همنشینی، فرصتی سوزنده یا سازنده؟!

[ρυяρℓє_ѕку]

[rtl]انسان موجودی است اجتماعی و از تنهایی و انزوا وحشت و نگرانی دارد و به خاطر همین است که سلول های انفرادی، جزو سخت ترین مجازات ها به حساب می آید.[/rtl]

علیرضا تقوی زاده/کارشناس حوزه - بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

یکی از مهمترین نیازهای افراد بشر، داشتن همنشین و دوستان صمیمی و همراه است؛ دوستانی که بتواند با آنها انس بگیرد، دردها و رنج های روحی را به وسیله ی آنها التیام بخشیده و خلأهای اقتصادی و ... را با همکاریشان پرکند.

[rtl]نقش موثر دوستان[/rtl]

اسلام به عنوان دینی جامع و کامل به نقش پررنگ دوستان در زندگی افراد بشر همواره توجه داشته و در آیات و روایات بسیاری، مسلمین را از حدود و ضوابط آن -در راستای بهره مندی هرچه بیشتر و بهتر- آگاه ساخته است و از آفاتی که ممکن است در این مسیر دامانشان را بگیرد برحذر داشته است.
قرآن کریم دامنه ی تاثیرات دوستی را تا سعادت و شقاوت بندگان بیان کرده است و در سوره ی مبارکه فرقان از زبان بنده ای که مستحق عذاب شده است چنین می فرماید: (یا وَیْلَتى  لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِیلًا) «اى واى بر من! كاش فلان شخص گمراه را دوست خود انتخاب نكرده بودم»

[rtl]مومن الفت گرفته و الفت می پذیرد[/rtl]

نبی مکرم اسلام (صلی الله علیه و آله) مانوس بودن و الفت داشتن را یکی از نشانه های سلامت ایمانی شخص بیان کرده و می فرماید: «المُوْمِنُ أَلِفٌ مَأْلُوفٌ وَ لا خَیْرَ فی مَنْ لایَأْلَفُ وَ لا یُوْلَف؛ مومن چنان است که با دیگران انس و الفت گرفته و دیگران با او انس دارند و کسی که نه الفت پذیر است و نه الفت می گیرد در او خیری نیست.»

داشتن دوستان بسیار و دشمنان کم یکی از تاکیدات اسلام است چرا که داشتن دوستان بسیار، به انسان در مسیر تکامل خود، سرعت بیشتری می دهند و عبور از موانع را برای او آسانتر می کنند. نبی مکرم اسلام (صلی الله علیه و آله) مانوس بودن و الفت داشتن را یکی از نشانه های سلامت ایمانی شخص بیان کرده و می فرماید: «المُوْمِنُ أَلِفٌ مَأْلُوفٌ وَ لا خَیْرَ فی مَنْ لایَأْلَفُ وَ لا یُوْلَف؛ مومن چنان است که با دیگران انس و الفت گرفته و دیگران با او انس دارند و کسی که نه الفت پذیر است و نه الفت می گیرد در او خیری نیست.»
اما انتخاب یک همراه آنهم برای عبور از این مسیر حساس و پرخطر باید با دقت زیاد و حساسیت بالا  انجام شود تا انسان بتواند به سلامت به مقصد خویش برسد. اسلام افرادی که انسان با آنها سروکار دارد را به دو دسته کلی تقسیم کرده است : 1- همنشین (مصاحب، مُجالس و...) 2-  دوست صمیمی (خلیل،صدیق و...) (که البته مصاحب در عرب به کسی گفته می شود که در اکثر اوقات همراه شخص است بنابراین می تواند دوست صمیمی شخص هم باشد)

[rtl]همنشین ، باید ها و نباید ها[/rtl]

در آنجا که از همنشینی با شخصی نهی شده است به طریق اولی از دوستی با او نیز نهی شده است و بخاطر همین به ذکر ملاکات و معیارهای مصاحب اکتفا می کنیم.
در باب معیارها و ملاک های انتخاب همنشین و تاثیرات آن، روایات بسیاری نقل شده است که به ذکر چند نمونه از آن اکتفا می کنیم: 
1. از نبی مکرم اسلام سوال شد كدام همنشین خوب است؟ فرمودند:
الف. انسانی مومن و متقی که دیدنش انسان را به یاد خداوند بیندازد.(نیک صورتان) (مَنْ ذَكَّرَكُمْ بِاللَّهِ رُوْیَتُه)  
ب . کلام و گفتار او بر علم و دانشتان بیفزاید. (علما و دانشمندان نیک اندیش) (زَادَكُمْ فِی عِلْمِكُمْ مَنْطِقُه)
پ. عملش یاد آخرت را برای شما زنده کند (نیکوکاران) (ذَكَّرَكُمْ بِالْآخِرَةِ عَمَلُه ) (بحار ج71 ص186)
بنابراین شخصی که در ظاهرش اثری از دینداری مشاهده نمی شود و یا صحبت های او لغو و بیهوده است و یا ظاهری دینی دارد و حرف هم خوب می زند ولی عمل دینی ندارد نمی تواند همنشین خوبی باشد.

[rtl]2. فاسق و گناهکار[/rtl]

افراد فاسق هم خود را به نابودی می کشند و هم اطرافیان خود را و مجالست با آنان هم بر شأن اجتماعی انسان لطمه می زند و هم بر دین و ایمان او ؛ امام علی علیه السلام می فرمایند: "با انسانهای شرور معاشرت نکن، چرا که طبع تو، نا آگاهانه، از طبع او می دزدد". این روایت به مسلمین هشدار می دهد که تاثیر باطن کثیف انسان شرور برهمنشین خود به صورت ناخودآگاه و غیر ارادی است و لذا باید بیشتر مراقب بود.

دوست خوب به فرموده ی مولا امیرالمومنین همچون کبریت احمر است که باید با تمام وجود او را حفظ کرد، ولی دوست بد همچون باتلاقی است که ذره ذره انسان را به پایین می کشد و زمانی متوجه می شود که کار از کار گذشته است

در روایتی دیگر آمده است که اگر شخص فاسق انسان را به غذا دعوت کرد نباید بر سر سفره ی او نشست و با او هم غذا شد. شاید منظور روایت علاوه بر کلام بالا آن باشد که مراوده با این افراد، انسان را در معرض تهمت قرار می دهد.
3. افرادی که از لحاظ اقتصادی در سطح بالاتری از شما قرار دارند (آنچه که در اینجا مشکل ساز است نفس اماره خود شخص است نه فرد ثروتمند!)
امام محمد باقر (علیه السلام) به شخصى فرمود: با ثروتمندان معاشرت نكن زیرا انسان وقتى كه با آنها معاشرت مى كند از نعمتى كه خدا به خودش داده است قدردانى نمى كند و به مرحله اى مى رسد كه تصوّر مى كند خدا به وى نعمتى نداده است.
در این روایت انگشت اشاره به سمت خود شخص گرفته شده است و به او هشدار می دهد که با رفت و آمد با افراد ثروتمند نعمتهایی که خداوند به تو داده است برایت بی ارزش می شود. لذا ممکن است آن فرد ثروتمند، انسانی شریف و نیکوکار باشد ولی آن نعمت ها چشم مرا بگیرد و مرا به انحراف بکشاند(دقت کنید) البته در برخی روایات از مجالست با ثروتمندانی که مست ثروتشان شده اند نهی شده است و باید بین این دو دسته روایات تفاوت قائل شد.
در روز قیامت که یکی از اسمای آن یوم الحسره است بندگان از اینکه چه فرصت هایی داشتند و از دست دادند به شدت حسرت می خورند؛ به تعبیر قرآن (وَ یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلى  یَدَیْه ) «و (به خاطر آور) روزى را كه ظالم هر دو دست خویش را از شدت حسرت به دندان مى گزد» کسی که حسرتش بسیار باشد میگویند دست خود را به دندان گزید.
در اینجا تعبیر به هر دو دست آورد تا نهایت تاسف و پشیمانی شخص را برساند و جالب است که بدانید چنین شخصی که اینقدر متاسف و پریشان است به خاطر انتخاب دوست بد است. دوست خوب به فرموده ی مولا امیرالمومنین همچون کبریت احمر است که باید با تمام وجود او را حفظ کرد، ولی دوست بد همچون باتلاقی است که ذره ذره انسان را به پایین می کشد و زمانی متوجه می شود که کار از کار گذشته است.

[rtl]کلام آخر:[/rtl]

در آخر از خداوند متعال میخواهیم تا توفیق رفاقت و دوستی و یا حداقل همنشینی با خوبان و نیکان روزگار را به ما عطا کند و ما را از شر دوستان ناباب محفوظ بدارد.