گنبد سرخ

[امیر‌حسین]

 
 
 
 
گنبد سرخ
 

گنبد سرخ یکی از قدیمی ترین بناهای موجود در  مراغه است که در قسمت جنوب غربی شهر قرار دارد. نام بانی بنا و تاریخ احداث آنرا میتوان از كتیبه جبهه شمالی و نام سازنده آن را از كتیبه غربی ملاحظه نمود.  آنچه از این كتیبه ها برداشت می گردد این است که بنای   گنبد سرخ در سال542 هجری قمری به دستور عبدالعزیز بن محمود بن سعد یدیم و به وسیله بنی بكر محمد بن بندان بن محسن معمار ساخته شده است. به طور كلی گنبد مزبور بنایی مربع شكل است متشكل از سردابه و اتاق اصلی كه بر روی سكوی سنگی قرار دارد و به وسیله هفت ردیف پله می توان به آن دسترسی یافت. پنج پله در جلوی سكو واقع شده و پله ششم و هفتم جزء آستانه درگاه محسوب میشوند.                                                                             

  در بازدید آنوبانینی مشاهده شد ورودی    گنبد سرخ به سوی شمال باز می شود و شامل درگاه بلند و زیبایی است كه آجركاری پر نقش و نگار ظریفی همراه با كاشی های فیروزه ای كه تازه در معماری سلجوقی متداول گشته بود زینت یافته است. اطراف این آجركاری را كتیبه ای به خط كوفی احاطه نموده كه متن آن چنین است: "امر بینا هذه القبه، الامیر الرءیس العالم فخرالدین عمادالاسلام قوام آذربایجان ابوالعز عبدالعزیز بن محمود بن سعد یدیم الله علاه". بر بالای آن كتیبه ای افقی به خط كوفی مشاهده می شود كه متضمن تاریخ بنای كتیبه می باشد: "بنی المشهد فی الحادی عشر من شوال سنه اثنین و اربعین و خمسا".

مجموعه این تزئینات معقلی و آجركاری و كتیبه ها و نقش و نگارهای گوناگون جلوه خاصی به بنا بخشیده است. نمای سه ضلع شرقی، غربی و جنوبی  گنبد سرخ  هر یك دارای دو طاق نمای آجری با طرحهای تزئینی و سه طاق مزین به آجركاری تخمیری می باشد. در كتیبه جبهه شرقی آیه 54 از سوره 39 قرآن كریم نوشته شده و در جبهه غربی كتیبه ای است كه نام سازنده بنا را نشان می دهد: "عمل العبد المذءب الراجی الی عفوالله بنی بكر محمدبن بندان البنا بن المحسن المعمار".

 در چهار گوشه خارجی بنا ستون های مدوری با تزئینات آجری وجود دارد كه علاوه بر كمك به ایستایی بنا، به زیبایی آن نیز می افزاید. قسمت داخلی بنا به صورت فضایی مربع شكل است كه سه ضلع آن هر كدام دو طاق نما همانند نمای خارجی تعبییه شده است. در گذشته در طول گنبد كتیبه ای گچبری شده مزین به آیات قرآنی بوده كه به مرور زمان ازبین رفته است. چهار روزن در چهار طرف بنا و نیز روزنی در مركز گنبد نور فضای داخلی را تامین می كند.

 گنبد بنا دارای دوپوشش است. پوشش داخلی به صورت عرقچین و پوشش خارجی آن كه به طور كامل فرو ریخته؛ به فرم هرمی بوده است. كف اتاق را از قطعات سنگ تراشیده مفروش كرده و دیوارهای داخلی بنا را با گچ اندود نموده اند. از ظواهر امر این چنین برمی آید كه مقبره اصلی در درون دخمه قرار داشته و اتاق فوقانی، مسجد كوچكی بوده كه پخش نذورات و قرائت قرآن در آن صورت می گرفته است.