امامزاده سلطان مطهر بومهن

[Brooklyn Baby]

موقعيت امامزاده سلطان مطهر بومهن

اين امامزاده در كنار روستاي بومهن در ميان محوطه بزرگي كه دور تا دور آن حصاري مربوط به دوره اخير است، واقع شده است.محوطه امامزاده از شمال و شرق به خيابان روستا و از جنوب و غرب به خانه هاي مسكوني محدود مي شود.ورودي محوطه در جهت شرقي واقع شده است.به جهت احترام و تقدسي كه به اين مكان قائل بوده اند،گورستاني از دوره صفويه تاكنون به وجود آورده اند.بعضي از سنگ قبرهاي دوره صفويه به سبب عدم آگاهي روستائيان هنگام تسطيح محوطه از بين رفته و تعداد اندكي از آنها باقيمانده است.

امامزاده سلطان مطهر در سفرنامه ها و متون

اين امامزاده چون در كنار روستا و دور از جاده واقع شده،در هيچ يك از سفرنامه ها و متون درباره آن صحبتي نشده است.اعتمادالسلطنه در راه سفر به خراسان به همراه ناصر الدين شاه در سال ۱۳۱۰هجري تنها اشاره اي كوتاه دارد كه:بقعه اي در بومهن هست كه از قرار مذكور از فرزندان امام موسي الكاظم(ع) مي باشد.اولين بار آقاي مصطفوي در اطلاعات ماهانه مطلبي كوتاه از بنا و تاريخ روي ضريح به چاپ رسانده است.سپس آقاي قرا خاني به صورت اجمالي در مقاله اي تحت عنوان « دژ گلخندان و بقعه ي سلطان مطهر »در مجله بررسيهاي تاريخي به بحث پرداخته است.

شرحي درباره مرقد امامزاده

داخل امامزاده قبري است كه روي آن ضريحي بسيار زيبا قرار دارد.كتيبه اي كه اين قبر را به امامزاده سلطان مطهر(ع) نسبت دهد،وجود ندارد.روايتهاي محلي اين امامزاده را از فرزندان بلا فصل امام جعفر صادق (ع) مي داند ولي در ميان فرزندان امام صادق(ع)كه شيخ مفيد ار آنها نام مي برند،اين نام ديده نمي شود.در كپي نسخه خطي كه در اختيار نگارنده قرار دادند،آمده است:مطهر و محمد و يحيي از قزوين روي به ولايت طهران نهادند چون به شهر طهران رسيدند،محمد و يحيي را شهيد كردند، اما مطهر بن امام جعفر صادق (ع) روي به ولايت دماوند نهاده و بسيار جراحت به وي رسيده بود.چون به موضع بوم هند رسيد،در خانه الياس كمال نانوا فرود آمد و تا مدت چهل روز بيمار بود،به همان جراحت به جوار حق پيوست.

تعميرات و تغييرات در بناي امامزاده

بناي امامزاده در طول زمان تغييراتي به خود ديده است.عكس چاپ شده توسط آقاي قراخاني در مجله بررسيهاگواهي بر اين موضوع است كه ايواني به صورت مستطيل شكل در جهت شمالي جنوبي متصل به بنا احداث شده بود،ورود به امامزاده فقط از طريق همين ايوان ميسر بوده است .اكنون اين ايوان يا نماز خانه را برداشته اند و امامزاده به صورت مستقل و آزاد،شكوه و عظمت خود را همچنان به نمايش مي گذارد.وضعيت بنادر عكس فوق الذكر حكايت از اين دارد كه تاق نماها و گنبد با سيمان و گچ پوشانده شئه بود،ولي به مرور ايام ريخته است.

نقشه بنا

نقشه امامزاده در داخل و خارج به هشت ضلعي است.ابتدا پايه هشت ضلعي كم ارتفاعي را به وجود آورده،سپس بدنه اصلي بنا روي آن ساخته و پرداخته شد.

قسمت بيروني

قسمت اصلي برج روي پايه هشت ضلعي قرار گرفته است.طول هر ضلع تا زير گنبد ۴۰/۳ سانتي متر است.جرزهاي اصلي بنا،ساقه بنا را شكل مي دهند.ازيايه تا گنبد ۹متر است.در ميان جرزها، تاق نماها(نغول)به عمق ۱۰سانتي متر ديده مي شوند.زير قوس تاق نماها در هر ضلع نورگيرهاي قوس دار،ديده مي شوند و بيشتر پنجره نورگيرها شكسته اند.دو دهليز قوس دار در قسمت شمالي و جنوبي امامزاده در دو طرف درگاه ورودي كه در حال حاضر هر دو بسته شده است،به وجود آورده بودند.

درگاه ورودي

درگاه ورودي امامزاده در جهت شرقي واقع شده و داراي ارتفاعي كوتاه(۴۰/۱متر)است.بالاي اين درگاه علاوه بر تاق نماي اصلي، يك تاق كوچكتر ديگر نيز به عمق ۳۴ سانتي متر به چشم مي خورد. به جاي در اصلي،درآهني كه هيچ تناسبي با فضاي سنتي معماري امامزاده ندارد،كار گذاشته است.در اصلي به جهت ارزش هنري كه دارد به موزه ملي انتقال داده شد.

قسمت داخلي

از درگاه برج با دو پله داخل امامزاده مي شوند.كف امامزاده نسبت به بيرون ، درعمق پايين تري قرار گرفته و در سال هاي اخير با موزائيك پوشانده شده است. هشت ضلعي بوده و در هر ضلع تاق نماهايي به عمق ۳۷ سانتي متر و به عرض ۵۵/۱از كف تا زير گنبد مي باشد.بالاي تاق نماها نوار يا قاب گچي مستطيل شكل در تمام ضلعها ديده مي شود.اين قاب ساده و فاقد كتيبه مي باشد و آن را با رنگ آبي رنگ آميزي نموده اند.بالاي اين قاب گچي،نورگيرها از داخل تعبيه شده اند.طرح هشت ضلعي را با ايجاد هشت بار بر گوشه سازي كرده و تبديل به شانزده ضلعي شده،سپس گنبد داخلي را روي آن به وجود آورده اند.محراب امامزاده در عمق كمي در داخل ديوار با گچ ساخته شده و روبروي درگاه ورودي واقع شده است.به نظر مي رسد اين محراب در سالهاي اخير مورد تعمير و مرمت قرار گرفته است.

تزئينات

قسمت بيروني:در بيرون امامزاده،تاق نماها (نغول)در هر ضلع و آجر چيني ساده با بندهاي عمودي،تزئينات بنا را تشكيل مي دهد.ايجاد تاق نماها در نماي بيروني و تعبيه نورگيرها در زير تاق نماها و نيز آجر چيني منظم پيش آمده در زير گنبد و قرار گرفتن گنبد روي آن به شيوه رگچين هشت ترك با بندهاي عمودي ملاط گچي، همه اينها در نماي ظاهري امامزاده تاثير بسزايي داشته و آنرا به زيباترين وجه به نمايش مي گذارد.البته لازم به ذكر است كه سازندگان بنا،سادگي را بر تزئينات ترجيح داده اند.

قسمت داخلي:قسمت داخلي امامزاده را هنگام تعميرات دوره اخير با گچ سفيد كاري كرده اند و به احتمال،هر گونه علائم تزئيناتي در اثر بي توجهي از بين رفته است.قاب يا نوار گچي مستطيل شكل افقي بدون كتيبه زير گنبد كه با رنگ آبي رنگ آميزي كرده اند و نيز شمسه اي ساده كه با قلم به صورت ابتدايي در زير گنبد به وجود آورده اند و داخل آن را با كلمات قرآني پر نموده اند،را مي توان جزو تزئينات بنا به حساب آورد.البته لازم به توضيح است كه بناي امامزاده از جمله بناهايي است كه تزئينات داخلي آن و كتيبه آن حذف گرديده و رو به سادگي مي رود كه از نمونه هايي از اين بناها مي توان به امامزاده عبدا…(ع)شهر دماوند و نيز امامزاده عبدا…آيينه ورزان اشاره كرد.

گنبد

گنبد امامزاده از نوع گنبدهاي رك هشت ترك دو پوشه است كه به صورت رگچين كه موازي با خط افق آجر چيني انجام مي گيرد، مي باشد.نماي بيروني گنبد روي آجر چيني منظم روي جرز،پيش آمده قرار گرفته است.لبه گنبد همانند آبچكاني روي جرزها پيش آمده است .در ضلع جنوبي گنبد،دريچه اي مستطيل شكل تا لبه گنبد ايجاد شده،گنبد داخلي روي پايه شانزده ضلعي قرار گرفته است.بدين صورت كه هشت ضلعي را با گوشه هاي باربر به شانزده ضلعي تبديل كرده،سپس گنبد داخلي روي آن ساخته و پرداخته شده است.

كتيبه هاي امامزاده

داخل و خارج بنا كتيبه اي وجود ندارد.ضريح روي مرقد كه متعلق به قرن ۹ هجري است،داراي كتيبه است.

كتيبه ضريح

ضريح منبت كاري و با ارزش روي قبر تاريخ ۸۴۷ هجري را دارد.در چهار ضلع اين صندوق تزئينات هندسي زيبايي به چشم مي خورد .اخيرا آن را درون محفظه اي شيشه اي قرار داده اند،به طوريكه تمام قسمتهاي آن را مي توان مشاهده نمود .

-در حاشيه بالاي ضريح ، آيه الكرسي به صورت كنده كاري همراه با نقوش گل وبته اسليمي ديده مي شود.

-در بالاي ضريح در سه قسمت كتيبه زير آمده است:«امر بعبارة هذا الصندوق المزار المتبرك الملك الاعظم جلال الدوله و الدين ملك كيومرث »-«عمل استاد حسين ابن استاد محمد نجار الكردفي تاريخ رجب المرجب سنه سبع و اربعين و ثمانمائه»

شرحي درباره باني ضريح ؛ ملك كيومرث

ملك كيومرث كه از او به عنوان سفارش دهنده ضريح مقبره ياد شده است،يكي از حاكمان محلي نواحي منطقه دماوند بوده است،ملك كيومرث بن بيستون بن گستهم بن تاج الدوله زيار در سال ۸۰۸هجري به حكومت رويان رسيد. پس از فتح رويان توسط امير تيمور،ملك كيومرث همچنان در قلعه نور ماند .در همين هنگام اسكندر شيخي ، قلعه فيروزكوه را از آن خود كرده و طغيان نمود.از طرف امير تيمور دو نفر از امير زادگان به نامهاي اميرزاده رستم بن عمر و امير سليمان شاه مامور شدند و به قلعه نور،جايي كه ملك كيومرث بود،حمله بردندو ملك كيومرث را كه با اسكندر شيخي دشمني داشت،اسير نمودند و به حيله پيش اسكندر شيخي فرستادند، ولي او از اين موضوع مطلع شد و ملك كيومرث را آزاد نمود،و او به شيرازرفت، در آنجا طرفداراني داشت،با آنان دوباره براي فتح قلعه نور حركت نمود.ملك با حيله وارد قلعه شد و با طرفداران خود در قلعه و در يك فرصت مناسب به كوتوال قلعه حمله برد و او را كشت و قلعه را به تصرف خود درآورد.پس از آن مذهب شيعه را انتخاب كرد و در گسترش آن نقش بسزايي را ايفا نمود و با سپاه خود دژ طبرك ري و بسطام و سمنان را به تصرف درآورد.پس از او پسرش ملك كاووس جانشين پدر شد.

كتيبه هاي سنگ قبرهاي حياط امامزاده

در حياط امامزاده نيز سنگ قبرهايي از دوره صفويه به چشم مي خورد.

-سنگ قبر شيخ صفا

-هذا قبر السعيد صفا بن شيخ الي غفرا…لهما في تاريخ شهر صفر سنه(۹۵۹هجري)

سنگ قبر شيخ ابراهيم

وفات مرحوم مغفور الي رحمه ا…شيخ ابراهيم بن شيخ طالب في تاريخ شهر محرم سنه سته و ستين و تسمعمائه(۹۶۶هجري)

در حاشيه سنگ قبر آمده است:

«دريغا كه بي ما بسي روزگار برويد گل و بشكفد نوبهار»

سنگ قبر قلي آقا

«وفات المرحوم قلي آقا ابن علي آقا قاروني في سته ثلاثين الف»(۱۰۳۶هجري)

مقايسه و نتيجه گيري

برج آرامگاهي امامزاده سلطان مطهر(ع)از بناهاي باارزش و باشكوه اواخر قرن۸هجري است كه از لحاظ نقشه و ساختمان به سبك بناهاي متداول و هم عصر خود در منطقه شمال ايران ساخته و پرداخته شده است.وبا بناهايي چون امامزاده عبدا…آيينه ورزان،امامزاده قاسم گلخندان،امامزاده ابراهيم بابلسر و برج سلطان در بابل و نيز با امامزاده جعفر قم و امامزاده كمال فارسجين همدان قابل مقايسه است.طرح هشت ضلعي در داخل و خارج و ابعاد نغول (تاق نماها)در نماي ظاهري،گنبد رك هشت ترك ،تاق نماهاي داخلي،پرهيز از تزئينات و حذف كتيبه و رو به سادگي داشتن از ويژگيهاي مقبره ي برجي امامزاده سلطان مطهر(ع)است كه بناهاي فوق الذكر و در اكثر بناهاي اواخر قرن ۸هجري مي توان پيدا كرد.اگر چه بناي مورد بحث داراي كتيبه نيست ولي با توجه به ويژگيهاي ذكر شده و مقايسه با بناهاي مشابه كه تاريخ ساخت اواخر قرن۸ و اوايل قرن۹را دارا هستند،بناي سلطان مطهر (ع)را مي توان از بناهاي زيبا و با شكوه اوايل قرن ۹هجري در منطقه دماوند به حساب آورد.