جشن علم واچینی

[L²evi]

یکی از مراسم جشن درو آیین علم واچینی است. علمها چوبهایی از جنس درختان مقدّس و سبزی چون شمشاد بوده و نشانۀ سوگ یک خانواده و فامیل در غم از دست دادن جوانان و گاه عزیزان خود می باشند.

 

در این روز پارچه های سیاه اندوه را که به آنها لباس می گویند از دور علمها باز می کنند. یکی دیگر از نشانه های برکت جویی در این جشن آیینی، مالیدن گیاهان سبز به علم و دادن آن به گاو و گوسفند است تا دامها دچار بیماری و مرگ نشوند.

 

مراسم علم‌بندي و علم‌واچيني که از رسم‌هاي بسيار کهن و رايج در گيلان است به سه صورت سنتي، نيمه‌سنتي و مذهبي رايج است. علم‌بندي سنتي امروزه تنها در نقاط مرتفع کوهستان‌هاي گيلان صورت مي‌گيرد که نشان از يادگارهاي گذشته تاريخ گيلان دارد و علم‌بندي نيمه‌سنتي در حقيقت همان مراسم سنتي است که با معتقدات ديني و اسلامي در هم آميخته و در تعدادي از بقاع گيلان در مناطق کوهستاني و جنگلي رايج است.

 

علم‌بندي مذهبي که در بيشتر بقاع انجام مي‌شود رنگ و بوي کاملا اسلامي دارد و علم‌بندها سعي مي‌کنند از برخي سنن غير رايج پرهيز کرده و آن را در کمال سادگي و بي پيرايگي انجام دهند. علم يا جريده يکي از وسايل نمادين به کار رفته در آئين سوگواري در ميان شيعيان است و اين وسيله معمولا چوبي بلند به ارتفاع پنج تا شش متر دارد که راس آن را به پنجه فلزي از جنس برنج و پارچه هاي مشکي و سبز به نشانه مظلوميت و محبوبيت امامان معصوم (ع)، قرمز به علامت سرخي خون و شهادت آن بزرگواران و سفيد که بيانگر سيماي نوراني آنان بوده استفاده مي‌شود.

 

نگاره‌هاي علم را اغلب تصاويري از طاووس، کبوتر، چهارگلدان و طوطي در دو طرف تشکيل داده و علم‌ها در گذشته اغلب يک تيغ بودند که به مرور زمان به علم‌هاي سه تيغ،‌ پنج تيغ، هفت تيغ تا 21 تيغ مبدل شده‌اند. در استان گيلان بيش از 900 بقعه متبرکه وجود دارد که در ميان مردم عنوان پايگاهي براي نشر فرهنگ ديني و مذهبي است.

 

مراسم علم واچيني گيلان به عنوان نخستين اثر ميراث معنوي، سال 89 با شماره 106 در فهرست آثار ملي کشور به ثبت رسيد اين مراسم يکي از آئين‌هاي سنتي گيلان در شهرستان‌هاي رودبار، لاهيجان، رودسر، املش و سياهکل است. آئين علم واچيني کوه‌نشينان در روزهاي جمعه تابستان پس از برداشت محصول همراه با سرور و شادماني برگزار مي‌شد، جشن و سرور در واقع يک نوع شکرگذاري از نعمات خدادادي است و بدين وسيله ضمن اجراي مراسم شادماني از عنايات خداوندي تشکر مي‌کنند.

 

علم واچيني کوه‌نشينان شرق گيلان يادآور جشن خرمن زرتشتي و يا يکي از جشن هاي باستاني ايران است که بعد از اسلام رنگ مذهبي به خود گرفته است. علم واچيني امروز به دو شکل جشن و عزا برپا مي‌شود که اين آئين عزايش در سوگ امام‌حسين (ع) و ديگر صورت آن نوعي آئين شکرگذاري است، در شکل نخست آن که در ايام محرم انجام مي‌شود با سينه‌زني و نوحه‌خواني و اداي نذورات انجام مي‌شود و در صورت شادي آن پسران و دختران بهترين و زيباترين لباس‌هاي خويش را به تن مي‌کنند و زنان اشياي قيمتي و لباس‌هاي سراسر رنگ محلي خود را مي‌پوشند و بر راهورترين اسب و قاطر آراسته به زين و يراق سوار مي‌شوند.

 

آنان که اسب و قاطر ندارند به شکل گروهي همراه با خواندن ترانه‌هاي محلي، کف‌زدن و هلهله رهسپار شرکت در مراسم کشتي محلي مي‌شوند. اميد است که با حفظ ميراث ملموس و غير ملموس اين سرزمين هم فرهنگ غني اين مرز و بوم حفظ شود و هم صنعت گردشگري توسعه يابد.