گرگ / هوشنگ گلشیری

[فرنودِ بن گیومرث]

ظهر پنجشنبه خبر شدم که دکتر برگشته است وحالا هم مریض است. چیزیش نبود. دربان بهداری هم گفته بود که از دیشب تا حالا یک کله خوابیده است، هروقت هم که بیدار می شود فقط هق هق گریه می کند. معمولا بعد از ظهر های پنجشنبه یا چهارشنبه راه می افتاد و می رفت شهر، با زنش. این دفعه هم با زنش رفته بود. اما راننده‌ی باری که دکتر را آورده بود گفته:" فقط دکتر توی ماشین بود. " گویا از سرما بی حس بوده. دکتر را دم قهوه خانه گذاشته و رفته بود. ماشین دکتر را وسط های تنگ پیدا کرده بودند. اول فکر کرده بودند باید به ماشینی، چیزی ببندند و بیاورندش ده. برای همین با جیپ بهداری رفته بودند. اما تا راننده نشسته پشتش و چند تا هم هلش داده اند راه افتاده. راننده گفته: " از سرمای دیشب است وگرنه ماشین که چیزیش نیست. " حتی برف پاک کن هاش هم عیبی نداشته تا وقتی هم که دکتر نگفته بود:" اختر، پس اختر کو؟ " هیچکس به صرافت زن نیفتاده بود.

زن دکتر قد کوتاه بود و لاغر، آنقدر لاغر و رنگ پریده که انگار همین حالا می افتد. دو تا اتاق داشتند تو ی همان بهداری. بهداری آن طرف قبرستان است. یعنی درست یک میدان دور از آبادی. زن نوزده سالش بیشتر نبود. گاه گداری دم در بهداری پیدایش می شد و یا پشت شیشه ها. فقط وقتی هوا آفتابی بود از کنار قبرستان می آمد ده گشتی می زد. بیشتر کتابی دستش بود، و گاهی یک پاکت آبنبات یا شکلات هم توی جیب بلوز سفید یا کیف دستی اش. بچه ها را خیلی دوست داشت. برای همین هم بیشتر می آمد سراغ مدرسه. یک روز که به اش پیشنهاد کردم اگر بخواهد می توانیم درسی به عهده اش بگذاریم گفت، حوصله‌ی سر و کله زدن با بچه ها را ندارد. راستش دکتر پیشنهاد کرده بود، برای اینکه سر زنش گرم بشود. گاهی هم می رفت لب قنات، پهلوی زنها.

برف اول که افتاد دیگر پیدایش نشد. زنها دیده بودندش که کنار بخاری می نشسته و چیزی می خوانده، و یا برای خودش چای می ریخته، وقتی هم دکتر می رفت برای سرکشی به دهات دیگر، زن راننده یا دربان پیش خانم می ماند. انگار اول صدیقه، زن راننده، فهمیده بود. به زنها گفته بود:" اول فکر کردم دلشوره‌ی شوهرش را دارد که هی می رود کنار پنجره و پرده را عقب می زند." کنار پنجره می ایستاد و به صحرای سفید و روشن نگاه می کرد ه. صدیقه گفته بود صدای زوزه‌ی گرگ که بلند می شود می رود کنار پنجره.

خوب، زمستان، اگر برف بیفتد گرگ ها می آیند طرف آبادی. هر سال همینطور هاست. گاهی هم سگی، گوسفندی یا حتی بچه ای گم می شود که بعد باید ده واری رفت تا بلکه قلاده ای، کفشی، چیزیش را پیدا کرد. اما صدیقه دو چشم براق گرگ را دیده بود و دیده بود که زن دکتر چطور خیره به چشم های گرگ نگاه می کند. وقتی هم صدیقه صداش زده نشنیده است.

برف دوم و سوم که افتاد دکتر دیگر نتوانست برای سرکشی به اطراف برود. وقتی هم دید باید هر چهار یا پنج شب هفته را توی خانه اش بماند حاضر شد در دوره هامان شرکت کند. دوره هامان زنانه نبود، اما، خوب، اگر زن دکتر می آمد می توانست پهلوی زنها برود. اما زنش گفته بود:" من توی خانه می مانم. " شب هایی هم که دوره به خانه‌ی دکتر می افتاد زنش کنار بخاری می نشست و کتاب می خواند و یا می رفت کنار پنجره و به بیابان نگاه می کرد، یا از پنجره‌ی این طرف به قبرستان و گمانم چراغ های روشن ده. خانه‌ی ما بود انگار که دکتر گفت:" امشب می باید زودتر بروم. " مثل اینکه توی جاده یک گرگ بزرگ دیده بود.

مرتضوی گفت:" شاید سگ بوده."

اما خودم به دکتر گفتم، این دور و بر ها گرگ زیاد پیدا می شود. باید احتیاط کند. هیچوقت هم از ماشین پیاده نشود.

زنم انگار گفت:" دکتر، خانمتان چی؟ توی آن خانه، کنار قبرستان؟ "

دکتر گفت:" برای همین باید زودتر بروم. "

بعد هم گفت که زنش سر نترسی دارد. و تعریف کرد که یک شب، که از خواب پریده، دیده کنار پنجره نشسته، روی یک صندلی. دکتر که صداش زده زن گفته: " نمی دانم چرا این گرگ همه اش می آید روبروی این پنجره. "

دکتر دیده بود که گرگ درست آن طرف نرده ها نشسته، توی تاریک روشن ماه، و گاه گداری رو به ماه زوزه می کشد.

خوب، کی می توانست فکر کند که همین روبروی پنجره نشستن و خیره شدن یک گرگ، بگیریم بزرگ و تنها، کم کم برای دکتر مساله ای بشود، و حتی برای همه‌ی ما ها؟. یک شب هم به دوره مان نیامد. اول فکر کردیم شاید زنش مریض شده باشد، یا لا اقل دکتر، اما فردا خود زن با ماشین اداره آمد مدرسه و گفت، اگر نقاشی بچه ها را به اش بدهیم حاضر است کمکی بکند.

راستش شاگرد ها آنقدر کم شده بودند که دیگر احتیاجی به او نبود. همه شان را هم که جمع می کردیم توی یک کلاس، آقای مرتضوی می توانست به اشان برسد. اما خوب، نه من نقاشیم خوب بود، نه مرتضوی. قرار چهارشنبه صبح را گذاشتیم. بعد هم من حرف گرگ را پیش کشیدم و گفتم که نباید بترسد، که اگر در را باز نگذارند یا مثلا بیرون نیایند خطری پیش نمی آید. حتی گفتم: اگر بخواهند می توانند بیایند ده خانه ای بگیرند.

گفت: نه، متشکرم، مهم نیست.

بعد هم تعریف کرد که اول ترسیده، یعنی یک شب که صدای زوزه اش را شنیده حس کرده که بایست از نرده آمده باشد این طرف و حالا مثلا پشت پنجره است، یا در. چراغ را که روشن کرده سیاهی اش را دیده که از روی نرده پریده و بعد هم دو چشم براق را دیده. گفت:" درست دو زغال افروخته بود. "

یعد هم گفت: خودم هم نمی دانم چرا وقتی می بینمش، چشمهاش را، یا آن حالت سکون ...می دانید درست مثل یک سگ گله به دو دستش تکیه می دهد و ساعت ها به پنجره‌ی اتاق ما خیره می شود.

پرسیدم: آخر شما دیگر چرا؟

فهمید، گفت: گفتم که نمی دانم. باور کنید وقتی می بینمش، بخصوص چشم هاش را، دیگر نمی توانم از کنار پنجره تکان بخورم.

از گرگ ها هم انگار حرف زدیم و من برایش تعریف کردم که گاهی که گرگ ها خیلی گرسنه می شوند حلقه وار می نشینند و به هم خیره می شوند، یک ساعت، دو ساعت، یعنی آنقدر که یکی از ضعف بغلتد، آن وقت حمله می کنند و می خورندش. از سگ هایی هم که گاه گداری گم می شوند و بعد فقط قلاده شان پیدا می شود حرف زدم. خانم دکتر هم گفت. مثل اینکه کتاب های " جک لندن " را خوانده بود. می گفت: من حالا دیگر گرگ ها را خوب می شناسم.

هفته‌ی بعد که آمد انگار گلی یا برگی برای بچه ها کشیده بود. من که ندیدم، شنیدم. شنبه روزی بود که از بچه ها شنیدم توی قبرستان تله گذاشته اند. زنگ سوم خودم با یکی از بچه ها رفتم و دیدم. تله‌ی بزرگی بود. دکتر از شهر خریده بود و یک شقه گوشت هم توش گذاشته بود. بعد از ظهر هم زنم تعریف کرد که رفته سراغ زن دکتر. گفت:" حالش خوش نیست. " گفت که انگار زن به اش گفته، می ترسد بچه اش نشود.

زنم دلداریش داده بود. یک سال می شد که عروسی کرده بودند. بعد هم زنم از تله حرف زده بود و گفته:" اینجا معمولا پوستش را می کنند و می برند شهر. " زنم گفت:" باور کن یک دفعه چشم هاش گشاد شد و شروع کرد به لرزیدن و گفت:" می شنوید؟ صدای خودش است. " من گفتم:" آخر، خانم، حالا، این وقت روز؟ "

مثل اینکه زن دکتر دویده طرف پنجره. بیرون برف می آمده. زنم گفت:" پرده را عقب زد و ایستاد کنار پنجره. اصلا یادش رفت که مهمان دارد. "

صبح روز بعد راننده و چند تا از رعیت ها رفته بودند سراغ تله. دست نخورده بود. صفر به دکتر گفته بود: دیشب حتما نیامده.

دکتر گفته: نه، آمده بود. خودم صداش را شنیدم.

به خودم گفت: این زن دارد دیوانه می شود. دیشب هیچ خوابش نبرد. همه اش کنار پنجره نشسته بود و به بیایان نگاه می کرد. نصف شب که از صدای گرگ بیدار شدم دیدم زن دارد به چفت در ور می رود. داد زدم: چه کار می کنی، زن؟

بعد هم گفت که چراغ قوه، آنهم روشن، دست زنش بوده. رنگ دکتر پریده بود و دست هایش می لرزید. با هم رفتیم سراغ تله. تله سالم بود. شقه‌ی گوشت هنوز سرجاش بود. از جا پاها فهمیدیم که گرگ تا پهلوی تله آمده، حتی کنار تله نشسته. بعد هم رد پاهای گرگ درست می رسید به کنار نرده‌ی دور بهداری. صورت زن را کنار پنجره دیدم. داشت به ما نگاه می کرد. دکتر گفت: من که نمی فهمم. تو اقلا یک چیزی به این زن بگو.

چشم های زن گشاد شده بود. رنگش که پریده بود پریده تر هم شده بود. موهای سیاهش را دسته کرده بود و ریخته بود جلو سینه اش. مثل اینکه فقط چشم هاش را بزک کرده بود. کاش لب هاش را لااقل روژ لبی، چیزی، می زد که اینقدر سفید نزند. گفتم: من که تا حالا نشنیده ام گرگ گرسنه از سر آنهمه گوشت بگذرد.

از جا پاها هم برایش تعریف کردم. گفت: راننده گفته:" گرسنه نبوده "، من نمی دانم، شاید هم خیلی با هوش است.

فردا خبر آوردند که تله کنده شده. دنبال خط تله را گرفته بودند. پیدایش کرده بودند. نیمه جان بوده. با دو تا پره بیل کشته بودندش. چندان هم بزرگ نبود. دکتر که دید گفت: " الحمدلله " اما زنش به صدیقه گفته بود: خودم دم دمهای صبح دیدمش که آن طرف نرده ها نشسته. این یکی که گرفتند حتما سگی، دله گرگی، چیزی بوده.

شاید. بعید هم نیست همین حرفها را هم به دکتر گفته بود که دکتر ناچار رفت سراغ ژاندارم ها. بعد هم یکی دو شب ژاندارم ها توی خانه‌ی دکتر ماندند. شب سوم بود که صدای تیر شنیدیم. فردا هم که ژاندارم ها و چند تا رعیت با راننده بهداری دنبال خط خون را گرفته بودند و رسیده بودند به تپه‌ی آن طرف آبادی پشت تپه، توی تنگ، جای پای گرگ ها را دیده بودند و تا صافی برف ها را. اما نتوانسته بودند حتی یک تکه استخوان سفید پیدا کنند. راننده گفت: بد مذهب ها، حتی استخوان هاش را هم خوردند.

من که باورم نشد. به صفر آقا هم گفتم. صفر گفت: خانم هم وقتی شنید فقط لبخند زد. راستش خود دکتر گفت برو بهش خبر بده. خانم نشسته بود کنار بخاری و انگار چیزی می کشید. صدای در را نشنید. وقتی هم مرا دید اول کاغذ هاش را وارو کرد.

نقاشی های خانم تعریفی ندارد. فقط همان گرگ را کشیده بود. دو چشم سرخ درخشان توی یک صفحه‌ی سیاه، یک طرح سیاه قلم از گرگ نشسته، و یکی هم وقتی گرگ دارد رو به ماه زوزه می کشد. سایه‌ی گرگ خیلی اغراق آمیز شده است، طوری که تمام بهداری و قبرستان را می پوشاند. یکی دو تا هم طرح پوزه‌ی گرگ است، که بیشتر شبیه، پوزه‌ی سگ هاست، دندان هاش بخصوص.

عصر چهار شنبه دکتر رفت شهر. صدیقه گفته، حال زنش بد بوده. دکتر به اش گفته. باورم نشد. خودم عصر چهار شنبه دیده بودمش. سر ساعت آمد به بچه ها نقاشی تعلیم داد. یکی از همان طرح هاش را روی تخته‌ی سیاه کشیده بود. خودش گفت. وقتی هم ازش پرسیدم: آخر چرا گرگ؟

گفت: هرچه خواستم چیز دیگری بکشم یادم نیامد، یعنی گچ را که گذاشتم روی تخته خود بخود کشیدمش.

حیف که بچه ها در زنگ تفریح پاکش کرده بودند. بعد از ظهری هم که نقاشی یکی دو تاشان را دیدم فکر کردم شاید بچه ها نتوانسته اند درست بکشند. آخر طرح بچه ها، همه، درست شبیه سگ گله شده بود، با گوش های آویخته و دمی که گرد کفلش حلقه زده بود.

ظهر پنجشنبه که خبر شدم دکتر برگشته فکر کردم حتما زنش را شبانه گذاشته شهر و برگشته سر کارش. مریضی که نداشت، یعنی از دهات دیگر که نمی آمدند. اما، خوب، دکتر آدم وظیفه شناسی است. بعد هم که سراغ اختر را گرفت همه رفتند تنگ با ماشین دکتر و جیپ بهداری. ژاندارم ها هم رفته بودند. هیچ چیزی پیدا نکرده بودند.

دکتر هم که حرفی نمی زد. به هوش که می آمد اگر هم گریه نمی کرد فقط خیره نگاه می کرد، به ما، یکی یکی، و با همان گشادگی چشم های زنش. ناچار شدم یکی دوتا استکان عرق به اش بدهم تا به حرف بیفتد. شاید هم نمی خواست جلو بقیه حرف بزند. فکر نمی کنم با هم اختلافی داشته بودند. اما نمی دانم چرا دکتر همه اش می گفت: " باور کن تقصیر من نبود.

ا ز زنم و حتی از صدیقه و صفر هم که پرسیدم هیچکدام به یاد نداشتند که زن و شوهر صداشان را برای هم بلند کرده باشند. اما من که به دکتر گفته بودم نرود. حتی گفتم که برف حتما توی تنگ بیشتر است. شاید هم حق با دکتر بوده نمی دانم. آخر گفت: حالش خوب نیست، فکر می کنم اینجا نمی تواند تاب بیاورد. تازه آن نقاشی ها چی؟

بعدا دوباره دیدم. چند تا طرح هم از پنجه‌ی گرگ کشیده بود. یکی دو تا هم از گوش های آویخته اش. گفتم انگار.

دکتر که نمی توانست درست حرف بزند. اما انگار وسط های تنگ برف زیاد می شود، طوری که تمام شیشه را می پوشاند. بعد دکتر متوجه می شود. که برف پاک کنش خراب شده است. ناچار شده بوده بایستد. گفت باور کن دیدمش، با چشم های خودم دیدمش که وسط جاده ایستاده بود.

اختر گفته: یک کاری بکن. اینجا که از سرما یخ می زنیم.

دکتر گفته: مگر ندیدیش؟

دکتر هم دستش را برده بیرون، از شیشه، بلکه با دست برف را پاک کند، اما دیده چاره‌ی برف را نمی تواند بکند. گفت: خودت که می دانی آنجا نمی شود دور زد.

راست می گفت. بعد هم انگار موتور خاموش می شود. اختر هم که چراغ قوه اش را انداخته دیده که گرگ درست کنار جاده نشسته است. گفته: خودش است. باور کن خیلی بی آزار است. شاید هم اصلا گرگ نباشد، سگ گله باشد یا یک سگ دیگر. برو بیرون ببین می توانی درستش کنی.

دکتر گفته: بروم بیرون؟ مگر خودت ندیدیش؟

حتی وقتی اینها را می گفت دندانهایش به هم می خورد. رنگش سفید شده بود، درست مثل رنگ مات صورت اختر وقتی که پشت پنجره می ایستاد و به بیابان نگاه می کرد، یا به سگ. اختر گفته: چطور است کیفم را بیندازم براش؟

دکتر گفته: که چی بشود؟

گفته: خوب چرمی است. در ثانی تا سرش گرم خوردن کیف است تو می توانی یک کاریش بکنی.

قبل از اینکه کیف را بیاندازد به دکتر گفته: کاش پالتو پوستم را آورده بودم.

دکتر به من گفت: مگر خودت نگفتی نباید بیرون رفت، یا مثلا در را باز کرد؟

اختر که کیف را انداخته دکتر بیرون نرفته. گفت: به خدا، سیاهی اش را دیدم که آنجا کنار جاده ایستاده بود. نه تکان می خورد و نه زوزه می کشید.

بعد هم که اختر با چراغ قوه دنبال کیفش گشته پیدایش نکرده. اختر گفته: پس من خودم می روم.

دکتر گفته:" تو که چیزی سرت نمی شود. " یا شاید گفته: " تو که نمی توانی درستش کنی. " اما یادش بود که تا آمده خبر بشود اختر بیرون بوده. دکتر ندیده، یعنی برف نمی گذاشته. حتی صدای جیغش را نشنیده بود. بعد انگار از ترس در را بسته یا اختر بسته بوده. خودش که نگفت.

صبح جمعه باز راه افتادیم، ده واری. دکتر نیامد. نمی توانست. برف هنوز می بارید. هیچکس انتظار نداشت چیزی پیدا کنیم. همه جا سفید بود. هر جا را که به فکرمان می رسید بیل زدیم. فقط کیف چرمی را پیدا کردیم. توی راه از صفر که پرسیدم، گفت: برف پاک کن ها هیچ باکشان نیست.

من که نمی فهمم. تازه وقتی هم صدیقه نقاشی ها را برایم آورد بیشتر گیج شدم. یک یادداشت سر دستی به آنها سنجاق شده بود که مثلا تقدیم به دبستان ما. وقتی می خواسته برود سپرده به صدیقه که اگر حالش بهتر نشد و یا چهار شنبه نتوانست بیاید نقاشی ها را بدهد به من تا به جای مدل ازشان استفاده کنیم. به صدیقه که نمی توانستم بگویم، به دکتر هم حتی، اما آخر طرح سگ، آنهم سگ های معمولی، برای بچه های دهاتی چه لطفی دارد؟ ■