داستان نویسی به سبک سورئال

[The moon]

بیشتر ما با تصاویر سوررئالیستی نقاشانی چون سالوادور دالی آشنا هستیم، اما اگرچه سوررئالیسم تأثیرگذاری برجسته ای بر ادبیات داشته و هنوز هم دارد، با این وجود نوشتن در این ژانر برای اکثریت ممکن است چالش برانگیز باشد.
سورئالیسم به عنوان یک جنبش فرهنگی پس از پایان جنگ جهانی اول آغاز شد. این در واقع تلاشی برای براندازی نیروهای عقلانی حاکم بر آن زمان بود که بسیاری از هنرمندان، نویسندگان و برخی از اندیشمندان سیاسی آن را عامل ایجاد وحشت و نزاع آن دوران می دانسته اند. سوررئالیست ها با رد اندیشه عقلانی و قوانین جامعه به دنبال آزادی سیاسی و شخصی بودند. آندره برتون، رهبر جنبش، اظهار داشت كه این رویكرد منجر به آزادی كامل بیان شده است. از همه مهمتر، سوررئالیست ها عهد کردند که وجود هرج و مرج و انرژی بَدوی ناخودآگاه را بپذیرند.

سورئالیسم و ادبیات داستانی
اگرچه مفسران به طرق مختلف اظهار داشته اند كه سوررئالیسم یا با جنگ جهانی دوم یا درگذشت آندره برتون در سال 1966 به پایان رسیده است و با وجود اینکه دیگر یک جنبش منسجم محسوب نمی شود، اما می توان گفت که سورئالیسم هنوز هم زنده است و زیر مجموعه مهمی از ادبیات داستانی گمانه زنی (speculative fiction) را به خود اختصاص داده است. هاروکی موراکامی یکی از بزرگترین نویسندگان عصر ماست. وی در بیش از دو دهه حرفه نویسندگی خود، بیش از 20 کتاب ترجمه شده به زبان انگلیسی منتشر کرده است. موراکامی به سبک سوررئالیسم می نویسد.

بالا بردن سطح آگاهی در شخصیت ها و خوانندگانی که عاشق کار او هستند، گربه های سخنگو، موسیقی جاز و ناپدید شدن ها از جمله عناصری هستند که او برای خلق داستان سورئالیستی خود به کار می برد. با این حال، هنگام نوشتن به سبک سورئالیسم، یک مشکل بزرگ وجود دارد که همان ماهیت ناخودآگاه ذهن است. نیچه در پنجمین كتاب "حکمت شادان" (The Gay Science)، اظهار داشته است كه اندیشه ناخودآگاه (كه او آن را عمیق تر و برتر از تفكر آگاهانه می داند) در حالتی فراتر از كلمات و مفاهیم رخ می دهد. اگر نویسنده باشید این یک چالش است، زیرا چاره ای جز ابراز خود در قالب کلمات و مفاهیم ندارید. بنابراین باید هنگام دریافت ناخودآگاه برای خوانندگان خود، به ویژه آزاد و خلاق باشید.

ارتباط با ذهن ناخودآگاه
اگر نوشتن به سبک سورئالیسم در مورد بیان ذهن ناخودآگاه شماست، به یک روش قابل اعتماد برای انتقال محتوای آن نیاز دارید. یک روش، یادگیری تداعی آزاد در روانکاوی است که در این روش تمام آنچه در آگاهی است بدون سانسور بیان می شود (نوشتن یا صحبت کردن) تا به این طریق به فرآیندهای ناخودآگاه ذهن دسترسی یابید. آندره برتون چنین می گوید:
با ابزارهای نوشتاری خود در مکانی مناسب قرار بگیرید که بتوانید ذهن را بر خودش متمرکز کنید. خود را در منفعل ترین حالت یا گیرنده ترین وضعیت ممکن قرار دهید. نبوغ، استعدادهای خود و دیگران را فراموش کنید. بارها و بارها به خود بگویید که ادبیات یکی از غم انگیزترین جاده های منتهی به هر چیزی است. بدون موضوعی از پیش تعیین شده و سریع بنویسید، این سرعت باید در حدی باشد که نتوانید لحظه ای درنگ کنید و وسوسه نشوید که آنچه نوشته اید را بخوانید.

روش برتون با عنوان نوشتن آزاد (free writing) یا  اتوماتیک نیز شناخته می شود. نوشتن اول صبح نیز روشی فوق العاده مؤثر برای دستیابی به ضمیر ناخودآگاه شماست، زیرا تازه از خواب برخاسته اید و در حالت خواب و رویا هنوز قرار دارید. نوشتن صبحگاهی نه تنها به پاک کردن غبار از آگاهی شما کمک می کند بلکه ارتباطی واضح از سمت ناخودآگاه شماست که بعدا می توانید برای الهام گرفتن از آنها استفاده کنید. همچنین می توانید دفتری را برای ثبت رویاهای خود اختصاص دهید. حتماً دقت کرده اید که رویاهای شما در خواب منطقی به نظر می رسند، امّا به محض بیدار شدن به ماهیت عجیب آن پی می برید. اگر می خواهید در نوشته های خود از سورئالیسم بهره گیرید، یک دفترچه در کنار تخت خود قرار دهید، به محض بیدار شدن و در حالی که رویایتان هنوز در ذهنتان تازه است در مورد آنچه خواب دیده اید بنویسید. این دفترچه را می توانید به عنوان منبع الهامی برای نوشته های خود استفاده کنید.

چه بنویسید و چگونه بنویسید؟
نویسندگان داستان های سورئالیستی تکنیک هایی را برای وارد کردن ذهن ناخودآگاه در کار خود تهیه کرده اند. در اینجا چند مورد برای شما ارائه شده است. از تصاویر و ترکیبات تکان دهنده استفاده کنید: به عنوان مثال کتاب "رنگین کمان جاذبه" (Gravity’s Rainbow) اثر توماس پینچن، که شامل صحنه هایی از چشیدن طعم های آب نبات و سفرهای خیالی درون توالتهای آلوده است!! نوشتن صبحگاهی کمک می کند که به مرور زمان تخیل شما نتایج واقعاً مبهوت کننده ای را به بار آورد.

بخش هایی از داستان را به صورت شاعرانه سورئال کنید: مانند پینچن، می توانید از عناصر سورئالیسم در کل رمان بهره گیرید یا اینکه تنها در بخش هایی از داستان از این سبک استفاده کنید. یک قسمت تأثیرگذار در رمان محبوب تونی موریسون به نام "دلبند"، به یک مونولوگ شاعرانه اختصاص یافته است که بصورت جریان سیال ذهن تجربه مرگ را بازگو می کند. روح دلبند در تلاش برای بیان خود از طریق درک نیمه کلامی کودک، چنین می اندیشد، "... چگونه می توانم تصاویر را بیان کنم؟" این یک نمونه زیبا از سورئالیسم ادبی و همچنین نمونه ای الهام بخش از نحوه نوشتن ذهن ناخودآگاه است.

با زمان بازی کنید: در ذهن ناخودآگاه، زمان شناخته نمی شود. جِی. جی. بالارد، نویسنده داستانهای گمانه زنی، که مجذوب روانکاوی بود، به خصوص درباره موقعیتهایی می نوشت که زمان از بین می رود یا کلاً اشتباه است. بالارد کل آثارش را به این موضوع اختصاص داده است، امّا شما مجبور نیستید تا این مرحله پیش بروید: تجربه روایت های غیر خطی و سایر تکنیک های داستان نویسی غیر متعارف برای فراخواندن فرآیندهای ناخودآگاه کارایی خوبی دارد.

واقعیت و غیر واقعیت را با هم یکی کنید: در رمان "زندگی پای"، اثر یان مارتل، قهرمان ناشناس گزارشی جادویی و شبیه به رویا را از غرق شدن کشتی خود می گوید. نویسنده همچنین به تفسیر واقع گرایانه تری از داستان پای اشاره می کند و حتی می پرسد کدام نسخه را ترجیح می دهیم. اما خواننده خردمند می داند که حقیقت واقعی، یک انتخاب ساده بین این یا آن نیست. برای درک کامل تجربه پای، باید گزارش خارق العاده را همراه با نسخه غیرجذاب و واقعی ترِ آن بپذیریم. اینکه احساس می کنیم باید چنین چیزی را بپذیریم در واقع احترام به شیوه ایست که مارتل واقعیت و غیر واقعیت را با هم در می آمیزد.

ناخودآگاه جمعی را نادیده نگیرید: سی. جی. یونگ معتقد بود که ذهن ناخودآگاه در یک سطح جمعی علاوه بر فردی نیز کار می کند. این موضوع اصلی در رمان "پاپریکا" اثر تسوتسوی یاسوتاکا در سال 1993 است که جامعه ای را به تصویر می کشد که روانپزشکان می توانند در رویاهای بیماران خود وارد شوند. ناخودآگاه جمعی نیز داستانهای گمانه زن را در سطحی بسیار عمیق تر و قدرتمند تر نیز تحت تأثیر قرار می دهد. هر اثری که ریشه در اساطیر داشته باشد، مانند داستان های ابرقهرمانان یا داستانهایی بر اساس سفر یک قهرمان، جنبه های ناخودآگاه جمعی را بیان می کنند.

کتاب های سبک سورئالیسم که می توانند به شما کمک کنند در نوشتارتان بهتر شوید
کاوش در این ژانر می تواند برای شما سودمند باشد. مطالعه آثار نویسندگان، به خاطر سپردن کارهایشان، تجزیه و تحلیل اینکه چگونه این نویسندگان کلمات و جملات را انتخاب کرده اند و کدام عناصر داستان، آن ها را خیالی کرده است می تواند برای وارد کردن همین عناصر در نوشته های شما نیز مفید باشد.

مسخ اثر فرانتس کافکا
فرانتس کافکا، نویسنده یهودی متولد چک، از بزرگترین نویسندگان قرن بیستم است. داستان کوتاه او با عنوان مسخ (Metamorphosis) می تواند پایه و اساس داستان سورئالیستی شما باشد.

آثار هاروکی موراکامی
آثاری چون "سرزمین عجایب بیرحم و ته دنیا"، "کافکا در کرانه" یا "کافکا در ساحل"، "۱کیو۸۴" (1Q84) می تواند الهام بخش شما برای نوشتن در ژانر سورئالیسم باشند.

نادیا (nadja) اثر آندره برتون
برتون به عنوان پدر سورئالیسم شناخته می شود. برای آشنایی با ژانر سوررئالیستی، باید حتماً کارهای او را مطالعه کنید. رمان "نادیا" با یک سؤال شروع می شود "من کی هستم" و ساختاری غیرخطی را ارائه می دهد.

شما همچنین می توانید از تکنیک های سورئالیستی که در بالا توضیح داده شده استفاده کنید تا غنا و آزادی ذهن ناخودآگاه را به هر نوع رمان اضافه کنید. سوررئالیسم ژانری است که به نظر من بسیار جذاب است و امیدوارم این مقاله بتواند الهام بخش نویسندگان باشد تا از ذهن ناخودآگاه در آثار خود بهره ببرند.

کتاب های معرفی شده در این مقاله:
"سرزمین عجایب بیرحم و ته دنیا" اثر هاروکی موراکامی
"کافکا در کرانه" یا "کافکا در ساحل" اثر هاروکی موراکامی
"۱کیو۸۴" (1Q84) اثر هاروکی موراکامی
"مسخ" اثر فرانتس کافکا
"نادیا (nadja)" اثر آندره برتون  
" زندگی پای" اثر یان مارتل
" حکمت شادان" اثر نیچه
"رنگین کمان جاذبه" (Gravity’s Rainbow) اثر توماس پینچن
"دلبند" اثر تونی موریسون
"پاپریکا" اثر تسوتسوی یاسوتاکا | fasleyek

[فرنودِ بن گیومرث]

برای خواندن کتب سورئال ادبیّات فارسی می توانید به کتب تقی مدرّسی رجوع کنید.

همچنین این مکتب در شعر اروپا نیز جریان داشت که هوشنگ ایرانی از شاعرانی بود که سعی در پیاده کردن این مکتب در شعر فارسی داشت. -هر چند چندان با بازه زمانی خودش جفت و جور نبود و تمسخر می شد و حتّی امروزه هم این نوع شاعران از کتب آکادمیک حذف می شوند-