تماشآی خانه های تاریـخی ایران را از دست ندهید

[spent †]

عمارت‌های مجلل و زیبایی كه به قدمت زمان در تاریخ این كشور ریشه دارند در بیشتر نقاط ایران و شهرهای بزرگ جای خوش كرده‌اند؛ چهاردیواری‌های مجللی كه زمانی برای خود روح زندگی بودند و نسل در نسل خانواده‌های بزرگی را در خود جای داده اند. حال این عمارت‌های چشم نواز و قدیمی كه هنوز هم در دل‌شهرهای ما کنج عزلت گزیده‌اند، منتظر بازدید كننده‌هایی هستند كه بار دیگر زندگی را به حیاط این خانه‌ها باز گردانند. اگر شما هم دل‌تان پركشیده‌است برای قدم زدن در راهرو‌های این خانه‌های تاریخی و دست‌كشیدن به دیوارهای پرخاطره‌اش می‌توانید با ما در گزارش پیش روی‌تان همراه شوید.



ابرکوه؛ خانه آقازاده

حالا دیگر کمتر کسی است که خانه آقازاده در شهر ابرکوه از توابع استان یزد را نشناسد. از هنگامی که تصویر بادگیر این خانه پشت اسکناس‌های دو هزار تومانی جدید نقش بسته است، بسیاری از ایرانیان با این خانه که صاحب بزرگ‌ترین بادگیر دو طبقه در ایران است، آشنا شده‌اند. این خانه قاجاری در یکی از محله‌های اعیان نشین ابرکوه به نام محله میدان ساخته شده است و دور و بر آن خانه‌های تاریخی زیادی به چشم می‌آید که برخی هنوز سرپا هستند و بعضی دیگر متروک و  نیمه ویران شده‌اند. 
خانه آقازاده یک حیاط مرکزی با سه جبهه ساختمان دارد. هر یک از این سه جبهه در فصول مختلف سال و با توجه به زاویه تابش آفتاب مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند. بادگیر خانه که موجب شهرت آن میان خانه‌های تاریخی کشور شده است، 18 متر از کف حیاط ارتفاع دارد و در کنار آن یک کلاه فرنگی نیز تعبیه کرده‌اند. وظیفه این بادگیر خنک کردن تالار بزرگ خانه است و وظیفه کلاه فرنگی نیز تامین روشنایی آن است.ناگفته پیداست که خانه آقازاده مانند بیشتر خانه‌‌های تاریخی ایران در نواحی مرکزی تزئینات فاخر دارد که بهترین نمونه آن را می توان در سقف مقرنس کاری شده تالار خانه مشاهده کرد.



نشانی: خیابان شهید باهنر
زمان بازدید: همه روزه از ساعت 9 صبح تا حدود 3 بعد از ظهر


بیرجند؛ خانه میرحسن خان (کلاه فرنگی)

در شهر بیرجند یک عمارت تاریخی جالب توجه وجود دارد که به آن ارگ کلاه فرنگی می‌گویند و طبقات مخروطی شکل آن یکی از نمادهای تاریخی این شهر به شمار می‌آید. این بنا در اصل یک خانه تاریخی بوده که در گذر زمان به علت استفاده‌های حکومتی به ارگ شهرت پیدا کرده است. داستان از این قرار است که در اواخر دوره قاجار یکی از امیران بیرجند با دختر میرحسن‌خان از امیران طبس ازدواج کرد.



 او برای خوشامد دختر و خانواده‌اش، معمار میرحسن‌خان را از طبس فرا خواند و به یاری او عمارت بسیار مجللی را در بیرجند بنا کرد که به عمارت میرحسن‌خان موسوم شد. تا چند هفته پیش این عمارت در اختیار استانداری خراسان جنوبی بود و بازدید از آن از نظر زمانی محدودیت داشت اما حالا طبق توافق استانداری و اداره کل میراث فرهنگی خراسان جنوبی، این عمارت زیبا در اختیار میراث فرهنگی قرار گرفته تا پس از پاره ای اقدامات مرمتی، به شکل گسترده تر و بهتری پذیرای گردشگران باشد.



نشانی: خیابان مطهری
همه روزه به جز دوشنبه‌ها از ساعت 8 تا 13 و 16 تا 21:30
تهران؛ عمارت مسعودیه

عمارت مسعودیه تهران خانه قاجاری بسیار بزرگی است که در دوره قاجار ساخته شد و از آن مسعود میرزا ظل السلطان، فرزند ناصرالدین شاه قاجار بوده. البته ظل السلطان به این علت که حاکم اصفهان و مناطق وسیعی از جنوب ایران بود، بیشتر اوقات در اصفهان اقامت داشت اما این موضوع مانع از آن نمی شد که با ثروت هنگفت خود خانه مجللی نیز در تهران برای خود بنا کند. در گذر زمان، بخش‌هایی از این خانه از میان رفته اما هسته اصلی آن با چند عمارت بسیار زیبا همچنان باقی است. 
آنچه در همه این عمارت‌ها جلب توجه می کند، تزئینات فاخر فضاهای داخلی و نماهای بیرونی آنهاست. بیش از همه گچ کاری‌ها چشم بینندگان را به خود خیره می سازند و جالب اینکه برخلاف بسیاری از دیگر آثار تاریخی ایران، می بینیم که نمای بیرونی عمارت‌های مختلف خانه نیز پوشیده از گچ بری است. خانه ظل السلطان بعد از مرگ او و تقسیم اموالش میان وارثان، برای چند دهه در اختیار وزارت آموزش و پرورش قرار گرفت و دفتر وزیران این وزارتخانه از جمله شهید محمدعلی رجایی بود. 
اما در دهه 1370 به سازمان میراث فرهنگی واگذار شد و این سازمان نیز چند سال پیش آن را به بخش خصوصی اجاره داد. اکنون عمارت مسعودیه، شامل بخش‌هایی چون دفاتر اداری، رستوران و کافی شاپ، عکاسخانه و تماشاخانه است و برنامه های فرهنگی و هنری متنوعی مانند کنسرت‌های موسیقی در فضای چند هزارمتری آن به اجرا درمی آید. به گونه‌ای که می توان آن را یک ظرفیت تازه و رو به رشد گردشگری در پایتخت تلقی کرد.



نشانی: میدان بهارستان، خیابان اکباتان
زمان بازدید: یکشنبه تا جمعه، ساعت 10 تا 19
تبریز؛ خانه کوزه کنانی (خانه مشروطه)

در قزوین خانه امینی ها را به نام حسینیه امینی‌ها می‌شناسند ، زیرا این خانه مدت‌هاست که کاربری خود به عنوان خانه را از دست داده و به عنوان حسینیه مورد استفاده قرار می گیرد. این خانه با چند دست حیاط در دوره قاجار ساخته شده و متعلق به یکی از تجار بزرگ قزوین به نام «حاج محمدرضا امینی»  بوده است. 
زیباترین بخش خانه امینی‌ها سه تالار بزرگ و مجلل آن است که با ارسی‌های  9 دهنه و گره چینی شده از هم جدا می‌شوند اما هر وقت که مراسم مذهبی برقرار باشد، ارسی‌ها را بالا می‌زنند و تالارها تبدیل به یک حسینیه بزرگ می‌شوند. در واقع آنچه باعث شهرت و محبوبیت خانه امینی‌ها نزد گردشگران شده، همین ارسی‌ها و گره چینی‌های بسیار ظریف‌شان است که لااقل در شهر قزوین نظیر ندارد. 
زیرزمین خانه نیز در نهایت زیبایی ساخته شده اما اکنون استفاده خاصی از آن به عمل نمی‌آید. این خانه هم اکنون تحت نظارت اداره اوقاف و امور خیریه اداره می شود و اگر مراسم سوگواری در آن برقرار نباشد، امکان گردش آزاد و عکاسی در آن فراهم است.



نشانی: خیابان مولوی               
زمان بازدید: همه روزه از 9 صبح تا غروب آفتاب
سنندج؛ خانه ملا لطف‌الله

خانه ملا لطف الله چنان که از نامش برمی‌آید، متعلق به یکی از علمای اهل سنت به نام ملا لطف‌الله شیخ‌الاسلام بود‌ که در دوره ناصرالدین شاه قاجار، مقام قاضی القضاتی کردستان را برعهده داشت. این خانه به روال همه خانه های سنتی ایران دارای بخش بیرونی (مخصوص مهمانان و مراجعان خانه) و اندرونی (محل سکونت اهل خانه) است. بعد از مرگ ملالطف الله این دو بخش از هم جدا شدند و بخش بیرونی توسط شخصی به نام عبدالحمید خان سنندجی، معروف به سالار سعید خریداری شد. او این بخش را در سال 1316 خورشیدی به وزارت فرهنگ واگذار کرد و این نهاد نیز حدود 40 سال بعد آن را به موزه باستان شناسی کردستان تبدیل کرد.
 زیباترین بخش خانه ملالطف الله تالار پذیرایی آن در طبقه اول است که ارسی هفت لنگه آن یکی از بزرگ‌ترین و زیباترین پنجره‌های گره چینی شده ایران به شمار می‌آید و چشم بینندگان را خیره می سازد.
 در این بخش، آثار و مواد فرهنگی به‌دست آمده از کاوش‌های باستان شناسی در ناحیه کردستان را به نمایش گذاشته اند که از جمله آنها می توان به دو اسکلت چند هزارساله کشف شده در شهرک زاگرس سنندج اشاره کرد. حوضخانه در زیرزمین نیز با تزئینات گچ بری و آینه کاری‌های خود از دیگر بخش‌های زیبای این خانه است. این بخش را به آثار مردم شناسی و پاره ای تابلوها و آثار متعلق به دوره قاجار اختصاص داده‌اند.



نشانی: خیابان امام خمینی، کوچه حبیبی
نائین؛ خانه پیرنیا

خانه پیرنیا در شهر نائین نه تنها چشم و چراغ خانه‌های تاریخی این شهر است بلکه از نظر تعلق به خانواده ای که نقش مهمی در تاریخ معاصر ایران داشته اند، بسیار پراهمیت تلقی می‌شود. این خانه که در دوره صفویه ساخته شده، متعلق به خاندان معروف پیرنیا بوده که نسب‌شان به پیران و صوفیان بزرگ از جمله حاج عبدالوهاب معروف به پیرنائین می‌رسد. 
بعدها در دوره قاجار و خصوصا پس از انقلاب مشروطه، سه تن از اعضای این خاندان به نام میرزا نصرالله خان پیرنیا و دو فرزندش حسن و حسین پیرنیا توانستند بارها و بارها مقاماتی چون صدارت عظمی، ریاست الوزرایی، تصدی وزارتخانه های مختلف و ریاست مجلس شورای ملی را به دست بیاورند و منشأ خدمات زیادی به ایران باشند.
خانه پیرنیا به سبک گودال باغچه ساخته شده است؛ بدین معنی که در چند طبقه ساخته شده اما طبقات به جای اینکه از روی زمین بالا بروند، به زیر زمین رفته اند و به دور یک حیاط مرکزی گودال مانند شکل گرفته اند. 
این شیوه معماری مخصوص مناطق کویری ایران خصوصا شهر کاشان بوده و موجب خنک ماندن فضای خانه در گرمای طاقت فرسای تابستان می شده است. تزئینات خانه نیز جالب توجه است و در و دیوار آن پر است از نقوشی که داستان‌های هفت پیکر نظامی گنجوی مانند خسرو وشیرین و یوسف و زلیخا را به تصویر می‌کشند و نشان می‌دهند که گذشتگان ما در آراستن خانه‌های‌شان تا چه حد به فرهنگ ملی و میراث ادبی این سرزمین توجه داشته‌اند. خانه پیرنیا چند سالی است که به موزه مردم شناسی کویر تبدیل شده و در آن آثار مرتبط با فرهنگ و اجتماع مردم مناطق کویری ایران را به نمایش گذاشته اند.



نشانی: خیابان آیت الله نائینی، روبروی مسجد جامع
زمان بازدید: همه روزه به جز دوشنبه‌ها از ساعت 9 تا 18



مشهد؛ خانه حاج حسین آقا ملک

شهر مشهد اگرچه شهری است کهن اما خانه های تاریخی آن پرشمار نیستند به این علت که در چهار دهه گذشته بافت تاریخی و مرکزی این شهر به طور مداوم در معرض تخریب و تهدید بوده و بسیاری از خانه‌های تاریخی شهر در طرح توسعه حرم و اطراف آن نابود شده‌اند. یکی از معدود خانه‌های تاریخی بازمانده در مشهد که می‌توان آن را زیباترین خانه این شهر به شمار آورد، خانه حاج حسین آقا ملک است.
 حاج حسین آقا زاده تهران و واقف و بنیانگذار کتابخانه و موزه ملی ملک در تهران است اما چون دارای املاک فراوان در خراسان بود و عمده دارایی های خود را وقف آستان قدس رضوی کرد، خیلی از اوقات سال را در مشهد به سرمی برد و صاحب خانه مجللی در این شهر بود. هرچند که بخشی از این خانه نیز از میان رفته اما خوشبختانه هسته اصلی آن باقی مانده و در اختیار اداره کل میراث فرهنگی استان خراسان است.

 سبک و سیاق معماری خانه نشان می‌دهد که در اواخر دوره قاجار یا شاید اوایل پهلوی ساخته شده و آجرکاری‌های نمای بیرونی‌اش در نهایت زیبایی و ظرافت است.  در حال حاضر خانه ملک به مرکز صنایع دستی تبدیل شده است و عده ای از هنرمندان کارگاه‌هایی را در آن برپا کرده اند تا ضمن تولید آثار هنری و سنتی، شیوه تولید این آثار را به مردم نشان دهند.
نشانی: خیابان امام خمینی، سه راه دارایی
زمان بازدید: همه روزه در ساعات اداری


شیراز؛ نارنجستان قوام

شیراز خانه های تاریخی پرشمار دارد که متاسفانه در سال‌های اخیر مرتبا اخباری از تخریب آنها منتشر می شود. بی شک زیباترین و بزرگ‌ترین خانه تاریخی این شهر، خانه موسوم به نارنجستان قوام است که یک خانه اشرافی تمام عیار با بخش‌های متنوع محسوب می‌شود. این خانه بزرگ که به سبب وجود درختان نارنج در حیاط بزرگش به نارنجستان قوام شهرت یافته، در دوره قاجار متعلق به خاندان قوام‌الملک شیرازی بود که به تناوب حکومت ایالت فارس را برعهده داشتند و نسب‌شان به «حاجی قوام» ممدوح حافظ شیرازی می‌رسید. 
ساخت این بنا مقارن بود با رواج فرنگی‌مآبی در هنر و معماری ایران. از این رو معماران و هنرمندانی كه آن  را پی‌افكندند و زینت دادند، گوشه چشمی به هنر و معماری اروپا در سده نوزدهم میلادی داشتند. 
در واقع، آن چه اهمیت نارنجستان قوام را دو چندان می‌كند، وجود گرایش‌های گوناگون هنری در آن متاثر از هنر و معماری ایران و اروپاست.  نارنجستان قوام در آغاز شامل بخش‌هایی چون باغ، عمارت بیرونی، عمارت اندرونی،حمام، اصطبل و مكتب‌خانه بود. اگرچه پاره‌ای از این بخش‌ها در گذر زمان از میان رفته‌اند، اما بخش‌های اصلی كاملا سالم مانده‌اند. بخش بیرونی که محل مراجعات خاندان قوام‌الملك و برگزاری مهمانی‌ها و آیین‌ها بوده است، در سال 1345 خورشیدی از سوی بازماندگان این خاندان به دانشگاه شیراز اهدا شد.
ابتدا در اختیار موسسه آسیایی قرار گرفت كه درباره فرهنگ و تمدن ملل آسیایی پژوهش می‌كرد و مدیریت آن با پروفسور آرتور پوپ آمریكایی بود. اما پس از درگذشت پروفسور پوپ در سال 1348 به عنوان موزه روی مردم گشوده شد. همچنین بخش اندرونی بنا که در کوچه مجاور آن قرار دارد و معروف به خانه زینت الملوک (از بانوان خاندان قوام الملک) است، جایگاه بنیاد و موزه فارس شناسی است. این بخش به صورت مستقل از نارنجستان قوام اداره می شود.
نشانی: خیابان لطفعلی خان زند
زمان بازدید: نارنجستان: 8 تا 19:30 – خانه زینت الملوک 9 تا 19



گیلان؛ خانه پرمهر

خانه پرمهر در موزه میراث روستایی گیلان قرار دارد اما در اصل خانه ای متعلق به بخش رودبنه از توابع شهرستان لاهیجان است که پس از واچینی و انتقال به موزه میراث روستایی دوباره چینی شده است. با توجه به اینکه اقلیم پربارش و جنگلی گیلان بسیار متفاوت از اقلیم مناطق مرکزی و کویری یا حتی کوهستانی ایران است، خانه های تاریخی آن نیز در گذشته تفاوت زیادی با خانه های سایر نقاط کشور داشتند؛ هم از نظر مصالح به کار رفته در بنا و هم از نظر ساختار و حال و هوای معماری. بنابراین دیدن این خانه ها تجربه جدیدی برای گردشگران محسوب می شود.



خانه پرمهر که یکی از پرشمار خانه های موزه روستایی گیلان است، 180 سال قدمت دارد. در سازه چوبی این خانه چند طبقه که 22 متر ارتفاع دارد، هیچ میخ یا چسبی به کار نرفته است و طی 180 سال گذشته بدون هیچ گونه آسیب جدی، چند زلزله مهیب و چند برف بسیار سنگین را از سرگذرانده است. درمحوطه پیرامونی خانه پرمهر،کندوج،تلمبار،چاه، توالت، باغچه وتوتستان وجود داشته که بخش‌هایی از آنها در موزه میراث روستایی بازسازی شده است.



 خانه نام خود را از مالک سابقش – مشهدی حسن پرمهر - گرفته و چنان که از بزرگی و زیبایی آن برمی آید، صاحب آن یک کشاورز زمین دار و متمول بوده است. جالب این که طراحان موزه میراث روستایی گیلان با گردآوری اسباب و اثاثیه قدیمی از روستاهای مختلف گیلان، دکوراسیون داخلی این خانه را نیز بازسازی کرده اند.



نشانی: کیلومتر 18 بزرگراه رشت- تهران، ابتدای جاده سراوان
زمان بازدید: روزهای پنج شنبه و جمعه و همه اعیاد از ساعت 10 تا 18


اصفهان؛ خانه حاج آقا نورالله (خانه مشروطه)

اصفهان بیش از هر شهر دیگر ایران خانه‌های تاریخی نفیس دارد. برخی شمار این خانه‌ها را تا چهار یا پنج هزار خانه هم گفته اند، اما تخمین زده می‌شود که خانه‌های نفیس این شهر که اکثرا در دوره صفویه و قاجار ساخته شده اند، بین 700 تا 800 خانه باشد. بیشتر این خانه‌ها مالک خصوصی دارند. یعنی یا خانواده‌هایی در آنها ساکن هستند یا به حال خود رها شده اند. تنها شمار اندکی از خانه‌ها به عنوان اماکن اداری، آموزشی یا فرهنگی مورد استفاده قرار می گیرند و امکان بازدید گردشگران از آنها وجود دارد.



 یکی از این خانه ها که در دوره قاجار ساخته  و به موزه تبدیل شده است، خانه حاج آقا نورالله اصفهانی، معروف به خانه مشروطه اصفهان است. او یکی از روحانیان بلندپایه اصفهان و از اعضای خانواده معروف نجفی‌ها بود و به همین خاطر در دوره مشروطه خانه اش از مراکز گردهمایی مشروطه خواهان – خصوصا افراد ایل بختیاری – به شمار می‌آمد. به همین علت، از چند سال پیش شهرداری اصفهان این خانه را به موزه مشروطیت تبدیل کرد و اسناد و مدارکی از این رویداد تاریخی را در آن به نمایش گذاشت.



نشانی: خیابان نشاط، کوچه چهاردهم
زمان بازدید: همه روزه از ساعت 8 تا 14 و 16 تا 20


یزد؛ خانه کلاهدوز (موزه آب)

یزد هم مانند اصفهان، خانه های تاریخی فراوان دارد که خوشبختانه در سال‌های اخیر شماری از آنها به مهمانسراهای سنتی تبدیل شده اند و از خطر ویرانی نجات یافته اند. شمار کمی از این خانه ها نیز کاربری موزه‌ای دارند و درشان روی عموم مردم گشوده است. 

از جمله این خانه ها، یکی هم خانه کلاهدوز متعلق به دوره قاجار است که تبدیل به موزه آب استان یزد شده و مجموعه آثاری شامل لوازم مختلف حفر قنات، ابزارو ادوات اندازه‌گیری حجم آب، کتابچه میراب‌ها و استاد توزیع آب  در آن به نمایش درآمده است. خانه کلاهدوز متعلق به یکی از تجار بزرگ یزد به نام حاج سیدعلی‌اکبرکلاهدوز بوده و حدود 170 سال قدمت دارد.
 این خانه را در پنج طبقه ساخته اند؛ منتها بخشی از این طبقات پایین تر از سطح زمین ساخته شده اند و خانه از بیرون ارتفاع چندانی ندارد. تمام دیواره های داخلی و بیرونی بنا پوشیده از تزئینات گوناگون است و یکی از قنات‌های کهن یزد به نام قنات زارچ از زیر آن می گذرد. به همین خاطر زیرزمین خانه فضایی خنک و مرطوب دارد.



نشانی: میدان امیر چخماق، ابتدای خیابان قیام
زمان بازدید: همه روزه از ساعت 8 تا 18