امیدواری آگاهانه به رحمت الهی

[bOoOoOy]

برآنیم که در فصل خطاب نوشتار خود در خصوص لزوم ایجاد تعادل میان امیدواری به رحمت واسعه الهی و ناامیدی از آن و ترس از غضب حضرت باری تعالی، به روایاتی نورانی از حضرات معصومین(ع) اشاره نماییم. این مهم را در ضمن چند مسئله پی می گیریم.

۱) لزوم ناامیدی از غیر خدا:

با بررسی اجمالی برخی از روایات به این نتیجه می رسیم که ناامیدی از رحمت الهی به شدت مورد نهی قرار گرفته و در زمره گناهان کبیره محسوب شده است و انسان تنها مجاز است که از غیر خدا قطع امید نماید. انسان در فعالیت های مختلف خویشو موفقیت و عدم موفقیت در آنها، همواره باید خداوند را عله العلل و مسبب الاسباب دانسته و از امیدواری به غیر او احتراز نماید. در روایتی از امیرالمومنین (ع) آمده است: “گرامی ترین مردم کسی است که نا امیدی (از مردم) را سرمایه سازد”(۱) نیز فرمودند: “ناامیدی ازمردم، آزادی وآزادگی است”. یاس و ناامیدی از غیر خدا، باید به طور تام وکامل باشد، بدین معنا که انسان کوچکترین اعتقادی به تاثیرگذاری غیر خدا به عنوان سبب مستقل در امور نداشته باشد و غیر خدا را تنها به عنوان ابزار و واسطه جریان امور بداند. بدیهی است مستقل پنداشتن غیر خدا در تاثیرگذاری بر امور مختلف، موجب ابتلاء انسان به بیماری شرک می شود. از این روست که امیرالمومنین (ع) در بیان خویش، “آغاز و اساس اخلاص” را ناامیدی از غیر خدا می داند: “اساس وآغاز اخلاص، ناامیدی از آن چیزی می باشد که در نزد مردم است”(۳.) نیز در روایت آمده است: “عبادت با اخلاص آنست که آدمی به غیر پروردگار خود امید نداشته باشد و به غیر از گناه خود نترسد”(۴.)

در روایات، احتراز از امید به غیر خدا، در هنگام گرفتاری ها به نحو شدیدتری مورد تاکید قرار گرفته است. چرا که انسانهای ضعیف الایمان هنگام بروز گرفتاری و مشکلات، خصوصا زمانی که اقدامات لازم از سوی خود فرد برای مرتفع نمودن آن مشکلات به نتیجه نمی رسد، با غفلت از مسبب الاسباب و با تکیه و امید به غیر خدا، در صدد حل مشکل خود بر می آیند، در حالی که مطابق فرمایش حضرت علی (ع “هرکه امید وآرزویش غیر خداوند باشد، به امید وآرزوهای خود دروغ گفته است”(۵)؛ یعنی قطعا امید چنین فردی به ناامیدی مبدل خواهد گشت، زیرا در عالم امکان، تاثیرگذاری اسباب منوط به خواست و مشیت الهی است و تکیه بر اسباب در عین فراموش کردن مسبب الاسباب، نتیجه ای جز ناامیدی به همراه ندارد. بنابراین می توان گفت مراجعه انسان به غیرخدا جهت رتق و فتق امور خویش و نیز برطرف نمودن مشکلات، در صورتی جایز است که انسان به غیر خدا به دید واسطه و ابزار بنگرد. در واقع “غیر خدا” نمی بایست به واسطه غفلت آدمی، نقش عله العلل یافته و انسان، آنها را یگانه عامل حل مشکلات خویش بداند. به عنوان مثال، هنگامی که ما برای حل مشکلات مالی خود به فرد متمکنی مراجعه می نماییم، باید همواره متذکر این امر باشیم که این فرد تنها ابزار و وسیله خداوند برای حل مشکل ما بوده و این، حضرت باری تعالی است که به لطف ومرحمت خویش گرفتاری های ما را مرتفع می سازد.

۲) امیدواری آگاهانه به رحمت خدا:

دین اسلام همواره مومنین را دعوت به امیدواری به رحمت واسعه الهی نموده و خواستار آنست که انسانها از امدادهای الهی در ابتلائات وگرفتاری های دنیا، ناامید نبوده، خداوند را در همه حال یار و مددکار خویش بدانند. از سوی دیگر به انسان متذکر می شود که مبادا از دایره اعتدال خارج شده و امید بیش از حد به مغفرت و رحمت الهی، وی را به ارتکاب گناهان سوق دهد. امام صادق (ع) درخصوص افرادی که با امید به رحمت خدا، گناه می کنند، فرمودند: “اینان مردمی هستند که دل به آرزویی خام، خوش کرده اند و دروغ می گویند که امیدوارند. آنان امیدوار نیستند؛ چرا که هر کس امیدی در دل دارد، به دنبال دستیابی به آن تلاش می کند و آن را می یابد و هرکس هم از چیزی بترسد، از آن خواهد گریخت”(۶.)

۳) هراس معقولانه از غضب الهی و اجتناب از ناامیدی:

در آموزه های دینی امید به رحمت الهی همواره در کنار خوف از غضب خداوند، مورد تاکید قرار گرفته است، چه اینکه رحمت بدون خوف انسان را نسبت به ارتکاب گناه جری می نماید و خوف بدون امید نیز، موجب یاس از رحمت الهی می گردد. به چند روایت در این خصوص اشاره می نماییم. امیرالمومنین (ع) می فرماید: “از پروردگارت بترس آنچنان ترسی که تو را از امید بیش از حد به او آگاهی دهد و به وی امید داشته باش، امید داشتن کسی که از خوف او ایمنی ندارد”(۷)؛ نیز فرمودند: “از پروردگارت بترس و امیدوار به رحمتش باش، چرا که تو را از آنچه می ترسی برهاند و بدانچه امید داری برساند”(۸.)

درباره برقراری توازن میان بیم و امید نیز روایات متعددی از معصومین (ع) نقل شده است که به برخی از آنها اشاره می نماییم. حضرت علی (ع) می فرمایند: “بهترین کارها میانه روی در امید وترس است”(۹.) در بیان دیگری می فرمایند: “اگر می توانید که ترستان از خداوند شدید باشد و در عین حال به او حسن ظن داشته باشید، پس چنین کنید و بین آن دو جمع کنید؛ زیرا بنده راستین، حسن ظنش به خداوند به اندازه خوفش از اوست وآن کس که به خداوند حسن ظن دارد، باید بیش از همه از مجازات او ترسان باشد، تا تعادل بین خوف و رجا برقرار گردد”(۱۰.) در روایات، اعتدال میان بیم و امید یکی از نشانه های ایمان کامل دانسته شده است: “سه چیز در هر کس باشد، ایمان او کامل است: عدالت درخشم و خشنودی، میانه روی در فقر و توانگری، اعتدال در بیم و امید”(۱۱.)