عوارض استفاده از داروهای روانپزشکی

[MOHSENEBRAHIMI]

عوارض داروهاي روانپزشکي

داروهايي كه در اختلالات رواني مورد استفاده قرار مي‌گيرند، بواسطه تأثيري كه بر روي سيستم‌هاي ناقل عصبي مغز دارند، اثر خود را ايفا مي‌نمايند. بالطبع بدليل شباهت‌هاي ساختماني بعضي از گيرنده‌هاي اين ناقل‌ها در مغز و نيز بدليل اثرات جانبي مولكول شيميائي دارو، ممكن اسن يك دارو بر روي گيرنده‌هاي متعددي مؤثر واقع شود، اثر دارو بر گيرنده‌مورد نظر در ارگان هدف، اثر درماني دارو را تشكيل داده و اثر آن بر گيرنده‌هاي ديگر و در ارگان‌هاي ديگر عوارض آن دارو را باعث مي‌شوند. به همين جهت سعي مي‌كنيم، عوارض داروها را در غالب اثرات شيميائي آنها تعريف نماييم.

عوارض آنتي‌كولينرژيك

اين عوارض بدليل مهار سيستم استيل كولين در مغز و ارگان‌هاي محيطي رخ داده و به شرح زير مي‌باشند:

1) تاري ديد

2) يبوست

3) كاهش بزاق و خشكي دهان

4) كاهش تعريق و هيپر ترمي

5) انزال ديررس

6) دليريوم

7) تشديد آسم

8) گلوكوم زاويه بسته

9) اختلال حافظه

10) ترس از نور

11) تاكي‌كاردي سينوسي

12) احتباس ادراري



داروهاي مهم در اين زمينه عبارتند از:

1) داروهاي آنتي‌كولينرژيك و ضد پاركينسون: بي‌پريدن – تري‌هگزي‌فنيديل – بنزتروپين

2) بعضي از داروهاي آنتي‌هيستامينيك: پرومتازين – ديفن‌هيدرامين – كلماستين

3) بعضي از داروهاي ضدافسردگي حلقوي: تري‌ميپرامين – ايمي‌پرامين – آمي‌تريپ‌تيلين

4) بعضي از داروهاي ضدجنون مثل كلروپرومازين – تيوريدازين



توجه به نكات زير در زمينه استفاده از داروهاي آنتي‌كولينرژيك مهم است:

1) همان‌گونه كه در قسمت‌هاي بعد اشاره خواهد شد، كاربرد عمده داروهاي آنتي‌كولينرژيك در روانپزشكي، جهت رفع عوارض داروهاي ضد جنون مي‌باشد و خود آنها نقش درماني ايفا نمي‌كنند.

2) در سنين بالا، بدليل شيوع كمتر عوارض داروهاي ضد جنون و نيز بدليل اين كه داروهاي آنتي‌كولينرژيك ممكن است باعث اختلال حافظه و دليريوم شوند، استفاده از اين داروها ممنوع مي‌باشد.

3) در مورد عوارض كم اهميت‌تر اين داروها، مثل خشكي دهان يا يبوست، معمولا از درمان‌هاي علامتي استفاده مي‌شود.

عوارض داروهاي ضد جنون

همان‌گونه كه در جلسات بعد اشاره خواهد شد، داروهاي ضد جنون به دو گروه كلاسيك و آتيپيك تقسيم مي‌شوند. گروه كلاسيك مشتمل بر چند دسته‌اند كه از ميان آنها فنوتيازين‌ها (كليه داروهايي كه آخر نام آنها به ’ـ زين‘ ختم مي‌شود مثل كلروپرومازين، تيوريدازين، پرفنازين، فلوفنازين، تري‌فلوپرازين، تري‌كلروپرازين و ...) بوتيروفنون‌ها (مثل هالوپريدول و دروپريدول) تيوگزانتن‌ها (مثل تيوتيكسن) و پيموزايد از اهميت بيشتري برخوردار هستند. كليه ضد جنون‌هاي كلاسيك، اثر خود را توسط مهار گيرنده‌هخاي دوپاميني اعمال مي‌نمايند. هرچه قدرت دارو بيشتر باشد، اثر مهاري بر سيستم دوپاميني شديدتر و عوارض آنتي‌دوپاميني بيشتر خواهند بود.

عوارض آنتي‌دوپاميني به دو گروه اصلي تقسيم مي‌شوند:
عوارض غدد داخلي:

1) افزايش سطح پرولاكتين سرم

2) اختلال در قاعدگي

3) اختلال عملكرد جنسي


اختلالات حركتي

1) ديستوني: عبارت است از انقباض ناگهاني، غيرارادي و دردناك دسته‌اي از عضلات. شايعترين محل درگيري، عضلات صورت، گردن و زبان مي‌باشند. بيمار غالبا با علائم انحراف چشمها به سمت بالا، احساس كلفت شدن زبان و بيرون آمدن آن، يا كج شدن يك طرفه گردن مراجعه مي‌كنند.

2) آكاتيژيا: عبارت است از بروز شكايت يا علائم بي‌قراري. فرد ابراز مي‌دارد كه يك جا بند نمي‌شود، مرتب راه مي‌رود، و آرامش ندارد. اين عارضه دقيقا با دوز داروي ضد جنون مرتبط بوده و بخصوص با بكار بردن داروهاي ضدجنون پر قدرت با مقدار بالا ارتباط دارد.

3) پاركينسونيسم دارويي: عبارت است از بروز علائم بيماري پاركينسون ثانوي به استفاده از داروهاي ضدجنون. اين علائم عبارتند از: چهره ماسكه و بدون احساس، راه رفتن با قدم‌هاي كوتاه، خم شده به جلو و بدون حركات دست (همراهان بيمار مي‌گويند كه او مثل آدم آهني راه مي‌رود)، كندي در حركات و تصميم‌گيري‌ها، و لرزش دست با ويژگي‌هاي خاص خود (لرزش بيشتر زماني است كه فرد با دستش كاري انجام نمي‌دهد).

4) سندرم نورولپتيك بدخيم: عبارت است از سفتي شديد عضلات همراه با تب، لرزش، اختلال بلع، اختلال سطح هشياري، و تغييرات مشخصي در يافته‌هاي آزمايشگاهي (افزايش CPK). اين سندرم خطر جدي براي جان بيمار ايجاد مي‌كند و بايد خيلي زود تشخيص داده شده و درمان شود.



داروهايي كه ممكن است عوارض آنتي‌دوپاميني بيشتري ايجاد كنند، به شرح زير مي‌باشند:

1) داروهاي ضد جنون كلاسيك پر قدرت: هالوپريدول – پيموزايد – تيوتيكسن – تري‌فلوپرازين

2) داروهاي ضد جنون آتيپيك: عمدتا ريسپريدون

3) داروهاي ضدافسردگي: عمدتا فلوكستين

4) داروهاي ضد فشارخون: رزرپين – متيل‌دوپا

5) داروهاي ضدپاركينسون مثل لوودوپا مي‌تونند ايجاد آكاتيژيا نمايند

6) داروهاي ديگر: متوكلوپراميد – ديفن‌هيدرامين – مفناميك اسيد



توجه به نكات زير در زمينه استفاده از داروهاي ضدجنون مهم است:

1) براي پيش‌گيري و درمان عوارض اين داروها، غالبا مقداري داروي آنتي‌كولينرژيك به همراه آنها تجويز مي‌شود.

2) قبلا جهت كنترل هر چه سرعتر علائم در بيماران از دوز بالاي داروهاي ضدجنون استفاده مي‌شد و آن را اصطلاحا مگادوز مي‌ناميدند. امروزه مشخص شده كه اين روش تنها عوارض داروها را اضافه مي‌نمايد و تأثير درماني خاصي ندارد.


عوارض آنتي نور-آدرنرژيك:

مهار گيرنده‌هاي آدرناليني و نور-آدرناليني باعث بروز علائم زير مي‌شوند:

1) منگي

2) افت وضعيتي فشار خون

3) تاكي‌كاردي واكنشي



داروهاي مهم در اين زمينه عبارتند از:

1) ضدافسردگي‌ها: از همه مهمتر ايمي‌پرامين سپس آمي‌تريپ‌تيلين، دوكسپين، و تري‌ميپرامين

2) ضدجنون‌هاي كلاسيك: مثل كلروپرومازين، و تيوريدازين

3) ضدجنون‌هاي آتيپيك: عمدتا ريسپريدون


عوارض آنتي هيستاميني

اين عوارض عبارتند از:

1) افت فشارخون در حالت ايستاده

2) اثر تسكيني و خواب‌آور

3) افزايش وزن

داروهاي مهم در اين زمينه عبارتند از:

1) داروهاي آنتي‌هيستامينيك: پرومتازين – ديفن‌هيدرامين – هيدروكسي‌زين - سيپروهپتادين

2) داروهاي ضدافسردگي: ايمي‌پرامين – آمي‌تريپ‌تيلين – ماپروتيلين – نورتريپ‌تيلين

3) داروهاي ضدجنون: كلروپرومازين - تيوريدازين


عوارض سروتونيني

اين گروه از عوارض بيشتر در ارتباط با داروهايي هستند كه محرك سيستم سروتونيني مي‌باشند. اين عوارض عبارتند از:

1) اضطراب و آكاتيژيا

2) سردرد

3) عوارض گوارشي و اسهال

4) بي‌خوابي يا پرخوابي

5) تهوع

6) اختلال عملكرد جنسي



داروهاي مهم در اين زمينه عبارتند از:

1) داروهاي ضدافسردگي غيرحلقوي: فلوكستين – سيتالوپرام – فلووكسامين – سرترالين – و پاروكستين

2) داروهاي ضدافسردگي حلقوي: عمدتا كلوميپرامين



عوارض ديگر

عده‌اي از عوارض دارويي بدليل اثر بر گيرنده‌هاي متعددي پيش مي‌ايند. اهم اين موارد عبارتند از:

1) مهار مغز استخوان و ايجاد كم‌خوني: عمدتا كلوزاپين

2) واكنش‌هاي حساسيتي: مثل كاربامازپين – لاموتريژين

3) اختلالات هدايتي قلب: مثل آمي‌تريپ‌تيلين – ايمي‌پرامين – تري‌ميپرامين

4) كاهش آستانه تشنج: مثل كلروپرومازين (تيوريدازين اين اثر را ندارد) كلوزاپين – بوپروپيون – ايمي‌پرامين – آمي‌تريپ‌تيلين – نورتريپ‌تيلين – ماپروتيلين – و آموكساپين (دوكسپين و تري‌ميپرامين اين اثر را ندارند)