخت داخل

در آخر ذوالفقار3 هرچند از نظر ویژگی ها همپای تانک های مدرن غربی نباشد اما تانکی است که قابلیت های بهتری نسبت به تانک های موجود ارائه میدهد و میتوان آن را در یک موضع دفاعی در کنار ضد زره پیاده برای مقابله غافلگیرانه با تانک های غربی و تحمیل تلفات به آن ها و یا فراهم کردن پوشش آتش موثر و دقیق برای نیرو های پیاده به کار گرفت. همچنین بستر مناسبی است تا با استفاده از توانمندی های داخلی هر چه بیشتر بهبود یافته و فاصله ما را با زرهی سنگین غربی کاهش دهد.........