اخلاق پزشکی در ایران

[eɴιɢмαтιc]

مجله صدا - علی رنجبران: سریال در حاشیه مبحثی را در زمینه وضعیت بهداشت و درمان در کشورمان باز کرد که مدت هاست به طور جدی به آن پرداخته نشده و در حاشیه مانده بود. آیا آنچه به عنوان استانداردهای اخلاق پزشکی به ما ارائه و به عنوان هنجار در جامعه پذیرفته شده، مطابق استانداردهای جهانی یا حتی گذشته نه چندان دور خودمان است؟

مطابق تعریف، اخلاق پزشکی مجموعه ای از اصول اخلاقی است که قضاوت ها و ارزش ها را به عمل پزشکی نسبت می دهد. اخلاق در پزشکی دارای کاربرد عملی در رفتار پزشک و بیمار و همچنین بررسی های نظری در دیگر رشته های مرتبط است به عنوان یک رشته پژوهشی، اخلاق پزشکی زیرمجموعه ای است از اخلاق زیستی که پاره ای جامع تر از مسائل اخلاقی مرتبط به زیست انسانی را در بر می گیرد.

در تاریخ، نخستین نشانه های به جامانده از تلاش برای تدوین نوعی دستورالعمل یا کد اخلاقی برای پزشکی یا درباره رابطه میان پزشک و بیمار به سوگندنامه بقراط و سپس آموزه های نخستین مسیحیت باز می گردد. براساس این متن که منسوب به بقراط حکیم، پزشک یونانی سده پنجم پیش از میلاد است، دانش آموختگان رشته پزشکی سوگند می خورند تا نهایت تلاش و تخصص شان را برای نجات بیمار و جلوگیری از آسیب به او به کار گیرند. همچنین با این سوگند ملزم می شوند تا ضمن رازداری با بیمار عادلانه رفتار کرده و از او سوءاستفاده نکنند.


دیدن لینک ها برای شما امکان پذیر نیست. لطفا ثبت نام کنید یا وارد حساب خود شوید تا بتوانید لینک ها را ببینید.


بعد از آن چندین دستورالعمل و کداخلاقی برای پزشکان در دوره های مختلف تهیه شد. اما تحول اساسی در سال های پایانی قرون وسطی و آغاز دوران مدرن رخ داد؛ جایی که «اسحاق علی بن رهاوی» نخستین کتاب اختصاصی اخلاق در پزشکی را به عنوان اخلاق در پزشکی را با عنوان «اعمال و رفتار یک پزشک» نوشت و سپس «محمد زکریای رازی» اصول مدرن تری را به عنوان اخلاق در پزشکی تدوین کرد.

رازی با توجه به نظرات پزشکان برجسته معاصر و پیشکسوت خود، تاکید زیادی بر ویژگی های شخصیتی متعددی می کند که پزشک باید از آنها برخوردار تا شایسته طبابت باشد. به عنوان مثال رازداری، پرداختن به مطالعه، عدم توجه به مادیات و عدم استفاده از طبابت به عنوان تجارت داشتن اعتماد به نفس مناسب در هنگام کار و احترام گذاشتن به بیمار، از ویژگی های پزشک خوب به شمار می آیند.

یکی دیگر از ویژگی های رازی این است که در کارهای پژوهشی اش همواره اخلاق را رعایت کرده و منع اطلاعات را ذکر کرده است. او همچنین در امور درمانی بسیار به اخلاق پایبند است و یکی از نکاتی که بر می شمارد تعهد پزشک نسبت به درمان ریشه ای بیماری است و نه از بین بردن علائم. برای مثال رازی تاکید می کند پزشک حق ندارد قبل از مشخص شدن علت درد برای بیمار داروهای ضددرد تجویز کند. او ابتدا باید دلیل درد را مشخص و نسبت به از بین بردن آن اقدام کند.

حتی امروز علت درمانی یا درمان نشانگان یکی از مباحث بحث انگیز در پزشکی به شمار می رود. بعدتر کسی همچون «توماس پرسیوال» که پزشک و محقق بود، نخستین کدهای مدرن اخلاق پزشکی را در اواخر قرن 81 تنظیم کرد. این کدها شامل موازینی است که توسط پزشک باید رعایت شود و همچنین حقوقی که بیمار در مراحل درمانی از آن برخوردار خواهدبود.

اخلاق مدرس پزشکی

با آغاز قرن بیستم میلادی اخلاق پزشکی وارد مرحله جدید شد و دستورالعمل های اخلاق پزشکی از تعیین شیوه برخورد پزشک و بیمار فراتر رفت و به حقوق بیماران در مراحل درمان، راه حل های اخلاقی درمان و عدم پنهان کاری در مراحل درمان تسری یافت. در کدهای اخلاقی مدرن پزشکی که در نیمه قرن بیستم تهیه شده به صراحت مسائلی همچون «حقوق و نقش بیمار در تصمیم گیری های پزشکی، فایده رساندن و زیان وارد نکردن، مباحث حقوقی و اخلاقی در پیوند اعضاء، عدالت در توزیع منابع، رضایت آگاهانه، آتانازی، سلامت و بیماری، شأن و کرامت انسانی، مسائل اخلاقی در باروری و ناباروری، مرگ مغزی و شاخص های آن» گنجانده شده و به دقت توضیح داده شده است تا راه برای سوءاستفاده از آنها بسته شود.


دیدن لینک ها برای شما امکان پذیر نیست. لطفا ثبت نام کنید یا وارد حساب خود شوید تا بتوانید لینک ها را ببینید.


بعدها در اواخر قرن بیستم و با پیشرفت های صورت گرفته درعلوم زیستی همچون ژنتیک و پزشکی ترمیمی، کم کم مفهوم اخلاق زیستی جایگزین اخلاق پزشکی شد. اخلاق زیستی در حقیت گستره بیشتری از اخلاق پزشکی را شامل می شود و به بررسی اخلاق در پیشرفت هایی می پردازد که به واسطه علوم زیستی مدرن به دست آمده است.

 بحث درمان های ژنتیکی، پرورش اعضای مصنوعی و پزشکی ترمیمی، شبیه سازی موجودات زنده همه در مجموعه اخلاق زیستی قرار می گیرند. اخلاق زیستی، به طور خاص، به شماری از مشکلات اخلاقی اشاره دارد که پس از پیشرفت های اخیر در فناوری زیستی به وجود آمده است. این پیشرفت ها در چهار حوزه ی، «تکنولوژی های حافظ حیات در شروع و انتهای زندگی»، «تکنولوژی های تشدیدکننده حیات برای اصلاح کیفیت زندگی»، «تکنولوژی های جدید تولید مثل» و «تکنولوژی های مربوط به مهندسی ژنتیک و ژن درمانی» است.

مشکل مهم در زمینه این چهار حوزه این است که نمی توان به درستی تصمیم گرفت چه هنگام می توان این تکنولوژی ها را به کار برد. به عنوان مثال امکاناتی که ژن درمانی های جدید در اختیار ما می گذارد به وضوح امکان دخل و تصرف در محتوای ژنتیکی را هم فراهم میکند و همین مسئله باعث می شود تا تصمیم گیری در زمینه کاربرد آن بسیار دشوار باشد. یا در روش های جدید درمانی علوم اعصاب که می توان با کمک آن در محتوای خاطرات افراد دخل و تصرف کرد، بحث های جدی در زمینه استفاده های غیراخلاقی آن در گرفته است.

اخلاق پزشکی در ایران

اما در کشور ما پزشکان علاوه بر رعایت اصول اخلاقی نهاد یا سازمانی که در آن مشغول به کار هستند، سوگندنامه ای را نیز پس از پایان دوران تحصیل شان قرائت می کنند که بسیار مختصر است. البته در ایران سال های اخیر پژوهش های زیادی در زمینه اخلاق پزشکی صورت گرفته، اما مرام نامه پزشکان کماکان همان چند خطی است که می توان آن را به روزشده سوگندنامه بقراط دانست. پزشکان در پایان دوره تحصیل شان متنی را می خوانند که در آن نوشته شده «سوگند یاد می کنم که همواره حدود الهی و احکام مقدس دینی را محترم شمارم، از تضییع حقوق بیماران بپرهیزم و سلامت و بهبود آنان را بر منافع مادی و امیال نفسانی خود مقدم بدارم.

در معاینه و معالجه، حریم عفاف را رعایت کنم و اسرار بیماران خود را، جز به ضرورت شرعی و قانونی، فاش نسازم. خود را نسبت به حفظ قداست حرفه پزشکی و حرمت همکاران متعهد بدانم و از آلودگی به اموری که با پرهیزکاری و شرافت و اخلاق پزشکی منافات دارد، اجتناب ورزم. همواره برای ارتقای دانش پزشکی خویش تلاش کنم و از دخالت در اموری که آگاهی و مهارت لازم را در آن ندارم، خودداری کنم. در امر بهداشت، اعتلای فرهنگ و آگاهی های عمومی تلاش کنم و تامین، حفظ و ارتقای سلامت جامعه را مسئولیت اساسی خویش بدانم.»


دیدن لینک ها برای شما امکان پذیر نیست. لطفا ثبت نام کنید یا وارد حساب خود شوید تا بتوانید لینک ها را ببینید.


اما در ایران بر سر اجرای درست همین سوگندنامه و کدهای اخلاقی آن همواره جدال وجود دارد. برای مثال در حالی که پزشکان سوگند می خورند بهبود بیماران را بر منافع مادی و امیال نفسانی خود مقدم بدارند، دیده می شود که هم پزشکان و هم مراکز درمانی از درمان بیمارانی که در لحظه مراجعه به اورژانس پول ندارند سرباز می زنند.

علی کائیدی عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در این باره گفته: «وقتی بسیاری از پزشکانی که در مراکز درمانی دولتی مشغول کار هستند هشت ماه کارانه ای به آنها پرداخت نمی شود یا تعرفه ها به واقعیت نزدیک نیست، طبیعی است که پزشکان نیز وقتی می بینند با وجود سال ها درس خواندن درآمدشان از یک بساز و بفروش که ممکن است تحصیلات در حد دیپلم هم نداشته باشد کمتر است، طبیعی است که برای تخلف وسوسه شوند.» این مسئله پای یک دوگانگی در مورد کدهای اخلاقی را به میان می کشد. یعنی یا کدهای اخلاقی باید اصلاح شوند یا راهکاری برای ملزم شدن پزشکان به اجرای آنها اندیشیده شود.

البته مسعود پزشکیان، وزیر سابق بهداشت و درمان و یکی دیگر از اعضای دیگر کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، معتقد است اتفاقا موارد تخطی از سوی پزشکانی نیست که مشکل مالی یا درآمدی دارند و مسئله فراتر از این حرف ها است. او با صراحت بیشتری در این باره صحبت می کند و می گوید: «اگر همه پزشکان فقط به رفع درد و رنج جسمی و روانی بیمار فکر کنند، دیگر برای یک خدمت پزشکی ده میلیون و 52 میلیون تومان مطالبه نمی کنند، طبیعی است که اکنون اینطور نیست و البته ما آماری نداریم که چند درصد پزشکان واقعا به اصول اخلاقی و سوگندی که می خورند پایبند هستند.»

در حالی که آگاهی از مراحل درمان یکی از حقوق اولیه بیمار است، برخی پزشکان هم اصلا حال و حوصله توضیح دادن به بیمار را ندارند و می خواهند در زمان حضور در مطب تا حد امکان بیماران بیشتری را ویزیت کنند. این در حالی است که برخی پزشکان وقت کافی برای بیمار اختصاص داده و با صبر و حوصله وضعیت بیمار را برایش تشریح می کنند.

این دوگانگی را می توان در طلب کردن مبلغ ویزیت پزشکان هم دید؛ در حالی که برخی پزشکان برای دیدن جواب آزمایش و عکس مبلغی به عنوان ویزیت دریافت نمی کنند، برخی دیگر برای هر بار ویزیت و دیدن جواب آزمایش هایی که تجویز خودشان بوده پول می گیرند. از همه اینها مهم تر مسئله مراکز پزشکی و بیمارستان هاست که در مورد آنها دستورالعمل های اخلاقی مشخصی وجود ندارد.

به عنوان مثال در اغلب مراکز درمانی که بعضی از آنها مراکز تخصصی هم هستند، بیمار در ابتدای شروع مراحل درمان مجبور به امضای متنی می شود که براساس آن هرگونه مسئولیتی را از پزشک و آن مرکز درمانی ساقط کرده و مسئولیت تمام اتفاقات را بر گردن خود بیمار خواهدانداخت. مجموعه این مسائل باعث شده وضعیت اخلاق پزشکی در کشور ما دارای حاشیه های فراوانی باشد و تعطیلی سریال طنز «در حاشیه» هم چیزی از این حاشیه ها کم نخواهدکرد.