جنگ‌ اول تریاک؛ نفوذ استعمار در چین

[B I N A M]

در اواسط قرن نوزدهم ، کشورهای اروپایی متوجه کشور ثروتمند و پرجمعیت چین شدند. چین با سابقه‌ی تمدنی چند هزار ساله ، اینک در وضعیت نابسامانی قرار داشت. فساد اداری ، قدرت‌یابی حکام محلی و شورش‌های دهقانی ، دولت چین را در شرایط نامناسبی قرار داده بود.

دودمان منچو که از قرن ۱۷ میلادی بر این کشور حکومت می کردند ، اصلیت چینی نداشتند. منچوها از ناحیه منچوری در شمال شرقی چین برخاسته بودند و بعدها در سال ۱۶۴۴ با تصرف پکن، سلسله چینگ را تاسیس کردند. تبعیض میان قوم منچو و سایر مردم چین ، آحاد مردم جامعه را علیه دودمان حاکم تحریک کرده بود. در چنین شرایطی دولتهای استعمارگر اروپایی ، عرصه را برای دخالت در امور داخلی چین مناسب یافتند. 

جنگ‌های تریاک در دو مقطع زمانی متفاوت درگرفت: نخست در فاصله سالهای ۱۸۳۹ تا ۱۸۴۲ و دیگری در سالهای ۱۸۵۶ تا ۱۸۶۰ که هر دو جنگ با شکست کامل چین خاتمه یافت. بعد از جنگ‌های تریاک ، بقیه کشورهای استعمارگر همچون آلمان ، آمریکا و بعدها ژاپن ، به امید اخذ امتیازات تجاری از دولت چین ، وارد این کشور شدند.

*******************

نخستین جنگ تریاک

نخستین عامل بروز جنگ تریاک ، تلاش دولت چین برای لغو تجارت تریاک بود. بازرگانان خارجی – که عمدتاً بریتانیایی بودند – از قرن ۱۸ واردات غیرقانونی تریاک به چین را آغاز کردند. تریاک قاچاقی از هند وارد می شد. ورود این ماده‌ی مخدر از سالهای ۱۸۲۰ به یکباره افزایش یافت.

اعتیاد در میان اقشار مختلف جامعه گسترش یافت و موجب معضلات اقتصادی و اجتماعی فراوان در چین شد. همچنین ، به دلیل رونق معاملات بازار سیاه تریاک ، مقادیر زیادی پول از کشور خارج شد. 

در مارس ۱۸۳۹ ، دولت چین ۲۰ هزار بسته تریاک را در ایالت گوآنگ‌ژو (کانتون) از میان برد. اختلاف میان دولت چین و بریتانیا تشدید شد. چند روز بعد ، گروهی از ملوانان انگلیسی پس از درگیری مختصر ، یک دهقان چینی را به قتل رساندند. بریتانیا که وقوع جنگ را راه‌حلی مطمئن برای رسیدن به خواسته‌هایش تلقی می کرد ، از تحویل دادن ملوانان خاطی به دولت چین امتناع کرد.

چند ماه بعد کشتی‌های بریتانیایی به یک قرارگاه نیروی دریایی چین در شهر هنگ کنگ حمله کردند. در آغاز سال ۱۸۴۰ ، دولت بریتانیا دستور اعزام نیروهای نظامی به هنگ کنگ را صادر کرد. بریتانیایی‌ها در می ۱۸۴۱ هنگ کنگ را اشغال کردند و مدتی بعد نیز وارد کانتون شدند. علیرغم ضد حمله موفق نیروی دریایی چین در بهار ۱۸۴۲ ، پیشروی بریتانیایی‌ها ادامه یافت. سرانجام از دست دادن شهر نانجینگ در اواخر آگوست ، دولت چین را پای میز مذاکره کشاند. 

مذاکرات صلح زودتر از انتظار به نتیجه رسید. در ۲۹ آگوست قرارداد نانجینگ به امضاء طرفین رسید. دولت چین مجبور به پرداخت غرامت سنگین به دولت بریتانیا شد؛ بندر هنگ کنگ را به مدت ۱۵۵ سال به طرف مقابل واگذار کرد و ۵ بندر دیگر را نیز به منظور تجارت در اختیار ناوگان بریتانیا قرار داد. امتیاز کاپیتولاسیون نیز برقرار شد. 

پیمان نانجینگ

پیامدهای جنگ

طی چند دهه بعد ، دولت چین مجبور شد به سایر استعمارگران نیز امتیازاتی مشابه بدهد. ضعف و ناتوانی منچوها در دفاع از کشور باعث نارضایتی عمومی مردم و وقوع قیام‌های خونین همچون قیام تای‌پینگ و باکسرها شد که راه را برای وقوع انقلاب چین در ۱۹۱۲ هموار ساخت.