آسیب های بروز خشونت در نوجوانان

[βάરãɲ]

برای ما دور از انتظار نیست وقتی كه می بینیم یك نوجوان دعوا می كند یا خشونت كلامی به خرج می دهد اما شاید به باور كسی خطور نكند كه یك نوجوان بزه هایی بزرگسالانه صورت دهد یا مرتكب قتل شود. این در حالی است كه واقعیت با این تصورها ممكن است فاصله ای آشكار یابد. چرایی بروز و شكل گیری رفتارهای خشونت آمیز در نوجوانان نیازمند واكاوی آسیب شناسانه است. این امر ما را بر آن داشت تا چرایی و چگونگی شكل گیری این پدیده و راهكارهای مقابله با آن را در گفت وگو با جامعه شناسان واكاوی كنیم.

*** عوامل بسترساز افزایش خشونت در نوجوانان

هر رفتار برآیند مجموعه عامل های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، خانوادگی، روانی و ... است. رفتارهای خشونت آمیز نوجوانان به سبب حساسیت های كه در این سال و سال دارند و پیش زمینه های گوناگونی است كه این مولفه ها را نیازمند بررسی ژرف اجتماعی و روانی می سازد.
در همین پیوند، «عالیه شكربیگی» جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی به پژوهشگر ایرنا گفت: باید بررسی كرد كه غفلت در كجاست؟ چرا نوجوانان دست به خشونت می زنند، چرا نوجوانانی كه هیچ پیشینه كیفری، عمل مجرمانه یا سابقه عضویت در گروه های بزهكارانه را ندارد؟ قاتل می شوند، خودكشی می كنند و ...
«هادی معتمدی» روانپزشك و دانشیار دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی هم با اشاره به اینكه ریشه خشونت پیش از هر چیز به ناكامی های انسان بازمی گردد اظهار كرد: ریشه خشونت در نوجوانان، پیامد از بین رفتن هنجارهای اجتماعی و اخلاقی در جامعه ایران است. بسیاری از حریم ها در روابط میان افراد شكسته شده است.

*** مجازات راه حل اصلی نیست

دوره نوجوانی از آن نظر كه گذار از كودكی به جوانی است از حساسیت ویژه ای برخوردار است. در این دوره تغییرهای جسمی و روانی در وجود فرد، واكنش هایی همچون پرخاشگری، گوشه گیری، اضطراب و ... را به همراه دارد كه باید با آموزش مهارت های زندگی، مدیریت احساس و رفتار، یادگیری ارزش ها و مفاهیم كنترل شود؛ موضوعی كه خلاء یا كاستی آن در كشور ما بسیار دیده می شود.
در این پیوند، شكربیگی تصریح كرد: متاسفانه در زمان بروز خشونت، مهمترین و سریع ترین تصمیمی كه گرفته می شود، مجازات است در حالی كه ما باید به درستی آسیب شناسی كنیم. عده ای ریشه های خشونت نوجوانان را در شبكه های اجتماعی و رسانه ها می دانند اما آیا در گذشته نیز پای شبكه های اجتماعی در میان بود؟

این پژوهشگر اجتماعی ادامه داد: در بسیاری مواقع مشكل از خانواده ها ریشه می گیرد فقر اقتصادی و فقر فرهنگی خانواده ها موجب می شود كه كودكان به حال خود رها شوند یعنی متغیرهای زیادی در این شكل گیری این فاجعه نقش داشته و دارند.

به گفته شكربیگی، بروز خشونت و جنایت در نوجوانان به نوعی تخریب سرمایه اجتماعی است. برای نمونه در قتل ستایش 6 ساله در ورامین در فروردین ماه امسال، قاتل و مقتول در همسایگی هم به سرمی بردند. زمانی كه اعتماد و همدلی بین خانواده ها نباشد، چنین مساله ای پیش می آید. ما سال های سال است كه شاهد افول سرمایه اجتماعی و فروریختن دیوارهای اعتماد اجتماعی در لایه های مختلف و در سطح های گوناگون جامعه هستیم.


*** خلاء آموزش، بسترساز ناهنجاری های رفتاری
آموزش ناكافی و ناهماهنگ با شرایط جامعه، وجود مانع بر سر راه انتقال مفاهیم اخلاقی و باورهای دینی و كم رنگ شدن مولفه های اخلاقی و دینی در میان خانواده ها، نوجوانان را از منظر بروز ناهنجاری های رفتاری، در معرض خطر قرار داده است.

در همین زمینه شكربیگی گفت: اینكه چرا در محصول یك نظام آموزشی كه مدام در حال انتقال پیام های اخلاقی و دینی است، رفتاری به دور از دین و اخلاق دیده می شود، نكته است كه باید مورد بررسی قرار گیرد. همچنین دلایل افزایش بی قیدی و بی اعتقادی نوجوانان موضوعی است كه باید موضوع پژوهش قرار گیرد.
این پژوهشگر افزود: مسوولان و كسانی كه به نوعی با مسایل تربیتی جوانان و نوجوانان در جامعه پیوند دارند باید توجه كنند كه خشونت ها و جنایت هایی كه از نوجوان سر می زند، فقط جنایت آن نوجوان نیست بلكه نتیجه كنش هایی است كه به نوعی در آموزش كودكان و نوجوانان نقش داشته است.
معتمدی نیز در این باره اظهار كرد: متاسفانه هیچ الگوی ویژه و مشخصی میان آسیب شناسان اجتماعی و برای افراد جامعه در تعیین رفتارهای مطلوب اجتماعی تعریف نشده است تا بر مبنای آن زمانِ شروعِ ارتباط های مجازی و واقعی افراد مشخص شود. در این میان، نوجوانان به سبب ویژگی های شخصیتی و روانی ویژه نسبت به دیگر گروه های سنی، در فضای بدون آموزش و انتقال نادرست مفاهیم اجتماعی- روانی قرارگرفته و از درك و تشخیص درست هنجارها بازمانده اند.

دانشیار دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی افزود: گسترش شبكه های ماهواره ای و نمایش فیلم هایی كه خشونت را تبلیغ می كند یا حریم های خانوادگی را به چالش می كشد، عامل مهمی در شكل گیری خشونت و جنایت در نوجوانان است.

به گفته رییس كارگروه زنان و خانواده انجمن جامعه شناسی ایران، هدف گذاری بدون شناسایی نیازها به یقین نادرست است چرا كه هدف گذاری باید بر مبنای امكان سنجی، آینده پژوهی در كوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت باشد. این مساله ای است كه در مورد مسایل تربیتی در نهادهای آموزشی و فرهنگی جامعه ایران نادیده انگاشته می شود.

معتمدی خلاء آموزش مهارت زندگی به كودكان و نوجوانان با هدف كنترل و مدیریت رفتار را از دیگر عوامل بروز چنین آسیب هایی دانست.


*** چه باید كرد؟

افزایش آسیب های اجتماعی و رفتاری میان نوجوانان و جوانان نشان از این دارد كه ارزش آفرینی، الگوسازی و ترویج هنجارهای مطلوب اجتماعی در دهه گذشته با كمبودهایی روبه رو بوده است تا جایی كه حتی می توان گفت در پاره ای موارد، این اهداف در نظام آموزشی و پرورشی كشور نادیده انگاشته شده اند. همچنین بسیاری از چاره اندیشی ها كوتاه مدت و ارایه راهكارها بدون آینده نگری است. این در حالی است كه نهادهای آموزشی و فرهنگی رسمی در كشور ما به رغم تامین مالی، آنگونه كه باید در نهادینه سازی ارزش های اخلاقی، كنترل رفتارهای هیجانی و ... دستاورد پذیرفته شده ای ندارند.

در همین پیوند، معتمدی با اشاره به بحران مدیریت گفت: مدیریت چه به صورت ذهنی و چه به صورت عینی اعم از فردی، اجتماعی و خانوادگی در جامعه ما مساله ساز است. اگر بتوانیم ارتباطات خود با فرزندانمان را به خوبی تعریف و مدیریت كنیم، برای مدیریت خشم پیشگام شویم، مهارت های زندگی را به كودكان و نوجوانان آموزش دهیم، به یقین می توانیم آنان را در مسیر دست هدایت كنیم.
وی نهاد مدرسه را یكی از سازمان های مردم نهاد موفق دانست كه در صورت فعال تر شدن، می تواند بسیاری از چالش های هنجاری و رفتاری كودكان و نوجوانان را از طریق درمیان گذاشتن آن ها با خانواده ها برطرف سازد.
آموزش، هنجارسازی و ارزش آفرینی از طریق نهاد خانواده، مدرسه، رسانه های جمعی و شبكه های اجتماعی نیز راهكار مورد نظر شكربیگی برای پیشگیری از بروز آسیب های رفتاری در نوجوانان است.
آسیب های اجتماعی نوجوانان را نباید نادیده گرفت زیرا این آسیب ها برآیند علت ها و عوامل زیادی هستند كه باید به درستی ریشه یابی و برطرف شوند. بی تفاوتی نسبت به این گونه آسیب ها و كم اهمیت شمردن آن به یقین ریشه بحران های رفتاری و اجتماعی در آینده خواهد بود.

سپاس♡