سوزن دوزی هنری در آستانه فراموشی

[L²evi]

سوزن دوزی یکی از صنایع دستی و هنرهای ایرانی است که در برخی از مناطق کشور رواج دارد. در این هنر زنان و دختران با الهام از رویاهای خود و خلاقیتی که دارند روی پارچه های کتان، زربافت، ابریشمی، پشمی و پنبه ای روش های مختلف سوزن دوزی را اجرا می کنند و در آن از نخ های ابریشمی، پشمی، گلابتون، نقده، ملیله، سرمه و الیاف مصنوعی استفاده می شود.

زنان و دختران در سوزن دوزی روی سطح پارچه های ساده، طرح هایی را با نخ های رنگی ترسیم می کنند که این کار با کمک سوزن و قلاب انجام می شود و بخیه های ظریفی روی پارچه می دوزند. در روش های اجرای سوزن دوزی تنوع زیادی وجود دارد. معمولا برای سوزن دوزی از کارگاه سوزن دوزی (قابی به شکل مستطیل یا دایره برای صاف نگه داشتن پارچه) استفاده می شود.

سوزن دوزی های سنتی ایران یکی از روش های دیرینه تزئین جامه و بسیاری از منسوجات است که به نوعی در زندگی بشر کاربرد داشته و دارد.

سوزندوزی بلوچ را باید در زمره یکی از اصیل ترین و جالب ترین صنایع دستی کشور به حساب آورد. این صنعت که در آن ذوق و خلاقیت زنان سوزن دوز به صورت طرح های سنتی محلی که بیانگر خصوصیات و ویژگی های هر منطقه است ، خلاصه می شود و امروزه در میان صنایع هنری و سنتی کشور مرتبه و مقام بسیار والایی دارد.

در مناطق شهری و روستایی بلوچستان کمتر زن یا دختری را می توان دید که با این هنر اصیل و ارزنده آشنایی نداشته باشد و اصولا سوز ن دوزی آن چنان با زندگی زن بلوچ آمیخته که وقتی درصدد یافتن منشا و مبدا آن برآییم در این کار توفیقی چندان نخواهیم یافت ، زیرا هر دختر بلوچ از سنین کودکی ، ضمن آموختن و انجام امور مربوط به خانه داری موظف به فراگرفتن سوزن دوزی نیز هست.

شناخت این هنر ارزنده توسط ساکنان سایر شهرها با افزایش تقاضا برای محصولات سوزندوزی و تولید در مناطق مختلف مقارن بوده است و از این رو انواع رومیزی، کوسن ، سفره، آباژور، پرده ، کیف، جای جوراب، کیف بغلی، کیف پول، جلد عینک، جای کلید، جای دستمال کاغذی، دستمال سفره، شلوار، کت ، مانتو، کراوات، پارچه ، کفش، کمربند، کیف، آباژور، چکمه، شلیته، بلوز، کاپشن، جلد آلبوم، قاب عکس و... تهیه می شود.

از دیگر مناطق ایران که سوزن دوزی رواج دارد، منطقه ترکمن است. سوزن دوزی ترکمن که به آن سیاه دوزی نیز اطلاق می شود، زمانی کاربرد فراوانی داشت و در جامعه سنتی ترکمن برای تزئین لباس های مردان، زنان و کودکان و همچنین پرده ها نیز استفاده می شد، اما امروز این هنر در لباس زنان دیده می شود. نوع دوخت آن زنجیره فشرده و بسیار ریز است که در ترکمنی به آن «سانجیم» می گویند و بیشتر از نقوش هندسی و قرینه به صورت ذهنی بهره می گیرد.

به گفته فعالان این صنعت دستی، ترکمن ها از قدیم الایام به تهیه ابریشم که به عنوان ماده اصلی سوزن دوزی تلقی می شود، می پرداختند و دختران و زنان لباس های خود را با نخ های ابریشمی که با رنگ های طبیعی رنگرزی می شد، سوزن دوزی می کرده اند.

پارچه های ابریشمی جهت تهیه «چِرپِه» (روپوش کوتاه زنان)، «کورتِه» (روپوش بلند زنان)، «چاکمن» (روپوش مردانه) و پارچه های پشمی برای دوخت «چابیت» (کت) استفاده می شود.

امروز اگرچه حمایت ها از این هنر بیشتر شده، اما با توجه به این که این هنر در برخی از خانواده ها تنها راه امرارمعاش است، نیازمند آن است تا امکانات لازم در تامین پارچه و نخ برای آنها فراهم شود و بازاریابی مناسبی برای تولیدات صورت گیرد، اما به گفته برخی از سوزن دوزان بلوچ تولید انبوه کارگاهی این رشته باعث شده که محصول نهایی کیفیت لازم را نداشته باشد و با قیمت بسیار ارزان به فروش برسد که در نهایت این هنر اصیل را بین زنان سیستان و بلوچستان تهدید می کند.