انقلاب باشکوه انگلستان؛ نمایی از پادشاهی مشروطه به سبک نوین

[B I N A M]

انقلاب سال ۱۶۸۸ انگلستان که به انقلاب باشکوه و انقلاب بی خشونت معروف است، مجموعه ای از حوادث و رخدادهای سیاسی را در پس خود داشت که در سالهای ۱۶۸۸-۱۶۸۹ به وقوع پیوست و به برکناری شاه مستبد انگلستان (جیمز دوم) و روی کار آمدن سلطنت مشروطه و حاکمیت قانون انجامید. جالب آنکه دو تن از رهبران این نهضت، دختر و داماد شاه وقت بودند: پرنسس ماری و شاهزاده هلندی ویلیام که فرمانروای منطقه اورانژ بود.

زمینه ی شکل گیری انقلاب
شاه جیمز دوم -پسر چارلز اول- بود. پدرش در جریان جنگ داخلی انگلستان به سال ۱۶۴۹ اعدام شد و جیمز مجبور شد که سالهای بعد را به حالت تبعید در فرانسه سپری کند. در سال ۱۶۶۰ با پایان گرفتن حکومت الیور کرامول، خاندان سلطنتی استوارت بار دیگر به مملکت خود بازگشتند. برادر بزرگتر جیمز، شاهزاده چارلز ، به مقام سلطنت رسید و جیمز را به عنوان ولیعهد خویش انتخاب کرد. اما ولایت عهدی جیمز به زودی با اعتراضات شدید دولتمردان و مردم همراه گردید. شاهزاده جیمز در سالهای تبعید در فرانسه، مذهب پروتستان – مذهب غالب در انگلستان- را ترک گفته و پیرو کلیسای کاتولیک شده بود. این مسئله که شاه آینده ی انگلستان یک کاتولیک باشد، به مذاق بسیاری از مردم پروتستان کشور خوش نیامد اما با وجود مخالفت های بسیار، شاهزاده جیمز در سال ۱۶۸۵ به سلطنت رسید.

شاه جیمز دوم

حوادث منتهی به انقلاب

در سال ۱۶۸۷ جیمز که اینک برای حفظ اسباب سلطنت خود، به استبداد متوسل شده بود، بدون مشورت با پارلمان قوانینی را به تصویب رساند که برای مخالفین سیاسی او، مجازات کیفری مقرر می نمود. در آوریل ۱۶۸۸ رشته دیگری از قوانین شاه به تصویب رسید که بنابر فرمان او، در دو یکشنبه متوالی، در کلیساهای کل کشور قرائت گردید. 

ویلیام سانکرافت (William Sancroft) ، سراسقف کانتربری، و شش اسقف دیگری بیانیه ای را علیه این اقدامات شاه صادر نمودند. آنها بلافاصله دستگیر و به اتهام توهین به مقام سلطنت، مجازات شدند. این جریانات با تولد فرزند شاه نیز همزمان گردید؛ پسری که از زن کاتولیک شاه -ماری مودنا- متولد شد؛ امری که نشانگر نفوذ بی اندازه ی کاتولیک ها در دستگاه حکومتی بود. هفت شخصیت برجسته کشور ،شامل یک اسقف و شش سیاستمدار برجسته ازاحزاب ویگ و توری، به شاهزاده ویلیام اورانژ -داماد شاه- نامه ای نوشتند و از او خواستند با لشکری نیرومند به انگلستان بیاید و فریادرس ملت باشد.

ویلیام اورانژ

**********************
پیروزی انقلابیون
ویلیام هم برادرزاده ی شاه و هم داماد او بود. تا زمان تولد پسر شاه، پرنسس ماری -همسر ویلیام- ولیعهد انگلستان بود. بزرگترین نگرانی ویلیام این بود که جلوی پیشروی لشکریان فرانسه در اروپای مرکزی را بگیرد. بین سالهای ۱۶۷۹ تا ۱۶۸۴ ناتوانی انگلستان و درگیری امپراتور مقدس روم در جنگ با عثمانی، برای لشکریان لویی چهاردهم دیدن لینک ها برای شما امکان پذیر نیست. لطفا ثبت نام کنید یا وارد حساب خود شوید تا بتوانید لینک ها را ببینید.
  این امکان را فراهم کرد که مناطقی چون لوکزامبورگ و استراسبورگ را تسخیر کنند و شمال ایتالیا، هلند و غرب آلمان را مورد تهدید قرار دهند. با این حال در آغاز سال ۱۶۸۸ ائتلافی از کشورهای اروپایی علیه فرانسه تشکیل شد اما این ائتلاف برای زمینگیر کردن فرانسه، به همکاری انگلستان نیازمند بود و این در حالی بود که شاه جیمز دوم روابط حسنه ای با لویی چهاردهم داشت و به هیچ وجه، مایل نبود علیه این کشور وارد جنگ شود.
تمامی این دلایل موجب شد که ویلیام به درخواست دولتمردان انگلیس پاسخ مثبت دهد. لشکریان تحت رهبری ویلیام در ۵ نوامبر در بندر شهر بریکسهام پیاده شدند و به آهستگی، راه لندن را در پیش گرفتند. فرمانداران محلی بدون اندکی درگیری با شاهزاده ی اورانژ، به او ملحق شدند. پرنسس ماری و دوک جان چرچیل – که به گواه بسیاری از مورخان، بهترین فرمانده نظامی تاریخ انگلستان است- نیز به صف مخالفین شاه پیوستند. جیمز دوم بی درنگ از کشور خارج شد و به فرانسه گریخت.


جان چرچیل

*************************

در ۲۲ ژانویه ۱۶۸۹ پارلمان انگلستان تشکیل جلسه داد و پس از صدور بیانیه حقوق -که حقوق بنیادین مردم انگلستان را تضمین می کرد- درباره ی آینده ی سلطنت تصمیم گیری نمودند. طبق تصمیم نمایندگان، پرنسس ماری و شاهزاده ویلیام به طور مشترک در رأس امور حکومت قرار گرفتند اما شرایطی را پذیرفتند که حاکمیت قانون را نقض نکرده و از حدود اختیارات خود پای فراتر نگذارند. مدتی بعد پارلمان، بیانیه حقوق را به منشور حقوق تبدیل کرد که مطابق آن، سلطنت انگلستان پس از ماری به خواهرش پرنسس آن می رسید، پادشاه انگلستان از تصویب قانون منع گردید و حتی حق ابطال قوانین نیز از او گرفته شد. همچنین در شروط دست یابی به مقام سلطنت نیز تغییراتی لحاظ شد از جمله این که پیروان مذهب کاتولیک حق نداشتند به جایگاه پادشاهی انگلستان منصوب شوند.

نتایج انقلاب
انقلاب باشکوه انگلستان بر پایه اندیشه های متفکر بزرگ، جان لاک، به ثمر رسید و در مسیر مناسبی قرار گرفت؛ به نحوی که شکل و پایه حکومت کنونی بریتانیا را باید در منشور حقوق سال ۱۶۸۹ پی گرفت. انقلاب بی خشونت توانست پارلمان را در جایگاه برتری نسبت به شاه قرار دهد و اصل حیاتی حاکمیت قانون را بیش از پیش عملی و علنی سازد.