اشتهارد

[spent †]

شهرستان: اشتهارد
بخش: مرکزی
سال شهرشدن: ۱۳۳۱
جمعیت: ۱۶٬۹۸۸ نفر (تا سال 1391)
زبان‌ گفتاری: تاتی،فارسی
مذهب: شیعه
جغرافیای طبیعی
ارتفاع از سطح دریا ۱۱۷۵ متر
اطلاعات شهری
پیش‌شماره تلفنی: 026377
اِشتِهارد یکی از شهرهای استان البرز در ایران است. این شهر مرکز شهرستان اشتهارد است.

نام
به نظر برخی نام اشتهارد از دو بخش «اشته» و «ارد» تشکیل شده‌است. در زبان مردم اشتهارد، «اشتا» (Eshta) به معنای ایستادن می‌باشد و در نام اشتهارد به معنی ایستگاه یا سکونتگاه است و «ارد» همان ارت (arta) در زبان پهلوی به معنای مقدس می‌باشد بنابراین ترکیب دو واژه «اشت» و «ارد» می‌شود سکونتگاه مقدس.
نظر دیگری بر این است که اشتهارد در اصل «اشته ده» یعنی ده شما که به مرور زمان و ابدال حروف، اشتهارد نامیده می‌شود.
همچنین گفته می‌شود که نام اشتهارد در اصل «اشترده» بوده که صورتی است از واژه «استرده» و «سترده» به معنی صاف و هموار و بی درخت.
مردم اشتهارد بیشتر نام شهرشان را «اشتارد» تلفظ می‌کنند که معنی آن برای عموم مردم نا شناخته می‌باشد. نام اشتهارد یا درستش اشتارد باید مرکب باشد از اشتار که در پهلوی به معنی خنجر است و حرف «د» که مخفف ده‌ است. یعنی روستایی که محل خنجر سازی است.
ضمنا در زبان آلمانی وازه Echt hart به معنی “واقعا دشوار” می باشد.
موقعیت
اشتهارد از توابع استان البرز در /۲۲ و ۵۰ طول شرقی و /۴۳ و ۳۵ عرض شمالی قرار دارد. با شهر تهران ۱۰۰ کیلومتر و با شهر کرج ۶۳ کیلومتر فاصله دارد. این شهر در یک منطقه نسبتاً کویری با آب و هوای نیمه خشک واقع شده‌است. مساحت آن متجاوز از ۸۰۰ کیلومتر مربع و در مسیر جاده تهران به استان‌های غربی ایران واقع است. مطابق آخرین سرشماری، جمعیت آن ۲۵۰۰۰ نفر است. از طرف شمال به ارتفاعات «حلقه‌دره» و محدوده شهرستان نظرآباد و از طرف جنوب به ارتفاعات «قزل‌باش» و محدودهٔ شهر ملارد و از طرف شرق به رودخانه شور و محدوده شهر کرج و از طرف غرب به محدوده شهر بوئین زهرا محدود می‌شود.
در سال ۱۳۳۱ در اشتهارد شهرداری تأسیس شده‌است.
سوابق تاریخی
با توجه به اشیاء عتیقه‌ای که از زیر خاکهای «دیده بان» با خط کوفی و غیره به دست آمده، به نظر می‌رسد که قصبه اشتهارد حداقل در قرن‌های دوم و سوم وجود داشته‌است.
بعضی از مردم اشتهارد عقیده دارند که در گذشته این سرزمین تبعیدگاه بوده‌است.
آثار تاریخی
اشتهارد دارای چندین اثر تاریخی ارزشمند است که تعدادی از آنها در سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسیده‌است که چند نمونه از آن به شرح ذیل می‌باشند:
•«دیزبون»
که در اصل «دیده‌بان» می‌باشد قلعه‌ای بسیار قدیمی و بلند بوده‌است. در اوایل سال ۱۳۴۴ هیاشی کاکی زاکی مدیر کل فنی ژاپونی در مرکز تعلیماتی حرفه‌ای کرج از شهر اشتهارد دیدن کرد. وقتی در محل دیده‌بان حاضر شد با توجه به آثاری که در آنجا از نظر علمی و خاک‌شناسی مشاهده و یافته قدمت محل فوق را به ۱۰۰۰ سال قبل تخمین زده‌است.
•امامزاده‌ام کبری و ام صغری:
در ضلع شمالی میدان امام خمینی اشتهارد بنای بارگاهی محکم و مجلل قراردارد که به امامزاده‌ام کبری و ام صغری معروف است. مردم محلی و مسئولین اداره اوقاف آنها را دو بانو از منسوبین موسی کاظم می‌دانند. بنای امامزاده تشکیل شده‌است از یک ایوان ورودی رو به شمال، یک تالار مستطیل شکل به عنوان نمازخانه و محل دعا و اطاقی مربع شکل که ضریح امامزادگان در آن قرار دارد. ساختمان بنا با آجر و کاشی تزئین شده و گنبد مدور آن کاملاً کاشیکاری است. از آنچه از کاشیهای گنبد باقی مانده‌است نشان می‌دهد که در کمرگاه گنبد دور تا دور، سه ردیف کتیبه شده‌است که در ردیف اول به خط کوفی نوشته شده «یا رسول‌الله» و در ردیف دوم در میان لوزی شکل به خط ثلث نوشته شده «الله محمد علی» و در ردیف سوم به خط کوفی به طرز بسیار جالب و ظریف نوشته شده «الله محمد». در خصوص زمان اولیه ساخت بارگاه تاریخ دقیقی در دست نیست ولی سنگ نوشته موجود حکایت از آن دارد که در سال ۱۰۸۹ هجری قمری شخصی به نام «میرزا حسابی» بانی تعمیرات اساسی ساختمان بوده‌است. بر دیوار جنوبی تالار سنگ قبری نصب شده که تاریخ چهادهم ذی‌الحجه ۹۹۱ بر آن حک شده‌است. وجود این سنگ قبر در دیوار قدمت بنا را حداقل تا آن دوره به عقب می‌برد. دکتر بیات نیز در کتاب خود آن را مربوط به دوره صفوی می‌داند. بنای امامزادگان با شماره ۷۵۳ در سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسیده‌است. گلزار شهدای انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی در این مکان قرار دارد. در سالهای اخیر توسط اداره اوقاف و سازمان میراث فرهنگی تعمیرات اساسی در ساختمان امامزادگان صورت گرفته‌است و در زمینه زیباسازی محوطه آن نیز شهرداری اشتهارد با همکاری بنیاد شهید کرج اقداماتی انجام داده‌است و نیز آقای ایرج اشتهاردی نیکوکار مقیم اسپانیا بانی ساخت دیوار جنوبی آن به شکل سنتی هستند که در حال حاضر توسط شهرداری اشتهارد در دست ساخت می‌باشد.
•حسینیه صیادیه:
ضلع غربی بارگاه‌ام کبری و ام صغری متصل به بنای باشکوهی بنام حسینیه صیادیه‌است. ورودی حسینیه بر خلاف ورودی امامزاده‌ام کبری و ام صغری رو به جنوب است و دارای سر دری آجری و دری چوبی است. برای ورود به حسینیه باید از یک هشتی گذشت و به حیاط آن راه یافت. اطراف حیاط حسینیه غرفه‌هایی در دو طبقه برای استقرار مردم ساخته شده که بین فامیل‌های مختلف محل تقسیم شده و هر یک از ایشان در ایام عزاداری در آن مستقر می‌شوند. صحن حسینیه نیز محل تجمع هیأت‌های سینه‌زنی و عزاداری است. مصالح ساختمانی بکار رفته در قسمتهای قوسی حسینیه از آجر و گچ است. در زلزله سال ۱۳۴۱ شبستان اصلی آن آسیب دیده و بعد از آن طی دو مرحله بازسازی گردیده‌است. بنای حسینیه مربوط به اواخر دوره صفویه یا اوایل دوره قاجاریه می‌باشد.
•امامزاده سلیمان:
در فاصله شش کیلومتری شرق اشتهارد در زمینهای کوشک‌آباد (گوشآوا) بنای آرامگاهی مجلل برپاست که به امامزاده سلیمان معروف است. امامزاده سلیمان تشکیل شده از یک حیاط بزرگ که بنای آرامگاه در میان آن قرار دارد. در ضلع غربی حیاط آب قناتی جریان داشته که محل شستشو و وضو گرفتن زوار امامزاده بوده‌است که در حال حاضر به دلیل خشک شدن قنات وجود ندارد. ساختمان و بنای امامزاده مشتمل بر یک ایوان که رو به شمال باز می‌شود و قسمت ورودی به امامزاده‌است و تالاری مستطیل شکل و ستون‌دار که محل ادای نماز و دعاست و اطاقی مربع شکل کوچک که ضریح فلزی امامزاده در میان آن واقع شده و زیارتگاه اصلی است. سقف اطاق اخیر گنبدی و سقف تالار مستطیل شکل به صورت ضربی پوشیده شده‌است. تاریخ بنای اولیه آن مشخص نیست اما در سال ۱۳۴۱ خان نایب تعمیرات اساسی در ساختمان آن انجام داده و در سالهای اخیر نیز عده‌ای از نیکوکاران و اداره موقوفات و سازمان میراث فرهنگی اقداماتی در تعمیر ساختمان آن انجام داده‌اند و شهرداری اشتهارد نیز تعمیرات اساسی در زمینه محوطه بنای امامزاده و همچنین احداث سرویس بهداشتی و غیره انجام داده‌است. اخیراً پیکر پنج شهید گمنام در صحن امامزاده دفن شده‌است.
در کتاب بحرالانساب آمده‌است که سلیمان بن حضرت موسی کاظم را در کوشک‌آباد کشتند. به نظر می‌رسد این امامزاده از فرزندان یا نوادگان موسی کاظم است و صاحب کرامات بوده‌است. دکتر بیات در کتاب کلیات جغرافیای طبیعی و تاریخی ایران از بقعه شاهزاده سلیمان در اشتهارد نام برده و بنای آنرا متعلق به قرون هفتم تا نهم هجری قمری دانسته‌است. امامزاده سلیمان با شماره ۷۵۴ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌است.
•کوه گهور (گبری) یا بز قلعه:
در فاصله هشت کیلومتری شرق جاده اشتهارد-کرج و در پنج کیلومتری سمت جنوب روستای مختارآباد در میان ارتفاعات موجود، کوه نسبتاً مرتفعی وجود دارد که به آن کوه گهور می‌گویند. بالای کوه نسبتاً مسطح است که در آن بقایای آثاری از جمله ساختمان کاملاً مخروبه و سفال‌های شکسته به چشم می‌خورد. به آن بزقلعه هم می‌گویند. این احتمال نیز وجود دارد که این آثار بقایای آتشکده‌ای بوده‌است که شاید به همین دلیل به آن کوه گبری هم گفته می‌شود. احتمال دیگر اینکه آنجا محل اختفاء و زندگی راهزنان یا اینکه متعلق به فرقه اسماعیلیه بوده‌است.
•حمام محله صیادیه:
این حمام در غرب حسینیه صیادیه و در دو واحد مجزای مردانه و زنانه هر کدام شامل رختکن و گرمخانه احداث گردیده‌است. تاریخ بنای اولیه آن بطور دقیق مشخص نیست ولی شکل ساختمان حکایت از تعلق آن به دوره صفوی و یا کمی بعد از آن دارد. تا چندین دهه قبل این حمام بطور کاملاً سنتی با خزینه مورد استفاده قرار می‌گرفت. بعدها در آن لوله‌کشی انجام شده و خزینه آن مسدود گردیده‌است. هم اینک این حمام فعال است و کسانی از آن استفاده می‌کنند.
محلات شهر اشتهارد
شهر اشتهارد دارای هفت محله قدیمی به نامهای پایین محله (جیر محله)، محله صیادیه، محله قاضیان(قاضیون)، چال محله (چله مله)، فارچی آباد (پارچی آوا)، خیابان بزرگ (پیله خیاوون)، خیابان کوچک (خوردک خیاوون) و همچنین از محلات کوچکتر می‌توان از ام اصغر، رضه، چول و پشت قلعه را نام برد.
بعد از انقلاب شهرک‌هایی بنام‌های شهرک وحدت، شهرک طالقانی و شهرک الغدیر در اشتهارد احداث شده‌است. هر کدام از این محلات دارای مسجد، حمام و گورستان اختصاصی می‌باشند و سه محله دارای یک تکیه برای عزاداری حسین می‌باشد که یکی از آنها ساختار قدیمی دارد و احتمالاً از دوره صفویه‌است.
مناطق و دهستانهای اطراف اشتهارد
در اطراف اشتهارد مناطق و دهستانهایی بنام‌های مرادتپه(دارای ۲ تپه باستانی به نامهای پیله تپه و خوردیکه تپه)، صحت آباد، جعفرآباد، قزل حصار، رحمانیه، مهدی آباد، فرد آباد، مختارآباد، عبدالله آباد، کوشک آوا، مروت آوا، اوپشته، گنگ، جارو، نکوجار، قرقرک (محل دفن فریدون فروغی) و بوجعفر، ایپک و… مجموعاً به تعداد ۲۲ روستا وجود دارد.
پیشینه و شخصیتهای علمی و مذهبی شهر اشتهارد
اشتهارد از قدیم به دارالمؤمنین معروف بوده‌است. وجود شخصیتهای مذهبی همچون ملا ابوالحسن اعلمی صاحب رساله «ریاض الاحکام» و ملا علی احمد مجتهد در دهه‌های گذشته و همچنین حجت الاسلام و مسلمین سید عبدالله برهانی و حاج شیخ یحیی تقوی در دهه‌های اخیر در رشد باورهای دینی و مذهبی مردم مؤثر بوده‌است. چنانچه در دوران جنگ ایران و عراق با داشتن جمعیتی حدود پنج هزار نفر بیش از ۱۲۰ شهید و ۱۲ آزاده و صدها جانباز نثار اسلام و انقلاب نموده که به نسبت جمعیت شهر در شمار شهرهای تراز اول کشور در این زمینه قرار گرفته‌است. علمایی چون میرزا حبیب‌الله اشتهاردی از اساتید حوزه نجف و سامرا و حاج غلامرضا سلطانی نماینده شهید مردم شهر کرج و اشتهارد در مجلس شورای اسلامی و اولین امام جمعه اشتهارد را داشته‌است. و از علمای معاصر مجتهد و امام جماعت حرم حضرت معصومه آیت‌الله مرحوم شیخ علی پناه اصلانی اشتهاردی، حجت الاسلام مرحوم محمد محمدی اشتهاردی محقق و نویسنده ۲۵۰ جلد کتاب، حاج شیخ حسین گنجی خطیب که صدا و سیما بارها در مناسبتهای مختلف از سخنرانیهای ایشان استفاده کرده‌است و مرحوم ولی الله خلج که از شاعران معاصر فارسی و تاتی زبان است می‌توان اشاره کرد.
اشتهارد در لغت‌نامه دهخدا
دهخدا در لغت‌نامه خود در صفحه ۲۶۴ در جلد اول می‌نویسد: اشتهارد قصبه بزرگی است از بخش کرج شهرستان تهران، ۷۸۰۰۰ گزی باختر کرج، سر راه کرج به بوئین زهرا، جلگه معتدل، سکنه ۶۲۶۷، شیعه فارس و زبان مخصوص که ریشهٔ آن فارسی است. آب آن از ۲۱ رشته قنات که یکی شیرین و بقیه لب شور است. محصول عمده غلات (گندم و جو) بنشن (خواربار از قبیل نخود، لوبیا، ماش و عدس) چغندرقند، پنبه و جالیز. شغل مردم آن زراعت و کسب صنایع دستی کرباس و پارچه نخ بافی. دارای دبستان شش کلاسه و پاسگاه ژاندارمری و محضر رسمی می‌باشد. بنای امامزاده و مسجد و تکیه آن قدیمی است. کارخانه تصفیه پنبه و آسیاب موتوری دارد