امتیاز موضوع:
  • 0 رأی - میانگین امتیازات: 0
  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5

سوغاتِ تنها سفر خارجی رضا شاه

#1
روز 12 خرداد 1313 رضاشاه تنها مسافرت خارجی خود را به تركیه آغاز كرد؛ سفر به كشوری كه با نهضت «پان تركیسم» به رهبری مصطفی كمال پاشا می‎رفت تا به سبك اروپاییان شكل پذیرد و ارزشهای اسلامی را از آن سرزمین بزداید.


سوغاتِ تنها سفر خارجی رضا شاه 1

درباره شیفتگی رضاخان به تركیه و اقدامات مصطفی كمال و الگوپذیری از وی، حتی قبل از آنكه وی بر اریكه سلطنت ایران دست یابد، مطالب فراوانی گفته شده است. از جمله روزنامه مورنینگ پست در شماره 12 اكتبر 1924/ 20 مهر 1303 خود در مقاله‎ای تحت عنوان مرد توانای ایران، به این شیفتگی اشاره كرده و می‎نویسد: «رضاخان نسبت به كارهای بزرگ و عملیات نظامی همسایه ترك خود مصطفی كمال بسیار شیفته شده و در تقلید از برنامه سیاسی او نیز تردیدی بخود راه نداده است.»(1)

یكسال بعد همین روزنامه در شماره دیگر خود در مقاله‎ای تحت عنوان «سوابق رضاخان و هم چشمی او با مصطفی كمال» پیش‎بینی سیاسی خود را تحقق یافته می‎بیند و چنین می‎نویسد:

«رضاخان پس از ارتقاء به نخست‎وزیری موافقت قطعی خود را با جمهوریت اعلام و خویش را نامزد ریاست حكومت نمود ولی بر اثر مخالفت علماء اقدام او موقتاً عقیم ماند ... با وجود این تحت تأثیر روش همانند خود مصطفی كمال پاشا در تركیه قرار گرفت و در سیاست ضدسلطنت خود اصرار ورزید و در اوایل سال جاری (1304 ش) هنگامی كه مجلس را وادار به تصویب قانون تفویض فرماندهی ارتش خود نمود كار را پیش انداخت»(2)

  این روزنامه سپس به علت عدم توفیق شاه ایران در تقلید كامل از همسایه تجددخواه خود اشاره كرده و می‎نویسد:

«تنها علتی كه رهبر ایران‌ ـ رضا شاه ـ ملت خود را پابپای تركها نمی‎برد این است كه خطر بلشویكی ایران را بیش از تركیه تهدید میكند و بهترین وسیله دفاع در مقابل این خطر آن است كه تمام مملكت مجهز گردد و با استفاده از احساسات شدید مذهبی توده‎های مردم، این عمل در ایران بهتر انجام می‎گیرد و روحانیون راهنمائی ملت را عهده‎دار می‎باشند ...»

آنگاه خاطرنشان می‎سازد: «همینكه خطر بلشویكی از میان برود ایران ناگزیر خود را به پای تركیه میرساند و همان تحولات اجتماعی ولی با محافظه كاری و قدمهای شمرده‎تر، صورت خواهد گرفت»

پس از ورود رضا شاه به تركیه استقبال باشكوهی توسط آتاترك و دیگر مقامات لشكری و كشوری از وی به عمل آمد. در این سفر، ظواهر اروپایی تركیه رضا شاه را بیش از پیش مجذوب اقدامات مصطفی كمال كرد، و او را مصمم ساخت تا در بازگشت به ایران دنباله اقدامات تقلیدی خود را تسریع بخشد



پیش بینی دیگر این نشریه خارجی جامه تحقق به خود پذیرفت. پس از آنكه خطر بلشویكی رفع گردید، رضا شاه با اجرای سیاست گام به گام نسبت به حذف تدریجی روحانیت از صحنه سیاسی ـ اجتماعی كشور اقدام كرد تا راه را برای سیاست تجددطلبانه خود هموار سازد.

دیدار رضا شاه از تركیه در راستای اجرای سیاست تجددطلبانه وی صورت گرفت و در واقع اولین و آخرین سفر او به عنوان شاه ایران به یك كشور خارجی است. گزارشات لحظه به لحظه این سفر مهم و تاریخی در جراید آنروز خصوصاً شفق سرخ و اطلاعات درج ‎گردیده و حتی به تصویر كشیده شده و در سینماها و تالارهای نمایش، به روی پرده در آمده است. روزنامه شفق سرخ در مقاله‎ای تحت عنوان «موكب ملوكانه» به شرح این سفر شانزده روزه پرداخته و راجع به آغاز این سفر چنین می‎نویسد: «صبح روز گذشته شنبه 11 خرداد 1313 ساعت پنج قبل از ظهر موكب اعلیحضرت همایون شاهنشاهی برای مسافرت به مملكت تركیه از قصر سلطنتی به سمت قزوین حركت فرمودند. در موقع حركت آقای رئیس الوزراء ـ فروغی ـ و آقایان وزراء در قصر سلطنتی شرفیابی حاصل كرده و تعلیمات لازم صادر و ابلاغ فرموده‎اند» (3)

 یكی از علل پیشرفت كشف حجاب در تركیه گذشته از همجواری و نزدیكی با كشورهای اروپایی، شیوه عملكرد آتاترك در قبال این جریان  بود كه بدون اعمال فشار مستقیم در پیشبرد این طرح می‎كوشید. در سخنانش از زنان و وضعیت آنان دفاع می‎كرد و مردها را به باد سرزنش می‎گرفت. از جمله می‎گفت «چرا ما مردها باید اینقدر خود خواه باشیم و بگذاریم خواهرانمان در چنین وضعی باشند؟ بهتر است بگذاریم آنها رویشان را به دنیا نشان بدهند و فرصت مسافرت و دیدار نقاط مختلف را داشته باشند از هیچ چیز نباید ترسید. هیچ ملتی بدون تشریك مساعی زنانش موفق به پیشرفت نمی‎شود. مگر زنان و دختران دنیای متمدن اینطور لباس می‎پوشند و چنین رفتاری دارند؟ مسلماً نه.(4)

پس از ورود رضا شاه به تركیه استقبال باشكوهی توسط آتاترك و دیگر مقامات لشكری و كشوری از وی به عمل آمد. در این سفر، ظواهر اروپایی تركیه رضا شاه را بیش از پیش مجذوب اقدامات مصطفی كمال كرد، و او را مصمم ساخت تا در بازگشت به ایران دنباله اقدامات تقلیدی خود را تسریع بخشد. رضا شاه طی نطقی در ضیافت شام رئیس جمهوری تركیه، هدف و انگیزه خود از سفر به این كشور را با عبارتی بیان كرد كه شیفتگی او را به تركیه و رئیس جمهوری آن ثابت می‎كند:

«مدتهاست با كمال خوشوقتی ناظر ترقیات عظیم ملت دوست و همجوار خود لزوم دوستی با تركیه را احساس میكردم و به همین مناسبت خوشبختانه امروز مشاهده میكنم كه این دوستی در آتیه از هر تزلزل مصون خواهد بود و دو ملت همسایه و برادر می‎توانند با كمال اعتماد و اطمینان به یكدیگر متكی بوده و وظیفه مقدس خود را كه ادامه ترقیات و توسعه تمدن است ایفاء نمایند.»

نزدیك دو سال است كه این موضوع ـ كشف حجاب ـ سخت فكر مرا بخود مشغول داشته است خصوصاً از وقتی كه به تركیه رفتم و زنهای آنها را دیدم كه ”پیچه“ و ”حجاب“ را دور انداخته و دوش بدوش مردهایشان در كارهای مملكت به آنها كمك می‎كنند دیگر از هر چه زن چادری است بدم آمده است اصلاً چادر و چاقچور دشمن ترقی و پیشرفت مردم است



در این مسافرت رضا شاه از مراكز علمی و صنعتی تركیه دیدن كرد. اما آنچه بیشتر مورد توجه رضا شاه قرار گرفت، ظاهر وضع آراسته و مدرن زندگی اجتماعی مردم بود. همه چیز زیبا به نظر می‎رسید و حضور زنان بی‎حجاب در چشم او بسیار پسندیده آمد. دیدن این مناظر خصوصاً در مراكز آموزشی و تربیتی این كشور توجه رضا شاه را بیشتر جلب كرد. روزنامه اطلاعات در این مورد می‎نویسد:

«یكی از مراكزی كه رضا شاه هنگام دیدار از تركیه انجام داد دیدار از مدرسه‎ای در آنكارا بنام عصمت پاشا بود كه در این مدرسه دختران بی‎حجاب ترك تربیت خانه‎داری و صنایع یدی را می‎آموختند و در هنگام ورود شاه تمام دختران موسسه مزبور با كف زدنهای ممتد خود مقدم ملوكانه را تهنیت گفتند.»(5)

رضا شاه باور نداشت كه تركیه در زمینه آزادی زنان و تعلیم و تربیت آنان، تا این اندازه دچار تحول و دگرگونی به سبك اروپا شده باشد، تا حدی كه خطاب به سفیر كبیر ایران مستشارالدوله صادق اظهار می‎دارد: «هنوز عقب هستیم و فوراً باید با تمام قوا به پیشرفت سریع مردم خصوصاً زنان اقدام كنیم ...».(6)

به همین علت بود كه پس از بازگشت از تركیه در اغلب اوقات ضمن بیان پیشرفت سریع كشور تركیه، از رفع حجاب زنها و آزادی آنها صحبت می‎كرد.(7) تأثیر این مسافرت تا بدان حد است كه روزنامه رستاخیز در مقاله‎ای به مناسبت سالگرد كشف حجاب، «ابتداء ماجرای كشف حجاب را از سال 1313 شمسی می‎داند»، سالی كه بنیانگذار شاهنشاهی پهلوی به دعوت مصطفی كمال پاشا برای دیداری به تركیه رفت. همچنین: «یكی از مسائلی كه در جریان این دیدار جلب توجه رضا شاه كرد، مسئله بی‎حجاب بودن زنان آن كشور بود».(8)

سخنان صریح رضا شاه به رئیس‎الوزراء جدید (محمود جم) به تاریخ 11 آذرماه 1314 در این خصوص، موید این مدعاست. در جایی كه اظهار می‎دارد: «نزدیك دو سال است كه این موضوع ـ كشف حجاب ـ سخت فكر مرا بخود مشغول داشته است خصوصاً از وقتی كه به تركیه رفتم و زنهای آنها را دیدم كه ”پیچه“ و ”حجاب“ را دور انداخته و دوش بدوش مردهایشان در كارهای مملكت به آنها كمك می‎كنند دیگر از هر چه زن چادری است بدم آمده است اصلاً چادر و چاقچور دشمن ترقی و پیشرفت مردم است».(9)

به همین جهت، این سفر و دیدار از تركیه و مشاهده تحول دگرگونی در اجتماع زنان و «كیفیت مجالس، شاه را در خط تأسی صرف انداخت و تشبه به اروپایی شدن كشورش»، چرا كه كوشش وی آن بود كه ایران را در طریق ترقی و قبول تمدن جدید وارد» كند،(10) غافل از آنكه با تغییر در ظاهر و تقلید صرف گرهی از مشكلات زن ایرانی، باز نمی‎شد.

پی نوشت :

1. نوری اسفندیاری، به نقل از رستاخیز ایران، ص 96 .

2. همان، ص 183 .

3. شفق سرخ، شماره 2657، مورخ 12 خرداد 1313 .

4. به نقل از: باربر، نوئل؛ فرمانروایان شاخ زرین؛ ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی .

5. روزنامه اطلاعات، شماره 2233، مورخ 20 تیرماه 1313 .

6. مكی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، ج 6، ص 157 .

7. هدایت، همان، ص 404 .

8. رستاخیز، شماره 511، پنجشنبه 16 دی ماه 2535 .

9. رستاخیز، همان.

10. هدایت؛ همان؛ ص 404 .
سوغاتِ تنها سفر خارجی رضا شاه 1


پاسخ
 سپاس شده توسط Tᴀᴍᴏʀᴀ Pɪᴇʀᴄᴇ ، Silver Sun
آگهی


[-]
به اشتراک گذاری/بوکمارک (نمایش همه)
google Facebook cloob Twitter
برای ارسال نظر وارد حساب کاربری خود شوید یا ثبت نام کنید
شما جهت ارسال نظر در مطلب نیازمند عضویت در این انجمن هستید
ایجاد حساب کاربری
ساخت یک حساب کاربری شخصی در انجمن ما. این کار بسیار آسان است!
یا
ورود
از قبل حساب کاربری دارید? از اینجا وارد شوید.


پرش به انجمن:


کاربرانِ درحال بازدید از این موضوع: 1 مهمان