نماز مقبول و دعای مستجاب

[bOoOoOy]

آیت الله شیخ مجتبی تهرانی به معرفی چهار مکان مشخص که دعا با شرایطی در آنها مستجاب است پرداخت و شرایط نماز مقبول و دعای مستجاب را تشریح کرد.

گفته شد ماه مبارک رمضان، ماه بازگو کردن کلام رب یعنی تلاوت قرآن است و ماه سخن گفتن عبد با رب یعنی ماه دعا است. دعا، مأثور و غیرمأثور دارد و دارای آداب و شرایطی است. بحث ما به اینجا رسید که عواملی هستند که در اجابت دعا مؤثرند. برخی از این عوامل را مطرح کردیم، از جمله عامل زمانی که به طور اختصار آن را توضیح دادیم. در این جلسه می خواهیم سراغ عوامل مکانی برویم که آخر بحث جلسه گذشته به آن اشاره شد.

به مناسبت روایتی که در باب ماه مبارک رمضان بود، از امام صادق(ع) نقل کردیم که حضرت فرمودند: «مَنْ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ إِلَی قَابِلٍ إِلَّا أَنْ یَشْهَدَ عَرَفَةَ»(الکافی، ۴، ۶۶)، اگر ـ نعوذبالله ـ کسی در ماه مبارک رمضان مورد مغفرت الهی قرار نگرفت، بعید است که در آینده مورد مغفرت قرار گیرد، مگر اینکه عرفه را درک کند.

گفتم به نظر من، این «عرفه» که در روایت آمده است، به حَسَب و قرینه کلام قبلی اش که سخن از زمان خاص ماه مبارک است، باید روز عرفه باشد و مسئله زمان مطرح است. البته بعضی ها هم آن را به معنای مکان خاص گرفته اند. حالا من وارد بحث «مکان ها» می شوم. مکان هایی که در این رابطه مطرح است، بسیار زیاد است و من نمی توانم همه آنها را به طور مفصل شرح دهم ولی تقریباً سرآمد آنها را عرض می کنم.

۱) صحرای عرفات، در روز عرفه

یکی از آن مکان های مؤثر بر اجابت دعا، سرزمین «عرفات» است. البته صحرای عرفات به نحو مطلق تأثیرگذار نیست. یعنی این طور نیست که انسان هر وقت به آن سرزمین برود و دعا کند دعایش مستجاب شود. اگر کسی در غیر ایام حج به عرفات برود و آنجا شروع کند به دعا کردن، این طور نیست که چون این زمین در اجابت دعا مؤثر است، حتماً دعای او هم مستجاب شود.

از روایات ما این طور ظاهر می شود که تأثیر این زمین روی دعا، مطلق نیست و این خصوصیت مربوط به «روز عرفه» است. چه بسا این گویای این نکته باشد که عامل زمانی ـ روز عرفه ـ خودش کاربرد دارد و عامل مکانی ـ صحرای عرفات ـ هم در آن موقعیت زمانی خاص، کاربرد پیدا کرده و مسئله اجابت را تشدید می کند.

یعنی در روز عرفه که دعا به اجابت نزدیک می شود، اگر کسی در صحرای عرفات باشد و دعا کند، دعایش به اجابت نزدیک تر است؛ هم به خاطر «روز عرفه» که عامل زمانی است و هم به خاطر «سرزمین عرفات» که عامل مکانی است.



میهمانان خدا
من این نکته را مقدمتاً عرض کردم تا آنهایی که اهلش هستند به روایاتی که در این باب وارد شده مراجعه کنند. من هم به عنوان نمونه روایاتی که در باب عرفات و روز عرفه وارد شده است را می خوانم.

در روایتی از علی(ع) آمده است که فرمود: «أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ لَمَّا حَجَّ حَجَّةَ الْوَدَاعِ وَقَفَ بِعَرَفَةَ»؛ پیغمبر اکرم(ص) در حجّة الوداع وقتی که شب و روز عرفه شد، در عرفات وقوف کردند؛ «وَ أَقْبَلَ عَلَی النَّاسِ بِوَجْهِهِ»، به مردم رو کردند، «وَ قَالَ مَرْحَباً بِوَفْدِ اللَّهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ»؛ و سه مرتبه گفتند درود بر میهمانان خداوند! یعنی به کسانی که در عرفات بودند، گفتند شما میهمانان خدا هستید. «الَّذِینَ إِنْ سَأَلُوا أُعْطُوا». (بحارالانوار، ۹۶، ۴۹) حالا اگر دعا کنید، دعاهایتان مستجاب است.



بهترین مردم
یک روایت دیگر از امام پنجم(ع) است که می فرماید: «وَ مَا أَفْضَلَ مِنْ رَجُلٍ یَجِی ءُ یَقُودُ بِأَهْلِهِ وَ النَّاسُ وُقُوفٌ بِعَرَفَاتٍ یَمِیناً وَ شِمَالًا»؛ هیچ کس برتر از شخصی نیست که خانواده اش را سوار بر مرکب کرده و به عرفات آمده است، در حالی که مردم از راست و چپ، در عرفات وقوف کرده اند. «یَأْتِی بِهِمُ الْفَجَّ فَیَسْأَلُ بِهِمُ اللَّهَ تَعَالَی». (بحارالانوار، ۹۶، ۱۸)خانواده اش را به حج آورده و از خداوند متعال مسئلت می نماید.

من تذکر دادم در تمامی روایاتی که ما داریم بیشتر مسئله مربوط به روز عرفه و عرفات است. بنابر این نمی توانیم به طور مطلق بگوییم که آن مکان برای استجابت دعا در هر زمان مؤثر است. من می خواستم این را عرض کنم. چه بسا این ویژگی، در همان زمان خاص باشد که عبارت از روز عرفه است و ما در باب زمان های مؤثر، آن را مطرح کردیم.

۲) مزار پیغمبر اکرم(ص)

دومین محلی که ما در روایات داریم، «عِندَ مَزارِ النّبی(ص)» است. آنجا هم از مکان هایی است که در اجابت دعا مؤثر است.

روایات متعددی در این رابطه هست که من بخشی از آنها را که مربوط به بحثم هست، میخوانم. روایتی از امام صادق(ع) است که: «إِذَا فَرَغْتَ مِنَ الدُّعَاءِ عِنْدَ قَبْرِ النَّبِیِّ»، هنگامی که دعایت در کنار قبر پیغمبر تمام شد، این کارها را انجام بده؛ حضرت در باب زیارت قبر پیغمبر، آدابی را بیان می فرماید که سمت منبر حضرت بیا و آن را مسح کن و به چشمت بکش؛ آداب مفصلی دارد؛ ولی مقصود من این است که حضرت در ادامه فرمودند: «وَ قُمْ عِنْدَهُ فَاحْمَدِ اللَّهَ وَ أَثْنِ عَلَیْهِ»؛ نزد قبر پیغمبر حمد و ثنای الهی کن؛ «وَ سَلْ حَاجَتَکَ»؛ و حاجتت را درخواست کن.

«فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ قَالَ مَا بَیْنَ مِنْبَرِی وَ بَیْتِی رَوْضَةٌ مِنْ رِیَاضِ الْجَنَّةِ». (الکافی، ۴، ۵۵۳) پیغمبر فرمود که ما بین منبر و خانه من، باغی از باغ های بهشت است. پس اینجا هم از مکان هایی است که در اجابت دعا، مؤثر است.



دو طریق توسل به مقربین درگاه خدا
البته نکته ای را در اینجا عرض کنم که بعداً هم به آن می رسم؛ اگر یادتان باشد در بحث های گذشته ام نسبت به دعا، مسئله «وسیله» را مطرح کردم و دو تصویر هم بیان کردم برای اینکه چگونه مقربین درگاه خدا را برای اجابت دعا وسیله قرار دهیم.

یکی اینکه از خدا بخواهیم به خاطر آنها حاجت ما را بدهد و دیگر اینکه از آنها بخواهیم تا حاجت ما را از خداوند مسئلت نمایند.



بهترین وسیله و بهترین شفیع
من این مطالبی را که در اینجا عرض می کنم، مثل بحث دعای عند قبر النبی(ص) و دعا در حرم های شریفه ائمه معصومین، چه بسا در آن این نکته هست که وقتی آدم به مدینه مشرف شد و داخل حرم پیغمبر رفت، آنجا که در کنار قبر پیغمبر حاجت می خواهد، به این نکته توجه داشته باشد که در کنار بزرگترین وسیله قرار گرفته است.

در آیات و روایات داریم که «فَابتَغوا إِلَیهِ الوَسیلَ?».(سوره مائده، آیه ۳۵) یک نکته در اینجا است و آن، این است که من وقتی به زیارت قبر پیغمبر می روم، به حسَب ظاهر به بهترین و بالاترین وسیله نزدیک شده ام. پس باید استفاده کنم.

بهترین موقعیت به دست آمده است و دیگر دست نخواهد داد. البته قداست آن مکان جای خودش است. قداست مکان، بحث دیگری است. ولی این نکته را هم فراموش نکنید که آدم در آنجا توجه داشته باشد که این وسیله بزرگ را شفیع قرار دهد و آنگاه حاجتش را از خدا تقاضا کند.

۳) حرم امیرالمؤمنین

حالا برویم سراغ دیگر ائمه؛ چون همه در این جهت مشترکند. ما راجع به حرم مطهر علی(ع) و دعای «عِندَ قَبرِ امیرالمؤمنین(ص)» روایات بسیاری داریم که من نمی توانم همه روایت ها را بخوانم.

در روایتی امام صادق(ع) فرمودند: «إِنَّ إِلَی جَانِبِ کُوفَانَ قَبْراً مَا أَتَاهُ مَکْرُوبٌ قَطُّ فَصَلَّی عِنْدَهُ رَکْعَتَیْنِ أَوْ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ إِلَّا نَفَّسَ اللَّهُ کَرْبَهُ وَ قَضَی حَاجَتَهُ».(وسائل الشیعه، ۱۴، ۳۷۸) سمت کوفه مزاری است که هر دردمند و گرفتاری به آنجا بیاید و دو رکعت نماز بخواند، یا چهار رکعت بخواند، خداوند حتماً گرفتاری اش را برطرف می کند. بعد راوی سؤال می کند مرادتان از این مزار چیست؟ حضرت می فرماید قبر امیرالمؤمنین.



در های باز آسمان بر دعای زائر امیرالمؤمنین
در روایت دیگری داریم که امام صادق(ع) می فرماید: «إِنَّ أَبْوَابَ السَّمَاءِ لَتُفَتَّحُ عِنْدَ دُعَاءِ الزَّائِرِ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ»؛ همانا هنگامی که زائر امیرالمؤمنین دعا می کند، در های آسمان باز می شود. این تعبیر خیلی زیبا است. خیلی زیبا است که هنگام دعای زائر امیرالمؤمنین، درهای آسمان ها باز می شود. این مطلب، چه مطلب عجیبی است. من این روایت را که دیدم، تعجب کردم.

وقتی زائر به نجف می رود و قبر مطهر علی(ع) را زیارت می کند، همین که شروع می کند به دعا کردن، درهای آسمان ها باز می شود. این چه تعبیری است که در روایت آمده است، این تعبیر را من در جایی ندیده ام. دعا در آن مکان خیلی با ارزش است و موجب می شود همه درها باز شود. «فَلَا تَکُنْ عَنِ الْخَیْرِ نَوَّاماً». (وسائل الشیعه، ۱۴، ۳۸۰) حضرت در ادامه می فرماید درها باز شده است، یک وقت غافل نشوی، وقتی دعایت تمام شود و برگردی، درها بسته می شود.

الآن فرصت را غنیمت بشمار و خواسته هایت را، تا در های آسمان باز است، بالا بفرست و حاجاتت را بگیر؛ دعا کن که تا در ها بسته نشده، پاسخ اجابت به تقاضاهایت به تو داده شود و پایین بیاید. یک وقت درها بسته می شود و بیرون می آیی.



۴) حرم اباعبدالله الحسین

از مکان دیگری که بر دعا مؤثر است، حرم امام حسین (ع) است. روایات در این رابطه خیلی زیاد است و من فقط یکی دو روایت را به عنوان نمونه می خوانم.

نماز مقبول و دعای مستجاب
شعیب عَقَرقُوفیّ را همه می شناسند؛ از اصحاب بزرگ امام صادق(ع) است. او می گوید: «قُلْتُ لَهُ مَنْ أَتَی قَبْرَ الْحُسَیْنِ مَا لَهُ مِنَ الثَّوَابِ وَ الْأَجْرِ»؛ من به امام صادق(ع) عرض کردم قربانت شوم! اگر کسی به مزار حسین(علیه السلام) برود و آنجا را زیارت کند، ثواب و پاداش و اجر او چیست؟ «قَالَ یَا شُعَیْبُ مَا صَلَّی عِنْدَهُ أَحَدٌ الصَّلَاةَ إِلَّا قَبِلَهَا اللَّهُ مِنْهُ» حضرت به او فرمود ای شعیب! احدی نزد قبر حسین نماز به جا نمی آورد، مگر اینکه آن نمازی را که در حرم خوانده است، خدا قبول می کند. «وَ لَا دَعَا عِنْدَهُ أَحَدٌ دَعْوَةً إِلَّا اسْتُجِیبَتْ لَهُ عَاجِلَةً وَ آجِلَة».(بحارالانوار، ۹۸، ۸۳) و اگر هر کس آنجا دعا کند و از خدا چیزی بخواهد، نیست مگر اینکه زود یا دیر به اجابت می رسد.

عاجله یعنی زود و آجله یعنی دیر. حضرت فرمود اجابت این دعا دیر و زود دارد، اما سوخت وسوز ندارد!



مغفرت، به ازای هر گام
اما یک روایت دیگر از امام صادق(ع) است که فرمودند: «إِنَّ الرَّجُلَ لَیَخْرُجُ إِلَی قَبْرِ الْحُسَیْنِ فَلَهُ إِذَا خَرَجَ مِنْ أَهْلِهِ بِأَوَّلِ خُطْوَةٍ مَغْفِرَةٌ لِذُنُوبِهِ»؛ شخصی که از محل سکونتش خارج می شود و برای زیارت امام حسین(ع) می رود، اجر اولین گام و اولین قدمی که برمی دارد، آمرزش گناهان او است؛ با اولین قدم آمرزیده می شود. حالا این عبارت خیلی عجیب است. «ثُمَّ لَمْ یَزَلْ یُقَدَّسُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حَتَّی یَأْتِیَهُ»؛ با هر قدمی که برمی دارد، پاک می شود؛ این خیلی زیبا است.

هر قدمی که برمی دارد، پاک می شود و می رود. شما در مورد ثواب حج عمره، این را شنیده بودید و بالای منبرها خیلی برای شما گفته اند. امّا این مهم است که انسان هر قدم که در راه زیارت حسین(ع) بر می دارد، خدا او را پاک می کند.



نجوای خداوند با زائر حسین(ع)
در روایت دیدید که گفت اولین گام، غفران ذنوب را در پی دارد. بعد می گوید: «لَمْ یَزَلْ یُقَدَّسُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حَتَّی یَأْتِیَهُ»؛ با هر گامی که برمی دارد، خداوند او را پاک می کند، تا به حائر حسینی(ع) می رسد. «فَإِذَا أَتَاهُ»، وقتی به آنجا رسید، «نَاجَاهُ اللَّهُ تعالی»؛ خدا با او نجوا می کند. «نادی» ندارد. «دعا» ندارد. «نجوا» دارد. «نَاجَاه» یعنی چه؟ یعنی خدا با او «تو دلی» حرف می زند؛ نجوا یعنی درِگوشی حرف زدن. نفرمود «دعاه الله»، یا «ناداه الله»؛ هیچ کدام از اینها نیست؛ دارد «ناجاه الله». یعنی خدا خیلی ظریف و مخفیانه با او سخن می گوید. «وَ قَالَ عَبْدِی سَلْنِی أُعْطِکَ»؛ بنده من! حالا که پاک و پاکیزه شدی و به اینجا آمده ای، از من بخواه، به تو می دهم.

«وَ ادْعُنِی أُجِبْکَ»؛ دعا کن، جوابت را می دهم! یعنی صدایم کن. «اطْلُبْ شَیْئاً أُعْطِکَ»؛ طلب کن تا عطا کنم. «سَلْنِی حَاجَةً أَقْضِهَا لَکَ»؛ حاجتت را از من بخواه، برآورده می کنم. بعد در آخر، تعبیر عجیبی فرمودند که: «وَ حَقٌّ عَلَی اللَّهِ أَنْ یُعْطِیَ مَا بَذَلَ».(وسائل الشیعه، ۱۴، ۴۲۰) دیگر سزوار است که خدا به او عطا کند.



مبادله خدا با امام حسین(ع)
حالا چرا؟ یک روایت دیگر می خوانم تا علتش معلوم شود. این روایت را که می خوانم همه اش إن شاءالله برای ما نورانیت دارد. امام صادق(ع) فرمودند: «إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی عَوَّضَ الْحُسَیْنَ مِنْ قَتْلِهِ أَنْ جَعَلَ الْإِمَامَةَ فِی ذُرِّیَّتِهِ»؛ همه اینها مبادله ای بود که خداوند، در ربط با کاری که امام حسین(ع) کرد، با او انجام داده است. این اثرها برای یک مبادله است. مبادله چه بود؟ حضرت صادق فرمود خدا در عِوَضِ شهادت امام حسین، اینها را به او داد:

اول، امامت را در ذریه او قرار داد. دوم، «وَ الشِّفَاءَ فِی تُرْبَتِهِ»؛ در خاک او شفا قرار داد. خوردن خاک حرام است، اما خوردن تربت حسین(ع) مستحب است؛ چون شفابخش است. «وَ إِجَابَةَ الدُّعَاءِ عِنْدَ قَبْرِهِ»؛ سوم اگر کسی در کنار قبر او هرچه دعا کند، دعایش قبول می شود. چهارم، «وَ لَا تُعَدُّ أَیَّامُ زَائِرِیهِ جَائِیاً وَ رَاجِعاً». (بحارالانوار، ۹۸، ۶۹) آنهایی که می روند برای زیارت مزار حسین (ع)، خدا مدت رفت و برگشتشان را جزء عمرشان حساب نمی کند.

این حرف، حرف خیلی عجیبی است. مثلاً برای کسی که در قضا و قدر الهی مقدر بوده که پنجاه سال عمر کند، اگر یک ماه به زیارت حسین(ع) رفته است، این یک ماه را از آن پنجاه سال کم نمی کنند. این زمان، جزء عمر او نیست. این تعبیراتی است که ما در روایات داریم.

یک تذکر!
دقت کنید، آنچه به این صورت راجع به امام حسین وارد شده، راجع به هیچ پیغمبری نیامده است. حتی راجع به امیرالمؤمنینهم این طور خصوصیاتی را نداریم. بله، من به ثواب حج عمره توجه دارم. خیال نکنید که من اینها را ندیده ام.

راجع به امیرالمؤمنین روایاتی داریم که در هر قدم رفت و برگشتش، چه ثواب ها دارد که برای زیارت امام حسین(ع) آن اجر و پاداش ها نیست؛ یعنی أجر زیارت امیرالمؤمنین از این نظر بیشتر است. من این ها را می دانم و همه را بلدم. ولی بحث ما در رابطه با «ثواب» نبود. ما برای ثواب کیسه ندوخته ایم، بحث ما در ارتباط با «اجابت دعا» بود.



از همه چیزگذشتگی ؛ نه فقط از خودگذشتگی
این آثار فقط به خاطر «از خودگذشتگی» حسین(ع) نبود، بلکه به خاطر «از همه چیز گذشتگی» او بود که این ویژگی، مختصّ او است که در راه خدا از همه چیزش گذشت. لذا شما شنیده اید که در روز عرفه، که روز مقدس و روز دعا است، خدا وقتی که می خواهد به بندگان نظر رحمت کند، اول به زوار حسین(ع) نظر می کند، بعد به حاجی های واقف در عرفات.

همان عرفاتی که الآن گفتم و دیدید که چقدر عظمت دارد. دیدید که پیغمبر اکرم(ص)، در عرفات، و در روز عرفه به حاجی ها چه فرمودند؛ میهمانان خدا، ولی وقتی در روز عرفه، خداوند می خواهد به دعای بندگان جواب دهد، اول جواب زائرهای حسین را می دهد، بعد می رود سراغ آن حاجی هایی که در عرفات هستند. چرا؟ خیلی زیبا است. چون حسین(ع)، هر چه داشت را داد. حالا من نمی خواهم این تعبیر را کنم، شاید یک مقدار غلیظ باشد و بعضی ها هم وحشت کنند؛ اما او هر چه داشت را داد و خدا هم هرچه دارد را برای او می گذارد…